رشته كوه هاي زاگرس، سرزمين كهن لرستان را در بر گرفته كه اين امرآب و هواي استان هاي جنوبي و غربي كشور را از شمال شرق به جنوب غرب راتحت تاثير قرار داده است.
اين استان به غير ازتعدادي دره آبرفتي و چند دشت محدود داراي كوه هاي بلند با جنگل هاي انبوه كه همواره آب ، خاك و ديگر منابع مورد نياز انسان را در درون خود ذخيره كرده است .
بلندترين نقطه اين استان اشترانكوه است كه چهار هزارو 150متر ارتفاع دارد و پست‌ترين نقطه آن در جنوبي‌ترين ناحيه استان واقع شده و حدود ۵۰۰ متر از سطح دريا ارتفاع دارد.
بواسطه رشته كوهها و جنگلهايي كه در اين منطقه وجود دارد ، در فصول بارندگي و نزولات آسماني ميلياردها متر معكب آب به صورت سفره هاي آب زيرزميني و همچنين روان آب در حوزه هاي آبريز استان ذخيرده مي شود به گونه اي كه لرستان هم اكنون سومين استان پر آب ايران است و ۱۲ درصد آبهاي كشور را در اختيار دارد.
در اين استان 35قله با ارتفاع بيش از سه هزار متر وجود دارد. كوههاي استان لرستان در ارتفاعات اصلي زاگرس واقع شده و به طور منظم از شمال غربي به جنوب كشيده شده‌اند و داراي دره‌هاي عميق به صورت فشرده، بلند و ناصاف است .
بلندترين قله‌هاي استان لرستان كه به صورت نواري در گوشه شمال غربي تا شرق استان كشيده شده اند به ترتيب موقعيت عبارتند از چهل نابالغان، گرين، كوه ميش‌پرور، كوه رباط، اشترانكوه، كوه سرسبز، قالي كوه، كوه تمندر.
اشترانكوه بخشي از چين‌خوردگي زاگرس (مياني) است كه در امتداد شمال غربي- جنوب شرقي به طول حدود 50 كيلومتر و عرض حدود 2 تا 11 كيلومتر در فاصله دو شهرستان دورود و اليگودرز قرار گرفته به گونه‌اي كه از 10 كيلومتري جنوب شرقي شهر دورود آغاز، و به جنوب روستاي چقاگرگ منتهي مي‌شود.
قله‌هاي مهم اين رشته كوه از شمال غربي به جنوب شرقي چال ميشان، گل‌گل، گل‌گهر، سَن بُران (بلندترين قله اشترانكوه با ارتفاع 4150 متر)، كوله لايو، ميرزايي، فيالسون، لگه، سراب شاه تخت، سوزني مهرجمال، مهرجمال، پياره دره تخت، پياره كمندون، ازنادر و كوله‌جنو مي‌باشند.
در ارتفاعات اشترانكوه دره‌هايي يخچالي وجود دارند كه در اصطلاح محلي به آن‌ها چال مي‌گويند. از جمله اين چال‌ها مي‌توان از چال ميشان، چال كبود، چال بران، چال فيالسون، چال شاه‌تخت، چال پيارو و چال همايون نام برد.
در آخرين چال اشترانكوه (به نام چال همايون)، قله مرتفع كفت همايون با ارتفاع چهار هزار متر قرار دارد همچنين چشمه معروف و بزرگ شاه تخت كه بزرگ‌ترين سرچشمه آب دز است، در اين محل واقع شده است. از سوي ديگر درياچه زيباي گهر نيز در قسمت جنوبي اين چال قرار گرفته و جاذبه آن را دوچندان كرده است.
اين رشته كوه از لحاظ گونه‌هاي جانوري و گياهي جزو مناطق حفاظت شده است و در سال 1348 جزو محيط زيست جهاني قرار گرفت.
در اشترانكوه پسته كوهي به فراواني يافت مي‌شود و پوشش گياهي متنوع آن اعم از گون، ريواس، استپ‌ها در شيب ملايم بعضي نقاط و گل‌هاي طبيعي و خودرو محل مناسبي براي جانوران ساكن در اشترانكوه است.
از گونه‌هاي جانوري آن مي‌توان به خرس قهوه‌اي، روباه، كفتار، گراز، گرگ خاكستري، بز كوهي، قوچ و از پرندگان مي‌توان به عقاب، كبك، جغد، اردك و شاهين اشاره كرد كه همگي تحت حفاظت محيط زيست مي‌باشند.
رشته كوه تمندر در نواحي بريرود و زلفي شهرستان اليگودرز واقع شده و داراي چهار رشته شمالي، جنوبي، شرقي و مركزي است. رشته شمالي دو قله ازنا و دره‌سر را دربر مي‌گيرد كه به ترتيب سه هزار و 200و سه هزارو 500متر ارتفاع دارند. رشته مركزي داراي شش قله به نام‌هاي قله مركزي تمندر، هما، قله شمالي، شرقي و جنوبي تمندر و قله جنوبي دره‌سر است كه همه آن‌ها بيش ازسه هزار و 500متر ارتفاع دارند .
رشته شمالي تمندر دو قله فرسش و قله جنوبي را شامل مي‌شود كه به ترتيب 3600 و 3850 متر ارتفاع دارند. رشته جنوبي تمندر نيز شامل يك خط الرأس 15 كيلومتري است كه در انتهاي غربي آن قلعه مخروبه قديمي به نام قلعه دختر قرار دارد.
كوه گرين از رشته كوههاي مهم غرب ايران است كه بيشتر مساحت آن در شمال استان لرستان و بخشي نيز در استانهاي همدان و كرمانشاه قرار دارد.
اين رشته كوه بلند زاگرس در ادامه اشترانكوه قرار دارد و طول آن به بيش از 180 كيلومتر مي‌رسد. اين رشته كوه در استان كرمانشاه به كوههاي پرو و بيستون مي‌پيوندد.
قله‌هاي بلند آن شامل يال كبود در كوه چهل نابالغان با ارتفاع تقريبي سه هزارو 850متر در جنوب نهاوند (استان همدان)، قله هجده يال در بروجرد و نيز قله ولاش با ارتفاع سه هزارو 623متر در شمال الشتر است.
ديگر قله‌هاي آن نيز شامل بازگير و چهل تن مي‌شوند. گرين از غرب به دلفان، از شمال به شهرستان نهاوند، از شرق به شهرستان بروجرد و از جنوب به شهرستان سلسله محدود مي‌شود.
گرين در گويش محلي گرّو و در گويش لكي گروين ناميده مي‌شود و يكي از كانون‌هاي آبگير دائمي لرستان است كه رودهاي دز و گاماسياب را تغذيه مي‌كند.
سراب‌هاي فراواني در پاي اين كوه وجود دارند كه آب آشاميدني بروجرد و نيز آب مورد نياز كشاورزي دشت سيلاخور را تأمين مي‌نمايند.
جانوراني كه در اين منطقه زيست مي‌كنند عبارتند از خرس، كفتار، گرگ و روباه. در گذشته پلنگ نيز در اين منطقه ديده شده است.
چهل نابالغان يكي ديگر از كوههاي عظيم زاگرس در مرز استان لرستان و استان همدان است. چهل نابالغان از شمال به نهاوند، از جنوب به الشتر، از غرب به شهرستان دلفان و از شرق به بروجرد محدود است.
بلندترين قله آن يال كبود با ارتفاع تقريبي سه هزارو 850متر است. چهل نابالغان بخشي از رشته كوه بزرگ گرين است و دسترسي به آن بيشتر از الشتر يا نهاوند امكان‌پذير است. سراب گاماسياب در دامنه شمالي اين كوه قرار دارد.
قالي كوه ، رباط ، سرسبز ، ميش‌پرور، رنگرزي ، هنجيس ، ويلو، نير، رال، شاه‌نشين، سفيدكوه خرم آباد، پريزكوه، باباهر، رنگينه، يافته، سفيدكوه ازنا، علي بلاغي، هشتاد پهلو،ه قلعه عبدالرضا ، تاف، منگني ، مخمل كوه و كبيركوه از جمله كوههاي هستند كه در نقاط مختلف استان لرستان وجود دارند.
***اكتشاف ، بهره برداري بهينه از معادن كوههاي لرستان و رونق اقتصادي*****
در درون كوه هاي استان لرستان معادن غني سنگ به خصوص سنگهاي تزئيني و نما وجود دارد ، كه در زمينه سرمايه‌گذاري در راستاي فرآوري انواع سنگهاي تزئيني، ساختماني و مواد كاني غيرفلزي استاني مستعد است.
بيشتر معادن استان لرستان به سنگهاي نما و تزئيني اختصاص دارد به طوريكه با داشتن حدود يك چهارم ذخاير سنگهاي تزئيني كشور حائز رتبه اول در اين زمينه است.
توليدات سنگ لرستان ۲۲ درصد توليدات كشور و سه درصد توليد جهاني است. از انواع معادن اين استان مي توان به سنگ گچ، سنگ آهك، سنگ چيني، فروسيليس، فلدسپات، تالك، نمك و سنگ لاشه پالون اشاره كرد.
هم اكنون لرستان بعد از اصفهان به لحاظ ميزان استخراج سنگ در رتبه دوم قرار دارد و سالانه حدود سه ميليون تن انواع سنگ تزئيني و ساختماني از معادن اين استان استخراج مي شود كه بخشي از آن در استان، بخشي در بازارهاي داخلي و حدود ۲۰۰ هزار تن آن در بازارهاي كشورهاي حوزه خليج فارس، اروپا و كشورهاي آسياي جنوب شرق مصرف مي شود.
فعال كردن معادن سنگ و مصالح ساختماني لرستان گامي موثر در رونق اقتصادي مردم منطقه خواهد داشت ، در حال حاضراز 130معدن شهرستان اليگودرز تنها 25معدن فعال است كه راه اندازي معادن غير فعال در اين منطقه علاوه بر رونق اقتصادي ، زمينه اشتغال تعداد از جوانان جوياي كار خواهد بود.
رسيدگي و حمايت از سرمايه گذاران بخش معادن از سوي دولت باعث توسعه و شكو فايي اقتصادي كشور را به همراه خواهد داشت با توجه به اينكه
هم اكنون معادن سنگ عملا مواد اوليه 5 تا 6 هزار واحد توليدي را تامين مي كنند كه اگر خللي در فعاليت معادن به وجود بيايد كارخانه هاي پايين دستي نيز دچار مشكل خواهند شد.
*** رفع مشكل كم آبي برخي نقاط كشور و افزايش محصولات كشاورزي در گرو مهارآبهاي حوزه آبريز لرستان***
ذخير و تامين آب بخش عمده اي از آب كشور بواسطه كوه هاي استوار و برفگير لرستان انجام مي شود و هم اكنون اين استان يكي از استانهاي پرآب ايران است كه مهار، ذخيزه و بهره برداري از آبهاي روان اين منطقه از طريق سد سازي ، عمران و آباداني را از لحاظ تامين آب آشاميدني ، كشاورزي و صنعتي كشور بهمراه خواهد داشت.
وسعت اين حوزه 31هزارو384كيلومتر مربع بوده و تقريبا شامل تمامي وسعت استان مي‌شود. مناطق كوهستاني لرستان از كانون‌هاي آبگيري مطمئن و هميشگي ايران هستند كه شاخه هاي مهم رودخانه هاي كارون و كرخه را تشكيل ميدهد.
بهره برداري از طرحهاي حوزه آب لرستان موجب بروز تحولي اساسي در روند توسعه و رونق اقتصادي استان، بخشهاي زيرساختي و ايجاد 15 هزار شغل مي شود.
سالانه 12.5 ميلياردها مترمكعب از آبهاي سطحي اين لرستان بدون استفاده بهينه از اين استان خارج مي شود اين درحالي است كه اغلب اراضي كشاورزي اين استان به صورت ديم و سنتي كشت مي شود و بخش صنعت نيز بهره كافي را آبهاي لرستان نمي برد.
مهارو بهره برداري بهينه از آبهاي استان لرستان بحران و مشكل كم آبي در در حوزه صنعت، كشاورزي و آب شرب برخي استانهاي غربي و جنوبي كشور را مرتفع خواهد كرد.
مطالعات و اجرايي شدن چندين سد بر روي رودخانه هاي استان در دستور كار قرار گرفته كه تسريع در اجراي اين سدهها عقب ماندگي هاي تاريخي در حوزه مهار آبها در لرستان جبران خواهدشد.
در حال حاضر شش طرح بزرگ سدسازي در ارتفاعات و حوزه هاي آبريز لرستان در دست اجراست كه بهره برداري از اين طرح ها علاوه بر، مهار رواناب ها در تأمين آب كشاورزي، توسعه بخش گردشگري، ايجاد كارگاه هاي پرورش ماهي، اشتغال زايي، كمك به تغذيه مصنوعي آب هاي زيرزميني و كنترل سيلاب هاي بهاره نقش بسزايي خواهد داشت.
با توجه به اين ظرفيت ها و منابع خدادادي، نياز است مسوولان نظام با برنامه ريزي مناسب و استفاده بهينه از امكانات و استعداد هاي لرستان گامي بلند را در راستاي توسعه همه جانبه استان بر دارند.
* دبير ايرنا مركز لرستان
كوه هاي مرتفع و سربه فلك كشيده لرستان علاوه بر اينكه محلي براي انباشت آب سدهاي جنوب و غرب كشور محسوب مي شوند، داراي منابع و داشته هايي هستند كه مي توانند نقش عمده اي در اقتصاد كشور داشته باشند.