چاووشی خوانی، آیینی باستانی و همسو با تفكرات شیعی

به گزارش روز یكشنبه خبرنگار تئاتر ایرنا، زندگی جامعه و خانواده های ایرانی به سبب پیشینه كهن فرهنگی همواره آمیخته با آیین ها و خرده فرهنگ های متنوعی بوده كه بسیاری از آنها به سبب حضور در بطن جامعه به بخشی از تار و پود زندگی مردم بدل شده اند.

این مهم تا جایی پیش رفته كه از مردمان ایران به عنوان نخستین جوامعی در تاریخ تمدن یاد شده كه «دید و بازدید روزانه آنها نیز با آیین سلام، احوالپرسی و جویا شدن از اخبار و اتفاقات یكدیگر آغاز می شود تا در صورت نیاز سریعا به كمك یكدیگر بشتابند.» (برگرفته از تاریخ تمدن ویل دورانت فصل تمدن پارس)

درست بر همین اساس است كه آیین های مذهبی و معنوی در بین آیین های مختلف جاری در ایام و مناسبت های جاری در طول سال، همواره جایگاه والایی در بین ایرانیان داشته و این مساله نه تنها در سطح كشور كه حتی در سطح منطقه و جهان تحسین بسیاری از هنردوستان و هنرمندان را برانگیخته است.

پیشینه كهن تاریخی ایران و برگ های زرین فرهنگ و هنر مردمان این سامان در دفتر تاریخ تمدن جهان همواره با نام و هنر آیینی، ملی، قومی و سنن های ایرانی عجین بوده و ثبت ده ها روایت، آیین، خرده آیین ها و سنن نمایشی به شكل جهانی و ملی، گواهی بر تاریخچه كهن و باستانی ایرانیان در عرصه فرهنگ وهنر است.



** چاووشی خوانی، فرزند خلف آیین های سور

چاووشی خوانی آیین باستانی از دیار مردمان پارس بوده كه ریشه آن به دوران «اشو زرتشت» و مراسم زرتشتیان هنگام رسیدن بهار باز می گردد.

در شكل كهن و باستانی این آیین، در روزهای پایانی سال عده ای از آوازخوانان خوش صدا و جوانان مسلط به اشعار و نواهای آیینی، در كوی و برزن و میادین شهر و روستاها به راه می افتادند و با خواندن و سرودن اشعار شاد در وصف بهار، آمدن فصل نوزایی و شكوفایی طبیعت را نوید می دادند.

این آیین با ورود اسلام به دلیل وابستگی عمیقش به آیین های سور و مراسم شادی در نزد ایرانیان فرهنگ دوست، سینه به سینه گشت و باقی ماند و در كنار شكل باستانی آن، ایرانیان مسلمان شده از چاووش خوانان و مراسم آیینی - نمایشی چاووشی خوانی برای بدرقه زائران به اماكن متبركه و مقدس مسلمانان چون مكه مكرمه، مدینه منوره، عتبات عالیات و حرم حضرت امام رضا(ع) استفاده می كردند.

در این آیین نمایشی، چاووش خوانان در شهرها و روستاهای آن زمان كه چندان وسیع و بزرگ نبودند با سر دادن آوازهای معنوی و مذهبی مردم را به میدان اصلی محل سكونت زائر یا زائران دعوت می كردند و در ادامه مسافران اماكن متبركه با تك تك همسایگان، اهالی فامیل و مردمان شهر و روستا وداع می كردند و طلب حلالیت می كردند.

در این بین نیز چاووش خوانان (ملقب به چاووشیان)، با اتمام مراسم وداع و حلالیت طلبیدن، در كنار اهالی شهر و روستا شروع به خواندن اشعار و آوازهای مذهبی می كردند و مسافران اماكن متبركه را با نوا و دعا و راز و نیاز آهنگین خود بدرقه می كردند.



** همراهی چاووشیان با میهمانان ماه صیام

در كنار حضور آیین نمایشی چاووش خوانی در میان مردم مسلمان ایران، این آیین به خوبی جای خود را در مراسم عبادی و معنوی ماه صیام، میان روزه داران باز كرد.

به طوری كه در زمان های گذشته كه وسایل ارتباط جمعی و اطلاع رسانی مانند ساعت یا تلفن، رادیو و تلویزیون وجود نداشت، كار بیدار كردن روزه داران برای مراسم ضیافت سحر و آماده شدن آنها برای اذان مغرب و مراسم افطار بر عهده چاووش خوانان بود.

به دین ترتیب كه چاووش خوانان كه اغلب از جوانان و آواز خوانان خوش صدا هر محله ای بودند زمانی پیش از اذان صبح و اذان مغرب در كوی و برزن راه می افتادند و با خواندن اشعار و ادعیه های مذهبی، مردم روزه دار را در هنگام سحر از خواب بیدار می كردند و یا پیش از اذان مغرب آنها را آگاه می ساختند تا خود را برای ادای فریضه نماز و باز كردن روزه آماده كنند.

جالب آنكه چاووش به عنوان نوای باستانی در شب های احیا و ضربت خوردن و شهادت حضرت علی(ع) در شب های ماه مبارك رمضان به آیین های مذهبی وامدار مراسم سوگ بدل می شود و در حقیقت جای چاووش خوانان با مقتل خوانان، حمزه خوانان، شروه خوانان و علی نامه خوانان عوض می شود.

خوشبختانه آیین باستاین چاووشی خوانی هنوز هم در بخش هایی از كشور از خراسان شمالی و جنوبی گرفته تا منطقه طبرستان و از آذربایجان و اردبیل گرفته تا بخش هایی از سیستان و بلوچستان زنده است و نفس می كشد و شیوه های مختلف اجرایی آن را چه در ایام بهار و چه در ماه صیام می توان رصد كرد.

فراهنگ**9266**1601**