زكات، فريضه اي الهي و مقدس

إني معكم لئن اقمتم الصلاه و آتيتم الزكاه و آمنتم برسلي، اگر نماز را بپا داريد و زكات را پرداخت كنيد و به پيامبرانم ايمان بياوريد، قطعا من با شما هستم. سوره مائده آيه 12
توجه به محرومان، نيازمندان، در راه ماندگان، مبارزه با فاصله هاي طبقاتي و اشرافي گري ازاصول اصلي و مهم و يكي از اركان و مباني اخلاقي و عملي دين مبين اسلام است كه تحقق اين امور در جاي جاي قرآن كريم و روايات و سيره اهل بيت (ع) مورد تاكيد و سفارش فراوان قرار گرفته است.
پرداخت زكات و خمس از راه هاي كاهش فاصله طبقاتي و رفع محروميت نيازمندان در جوامع اسلامي است كه در اين بين زكات از اهميت و جلوه بسيار ويژه اي برخوردار است چرا كه بر اساس دين آينده نگر اسلام، خداوند سهم فقرا را در مال و دارايي اغنيا و ثروتمندان قرار داده است.
زكات يعني بخشيدن قسمتي از مال و دارايي با رضايت طرف كه موجب خشنودي خداوند و بركت دنيوي و اخروي است و امري شرعي كه خداوند براي كمك به نيازمندان آن را براي متمولين واجب كرده و پرهيز از آن غضب و خشم پروردگار را در پي دارد.
زكات از منابع بيت المال است كه بايد به ذي حق برسد و پرداخت به موقع و مداوم آن ضمن اينكه اطاعت از فرمان خداوند و اداي يك فريضه شرعي و حد الهي است همچنين يك پشتوانه و وزنه براي كاهش محروميت در جامعه اسلامي محسوب مي شود.
در برخي آيات قرآن كريم زكات بعد از نماز آمده و همين امر اهميت لزوم پرداخت اين صدقه جاريه را به خوبي نمايان مي كند چرا كه نماز ستون و پايه دين اسلام است و از منظر قرآن عظيم الشان زكات مكمل نماز است؛ و آيات مرتبط با فريضه زكات 59 بار و در 29 سوره و 56 آيه قرآن آمده كه در 27 مورد در كنار نماز ذكر شده است.
خداوند محل مصرف زكات را در آيه 60 سوره توبه به خوبي مشخص و معين كرده و بنا به دستور صريح قرآن آنجا كه مي فرمايد: إنما الصدقاتُ للفقراء و المساكينِ و العاملينَ عليها و المولَفهِ قلوبهم و في الرِقابِ و الغامرينَ و في سبيل اللهِ و ابنِ السبيلِ فريضهً مِّنَ الله و اللهُ عليمٌ حكيم، همانا صدقات (زكات) براي نيازمندان و در راه ماندگان، كارگزاران زكات كساني كه زكات را جمع آوري مي كنند، جلب دلها (پرداخت زكات به كافر نيازمند براي جذب وي به دين اسلام)، آزادي بردگان، اداي بدهي بدهكاران، هزينه جهاد در راه خدا و تامين در راه مانده است، اين دستور فرماني است از جانب خداوند كه دانا و حكيم است؛ زكات بايد در اين امور مصرف شود.
زكات بر بدن فرد زنده و اموال و مايملك افراد واجب است و زكات فرد زنده در روز عيد فطر پرداخت مي شود و زكات اموال بر برخي اقلام كشاورزي، احشام و طلا و نقره مسكوك رايج در مملكت واجب است و پرداخت كننده زكات بايد بالغ، عاقل، آزاد و داراي مالكيت تام در مصرف اموال خود باشد.
زكات واجب بر اقلام كشاورزي شامل گندم، جو، خرما و كشمش است كه كشاورز براي آنها در مقابل ديگر محصولات كشاورزي و باغي متحمل زحمت چنداني نمي شود و احشام نيز شامل گاو، شتر و گوسفند است.
در استان زرخيز ايلام بيشتر كساني كه زكات بر زمره آنها است به پرداخت اين واجب دين اسلام براي كسب رضايت خداوند، افزايش بركت در اموال و كمك به نيازمندان توجه و اهتمام دارند.
نماينده ولي فقيه در سازمان جهاد كشاورزي در اين زمينه گفت: براي آشنايي و بيان اهميت پرداخت زكات كشاورزان و دامداران همه ساله در فواصل مختلف به ويژه در فصل برداشت كلاس هاي آموزشي و ترويجي مختلفي براي بهره برداران برگزار مي شود.
روح الله شاهمراديان در گفت و گو با خبرنگار ايرنا اظهار كرد: در نشست شوراي زكات كشور براي تحكيم پايه هاي پرداخت زكات در كشور به عنوان نماينده وزارت جهاد پيشنهادهايي مطرح كردم كه مورد تاييد رييس شوراي زكات كشور هم قرار گرفت.
به گفته وي، اضافه كردن موضوع زكات به كتب درسي دانشجويان رشته هاي كشاورزي، ايجاد مراكز تحقيقات علمي و پژوهشي با موضوع زكات، توجه به گفتمان زكات، ايجاد دبيرخانه دايمي زكات، برگزاري همايش ملي و سالانه زكات، استفاده از روحانيون مبلغ زكات در كنار كارشناسان كشاورزي از جمله اين پشنهادها است كه براي عملياتي شدن از سوي شوراي زكات كشور در دست بررسي است.
وي افزود: با همكاري كميته امداد در صدد شناسايي اراضي كشاورزي زارعان مشمول زكات و صدور شناسنامه براي كشاورزان فعال در زمينه پرداخت زكات هستيم تا از طريق اين شناسنامه ها، خدمات متقابلي به اين موديان ارايه شود.
دبير شوراي زكات استان ايلام نيز مي گويد: براي اعتماد سازي موديان زكات و براي جلوگيري از شبهات مبني بر اينكه كميته امداد اين مبالغ را براي خود مصرف مي كند، شوراي زكات استان اقدام به اعزام روحانيون مبلغ دائمي و مقطعي به مناطق روستايي كرده چرا كه مردم به اين افراد نسبت به كارگزاران كميته امداد اعتماد بيشتري دارند.
ضيا رضايي افزود: همچنين كارگزاران زكات دريافتي را با نظر خود پرداخت كنندگان به مصرف مي رسانند كه براي كمك به نيازمندان همان منطقه و يا پروژه هاي عمراني و عام المنفعه صرف مي شود.
به گفته وي، كميته امداد علاوه بر دريافت زكات براي كمك به نيازمندان مبالغي ديگر را نيز بعنوان تشويقي براي فقرا در نظر مي گيرد و همراه با زكات به آنها پرداخت مي كند كه سال گذشته چهار ميليارد و 500 ميليون ريال از محل هزينه هاي تشويقي به آنها پرداخت شد.
رضايي تبليغ نكردن امر زكات، تبليغ و ترويج نا صحيح و غير اصولي زكات در گذشته را موجب نا آگاهي مردم دانست و افزود: حتي گاهي اين اقدام ها نتيجه معكوس داشته اما در 10 سال اخير فعاليت هاي مناسبي در اين زمينه صورت گرفته و اكنون 70 تا 80 درصد مشمولان زكات به اهميت مساله واقف هستند.
وي با بيان اينكه خشكسالي ها بر ميزان زكات تاثير مستقيم دارد، يادآور شد: سال گذشته 20 ميليارد ريال زكات در استان جمع آوري شد و امسال با توجه به كاهش بارندگي و خشكسالي پيش بيني مي شود 10 ميليارد ريال زكات جمع آوري شود.
رييس كميته امداد امام خميني (ره) استان ايلام گفت: براي جلب اعتماد بيشتر مشمولان بايد علاوه بر اعزام روحانيون مقطعي، روحاني مشرف به احكام زكات در همه شهرستان ها ساكن باشد در حاليكه اكنون تنها پنج روحاني ساكن در شهرستان ها و 20 روحاني مقطعي وجود دارد كه اين تعداد كم جوابگو نيست و عدم امكانات مورد نياز همچون وسايل نقليه براي اعزام روحانيون به مناطق روستايي مزيد بر علت شده است.
سال گذشته كميته امداد استان ايلام 2 ميليارد ريال براي تبليغ زكات از سوي مبلغان هزينه كرده ولي امسال سه ميليارد و 600 ميليون ريال براي آن موضوع در نظر گرفته شده است.
بهار و تابستان كه فصل برداشت محصولات چهارگانه واجب زكات است و احشام نيز با وجود بركات زمين به حد رشد خود مي رسند زيباست كه شاغلان اين حرفه ها اداي اين فريضه زيبا را اهتمام ورزند و براي افزايش بركت در محصول سال آينده خود اين سهم الهي را پرداخت كنند.
بي شك پرداخت زكات آثار فردي و اجتماعي متعددي دارد كه افزايش روزي، بركت، دروي از خساست و بخل، نزديكي به درگاه خداوند رئوف، رفع بسياري از مشكل ها، كفاره گناهان، استجابت دعا، قبولي نماز و عبادات، آسايش و آرامش در زندگي فردي و خانوادگي از جمله آثار اثبات شده اين حد شرعي است.
اتحاد و برادري، تقويت روابط و دوستي ها، زنگار زدايي از قلوب، كاهش مشكلات اقتصادي جامعه اسلامي، ايجاد نشاط و شور، تقويت بنيان هاي ديني و اعتقادي، ترويج همدلي و مهرباني، تربيت انسان هاي پاك و متعهد به حدود الهي، دفع بلا و عذاب از جامعه، فقرزدايي، كمك به اشتغال زايي، تقويت اقتدار و صلابت، كم شدن مفاسد اجتماعي، كاهش فاصله طبقاتي و اشرافي گري نيز از ديگر بركات پرداخت زكات از بعد اجتماعي و عمومي آن است.
اما در مقابل كمبود و قحطي، از بين رفتن بركت، نابودي اموال و داريي، خسران، هزينه اموال در راه گناه و بزه، دور شدن از خداوند و امور شرعي و خيريه، ايجاد نفاق و جدايي، عدم قبولي عبادات، در زمره رباخواران قرار گرفتن از آثار سو ترك زكات در يك جامعه اسلامي است كه بايد مورد توجه و اهتمام قرار گيرد.
فرق زكات با خمس در اين است كه خمس فقط سالي يكبار و با حساب اموال و درآمد سالانه طبق نظر شرع است و به سادات نيازمند و امام عادل تعلق دارد اما زكات بسته به كشت و زرع و ميزان احشام و مسكوكات ممكن است در طول سال چندين بار فرد مشمول پرداخت زكات شود.
و در پايان استفاده از ظرفيت روحانيون، تبليغ چهره به چهره، بهره گيري از قدرت رسانه ها، توزيع بروشور، فصلنامه و موارد اين چنين، مي تواند در توسعه فرهنگ پرداخت زكات دربين موديان موثر و كارآمد باشد.
و أقيموا الصلوهَ وَ اتوا الزكاهَ وَ أَقرِضوا الله قَرضاً حَسناً و ما تُقَدِموا لِانفسكم مِن خيرٍتَجِدُوه عندَاللهِ هوَخيرا وَ أعظمَ أجرا، نماز را برپاي داريد و زكات بپردازيد و در راه خدا انفاق كنيد و بدانيد آنچه را از كارهاي نيك براي خود از پيش مي فرستيد نزد خدا به بهترين وجه و بزرگترين پاداش خواهيد يافت. سوره مزمل آيه 20
برخي مطالب برگرفته از كتاب شمه اي از زكات و آثار آن، اداره امور فرهنگي و ارزش هاي اسلامي سازمان جهاد كشاورزي آذربايجان غربي حوزه نمايندگي ولي فقيه.
گزارش از زهرا موسوي
2077/7172/9002