استاد نقاشی قهوه خانه ای: گزینش آثار غیرفاخر آفت هنر/جای نقاشی بومی درشهر خالی است

به گزارش ایرنا، رنگ و لعابی به قدمت تاریخ دارد؛ تاریخی كه برگرفته از فضای كوچه بازاری است و بخش بزرگی از قدمت امروز شهرها را می توان در لابه لای خیال نگاری یك تصویرگر جست وجو كرد.

مردمانی كه در كنار یكدگیر نشسته اند، رنگی از میدانی از كارزار حق علیه باطل و روایات ذهنی از فضایی كه در آن زندگی می كنیم در ادواری كه تنها درباره آن از نیاكان خود شنیده ایم همه و همه می تواند بخشی از نقاشی قهوه خانه ای باشد كه امروز كمتر اثری از آن در جامعه دیده می شود و گاه گاهی در چایخانه های سنتی شهر تصویری مغشوش از این بخش از تاریخ شهری را می توان دید.

به همان اندازه كه این تصاویر كمتر در دسترس عمومی قرار دارد خالقان نقاشی قهوه خانه ای نیز تعدادشان به انگشت های دو دست نمی رسد. نقاشانی كه با تكیه بر صور خیال بر قدمت تاریخی بومی قدم گذاشته و تصویری نگاشته اند به بلندای چهره های تو در توی مردمان صده های نه چندان دور این سرزمین.

حالا این نوع نقاشی و نقاشان در حاشیه اند و كمتر به آنان توجه می شود.

محمدر ضا پور فرزانه یكی از این نقاشان است كه برای آكادمیك كردن خیال نگاری قهوه خانه ای تلاش می كند. این نقاش همچنین امید دارد با تصویرنگاری قهوه خانه ای در فضای شهری، مردم بار دیگر چنین تصاویری را رصد كرده و این هنر بومی كه در معرض انقراض است، احیا شود.

پور فرزانه در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: نقاشی قهوه خانه ای زیر مجموعه ای از خیال نگاری است و در نسخه های نخستین این هنر، تصاویر با كمك چاپ سنگی خلق می شدند.

وی یادآوری كرد: نقاشی قهوه خانه ای ابعاد بزرگ ، مخاطب عام داشته و رنگی است. همچنین موضوعات آن نیز عمدتا مذهبی، حماسی و داستان های عامیانه بوده و از بزرگان فعال در این زمینه می توان به محمد مدبر، حسین قللر آغاسی اشاره كرد.

این استاد نقاشی قهوه خانه ای تاكید كرد: پیشینه خیال نگار به زمان صفوی باز می گردد. در آن دوره تاریخی، دین اسلام و مذهب شیعه، آیین رسمی كشور اعلام شد و در این دوره شاهد ابداع و شكوفایی نقاشی قهوه خانه ای هستیم. از نقاشی قهوه خانه ای در این دوره برای پرده های مذهبی با موضوع عاشورا استفاده می شد و در دوران زندیه و قاجار و دوران مشروطه نقاشی قهوه خانه ای رونق داشته و روایت هایی از شاهنامه فردوسی در محافل مردمی در قالب نقاشی قهوه خانه ای شكل گرفت.

پور فرزانه اظهار كرد: محمد فراهانی از اساتید این هنر است اعلام كرده كه بهتر است ما را خیالی نگار بگویند نه نقاشان قهوه خانه ای.



*توجه مرحوم حبیبی به نقاشی قهوه خانه ای

وی با اشاره به شرایط نقاشی قهوه خانه ای در سال های اخیر توضیح داد: حدود 15 سال پیش مرحوم دكتر حسن حبیبی به دلیل آشنایی با هادی سیف از محققان نقاشی قهوه خانه ای و به واسطه كتابی كه از سوی وی با كمك موزه رضا عباسی چاپ شده بود درخواست كرد كه باقی مانده نقاشان قهوه خانه ای را گرد هم بیاورند و در كاخ موزه نیاوان برای آن ها فضایی فراهم اوردند كه به خلق آثار بپردازند.

پور فرزانه با بیان این كه این نوع نقاشی به دلیل این كه خیلی بومی بود همچون مینیاتور مشابه خارجی ندارد، گفت: مینیاتور در كشورهای اطراف انجام می گیرد اما نقاشی قهوه خانه مختص ایران است. آثار اساتید این عرصه از جمله عباس بلوك فر، محمد فراهانی، فتح الله قللر آغاسی و استاد خلیلی در كاخ نیاوران به همت مرحوم حبیبی جمع شده و بخشی از این آثار در موسسه ایران شناسی نگه داری می شود.

وی اظهار كرد: این امر باعث شد موزه هنرهای معاصر در سال 89 نمایشگاه نقاشی قهوه خانه گذاشت كه اكثرا از صادق تبریزی به امانت گرفته شده بود. قرار بود كتابی هم در این زمینه چاپ بشود كه نشد و این نمایشگاه تا اردیبهشت ماه سال 90 ادامه داشت.

این استاد نقاشی قهوه خانه ای ادامه داد: این امر موجب شد كه نقاشی قهوه خانه ای به عنوان واحد درسی در دانشگاه ها وارد شود. در ادامه به نگارگری قهوه خانه ای توجه شد.



*واحد درسی نقاشی قهوه خانه ای

پور فرزانه با بیان اینكه كمتر كسی آشنایی در زمینه خیال پردازی و نقاشی قهوه خانه ای داشت یادآور شد: چهار سال پیش مرا برای نخستین بار دعوت كردند كه این درس را در دانشگاه ارائه كنم. دو ترم اقدام به تدریس این درس كردیم؛ در تهران دانشگاه پیام نور و صنایع دستی دانشگاه سوره این درس را به عنوان دروس پیشنهادی به دانشجویان دارد و از دیگر دانشگاه ها بی خبرم.

وی در ادامه تاكید كرد: نگارگری زیادی عام شده است و نقاشی قهوه خانه به دلیل این كه تكنیك مینیاتور را ندارد، آنچنان كه باید مورد توجه قرار نگرفته است. نگار نگری خوش نویسی نقاشی است اما كسی كه مطلب خوبی دارد شاید خط خوبی نداشته باشد. شاید نقاشی قللر آغاسی در تركیب بندی ضعیف باشد اما انتظاری از تكنیك در هنر نقاشی قهوه خانه ای وجود نداشته و بیننده در خیال نگاری حساسیتی در این زمینه ندارد.

این استاد نقاشی قهوه خانه ای اظهار كرد: طراحی در نقاشی قهوه خانه با رنگ برای مخاطب باورپذیر است؛ در چاپ های سنگی قدیم كه در 200 سال پیش، طراحی های مقتدری داریم. میرزا علی خویی مرجع این كار، كارهای برجسته ای در این زمینه دارد و از وی حدود 20 نفر اقتباس كردند.

چاپ های سنگی نقاشی های قهوه خانه ای تا 50 سال ادامه داشت و در این زمینه كارهای تحقیقاتی شده و یك آلمانی به نام مارزولف نیز كتابی در باره كارهای تصویرسازی عامیانه را تالیف كرده كه در ایران نیز ترجمه شده است.

پور فرزانه با بیان اینكه هنوز رشته دانشكده های تجسمی به هنر نقاشی قهوه خانه ای نپرداختند، تاكید كرد: احتمال دارد كه درس نقاشی خیال نگاری اختیاری در دانشگاه سوره ارائه شود و امیدوارم كسانی كه در هنرهای تجسمی كار می كنند به این هنر توجه بیشتری داشته باشند.

وی ادامه داد: این هنر بیشتر فیگوراتیو است و همواره تلاش می كنم درباره خیال نگاری با نقاشان صحبت كنم.



*فعالیت حرفه ای سه تا چهار نفر

این استاد نقاشی قهوه خانه ای درباره فعالان جدی این عرصه گفت: تصور می كنم نزدیك به سه تا چهار نفر در زمینه نقاشی قهوه خانه ای فعالیت می كنند كه البته آثار برخی از آنان قابل اعتنا نیست.

پور فرزانه گفت: سه سال پیش در اكسپوی تالار وحدت كه یكی از آثار من برگزیده شد، یكی از مسوولان می گفت كه نقاشی قهوه خانه ای بین مردم مورد توجه نیست. سبك نقاشی های قهوه خانه ای اغلب مربوط به نیم قرن پیش است و سعی كردم طراحی ها را به گونه ای نظم بدهم .



*سازماندهی مدرسه ای

وی ادامه داد: می توان به نقاشی قهوه خانه ای سازماندهی مدرسه ای داد، چنانچه دانشجویان طراحی و تركیب بندی ها را بفهمند برای آغاز فعالیت در زمینه نقاشی قهوه خانه ای دانشجو دلگرم نیست و می توان در این زمینه كار كرد.

این استاد نقاشی با استقبال از دیده شدن نقاشی قهوه خانه ای در سطح شهر اظهار كرد: دیده شدن این نقاشی ها در سطح شهر به احیای آن كمك می كند و ما نیازمند احیای این نوع نقاشی به عنوان یك هنر كاملا بومی هستیم. نقاشی ما دچار غرب زدگی شده و به هر حال هنر های تجسمی در دنیا پیشرفت كرده است و نمی توان آن را كتمان كرد اما نباید ریشه های خود را در هنرهای قهوه خانه ای نادیده بگیریم.



*استفاده از شیوه های جدید

پور فرزانه توضیح داد: باید پیشینه های خود از جمله نقاشی قهوه خانه ای را با شیوه جدید ارائه دهیم. در نگارگری محدودیت های تكنیكی دست و پا گیر است اما با خیال نگاری، این محدودیت ها برداشته می شود و می توان دیدگاه های نقاشی مدرن را به هنر نقاشی قهوه خانه ای افزود.

وی افزود: اگر این كار انجام شود نقاشی قهوه خانه ای در خارج از ایران جذاب خواهد بود و این امر می تواند برای جهانیان جذاب باشد. صحنه های پر از فیگور بدون گرفتار شدن در جنسیت ها و حجم ها با طراحی ساده و صحیح فیگور از ویژگی های این نوع نقاشی است و شلوغی در این نوع كارها بسیار قابل اهمیت است.

به گفته این استاد نقاشی، امروز نقاشی ها به سمت مینی مالیزم رفته و این نوع نقاشی جذابیت بصری بالایی دارد.

فرزانه با اشاره به استقبال مردمی از نقاشی قهوه خانه ای یادآور شد: چنانچه پشتمان گرم باشد و بتوانیم در این زمینه وقت بگذاریم می توانیم این هنر را احیا كنیم و با مختصر توجهی می توان در دهه های آتی نقاشی قهوه خانه ای مستمر بماند.



*گله از انتخاب آثار غیرفاخر

وی اظهار كرد: گله دارم از موزه امام علی كه چرا كار فاخر در آن دیده نمی شود و تنها دو كار از حسین همدانی در این موزه حائز اهمیت است. استاد همدانی پرده كش بی نظیری بود و پرده های درویشی منظم و قابل اعتنایی می كشید و برخی از اثار معاصر كه در این موزه وجود دارد چندان قابل اعتنا نیست.

این استاد نقاشی تاكید كرد: باید كارها نقد شود و بعد در معرض دید قرار گیرد؛ صدها كار را دور ریز كردند از این رو نباید برخی از آثار دور ریز در كنار آثار فاخر قرار دهیم.



*یك اتفاق خوب

پور فرزانه با استقبال از موفقیت های اقتصادی حراج اخیر آثار تجسمی در حراج تهران توضیح داد: اعدادی كه در این حراج مطرح شد به سود هنرهای تجسمی بود و اگر این پشتیبانی ها ادامه داشته باشد می توان آثار افرادی همچون حسین همدانی و محمد مدبر و دیگر كسانی كه در زمینه هنر قهوه خانه ای كار كردند نیز در حراج های بزرگ عرضه شود.

شبك**1983 **1917