نقالی؛ میراث كهن ایرانی و هم داستان با دعای روزه داران

به گزارش روز شنبه خبرنگار فرهنگی ایرنا، هنر نقالی و هنرمندان آن به عنوان یادگار كهن باستانی و نمایشی ایرانیان در شب های ماه مبارك رمضان، همراه و همسو با راز و نیاز مردم روزه دار و با تمركز بر بخش روایات مذهبی و حماسی، به بیان داستان هایی مرتبط با حال و هوای این روزهای معنوی و عرفانی می پردازد.

نقالی به عنوان نمایشی ترین آیین كهن و باستانی ایران كه از دوران ساسانی و پیش برندگان ارتش ایران در دوران مادها و پارت ها، به دست ما رسیده و در سیر تطور و تحول تاریخی خود در این اثنا همواره ریشه ای عمیق و ناگسستنی با مردم و فرهنگ عمومی جامعه داشته است.

هر چند این هنر آیینی و باستانی ویژه برنامه ها و مناسك مختص ماه رمضان نبوده و نیست؛ اما مردم هنر دوست و هنر پرور ایران، همواره در تمامی آیین و رسوم مذهبی و ملی خود سعی داشته اند تا اشكال نمایشی سنتی فرهنگ ملی خود را نیز به كار گیرند تا تاثیرات مناسبت های مذهبی و معنوی بر روح و روان آنها صد چندان شود و گواه این ادعا اجرای مراسم شبیه خوانی و تعزیه در اكثر مناسبت های مذهبی مربوط به آیین های سوگ در اقصی نقاط كشور است.



** نقال، نگهبان فرهنگ عامیانه

در دانشنامه جامعه فرهنگ اسلامی و ایرانیان درباره هنر نقالی آمده است كه: نقالی یا افسانه‌گویی ایرانی كهن ‌ترین شكل بازگویی داستان ها و افسانه‌ها در ایران است و از مدت ها پیش نقش مهمی در جامعه داشته و دارد.

نقال كسی است كه نقل حماسی می‌گوید و مضمون نقل هایش بیشتر پیرامون داستان شاهان و پهلوانان ایران زمین است.

نقال شعر یا نثرها را با حركات و اشارات و گاهی به همراه موسیقی و توصیف كتیبه ‌ها و نقاشی ‌ها بازگو می ‌كند.

نقال باید دارای استعداد قابل توجهی برای حفظ اشعار و متن ها و همچنین توانایی بداهه ‌گویی و مهارت در سخنرانی باشد. لباس نقال، لباسی ساده‌ ای است و گاهی به همراه كلاه باستانی یا كت های زرهی در طول اجرای برنامه برای بازگو كردن صحنه ‌های نبرد به كار برده می شود.

نقال به عنوان نگهبان فرهنگ عامیانه، داستان های حماسی و قومی و موسیقی فولكلور ایران شناخته می‌شود. نقال ها پیش تر در قهوه ‌خانه‌ها و مكان های تاریخی مانند كاروانسراها به اجرا برنامه می‌پرداختند.

امروزه با كاهش محبوبیت قهوه ‌خانه‌ها و از بین رفتن كاروانسراها و به وجود آمدن اشكال جدید سرگرمی و كم كاری عرصه فرهنگ در ایران هواداران این هنر دراماتیك ایرانی به تدریج رو به كاهش است.



** تلفیق حماسه و مذهب در ماه صیام

بنا به آنچه به عنوان تعریف ابتدایی و پایه ای از هنر نقالی در بخش پیشین این نوشتار رفت شاید نتوان كمتر قرابتی میان این گونه نمایش آیینی با ایام پر فیض و بركت ماه مبارك رمضان پیدا كرد؛ اما ایرانیان هنرمند و هنردوست همواره در برهه های مختلف زمانی نشان داده اند كه برای تطبیق آیین ها و رسوم خود به بسترهای مختلف فرهنگی و معنوی از استعداد بالایی برخوردار هستند.

گواه این ادعا نیز تبدیل حماسه خوانی ها و گوسان خوانی های ایرانیان پیش از اسلام و تبدیل آنها به حمله خوانی، شروه خوانی و مقتل خوانی بعد از ورود اسلام به كشور پهناور ایران است كه همه این آیین ها بازتاب روح معنوی جاری در رفتارهای اجتماعی مردم ایران زمین است.

بر همین اساس نیز مومنان و روزه داران در گذشته و در زمان رونق داشتن قهوه خانه ها و چنین مكان هایی در فرهنگ عامیانه مردم، در شب های ماه مبارك رمضان در این فضاها دور هم جمع می شدند و در این میان هنرمندان نقال با همان شیوه حماسی و روایی نقالی به جای بازتاب داستان های شاهنامه، این بار داستان های حماسی و مذهبی را برای روایت انتخاب می كردند.

داستان نبرد خیبر و كندن درب خیبر با دستان حضرت علی(ع)، نبرد بدر، احد و خندق، داستان های صدر اسلام و جنگ های مسلمانان با اعراب جاهلیت و نحوه رشادت و شهادت ائمه معصومین(ع) از جمله مهمترین داستان ها و روایت ها نقالان در ایام ماه مبارك رمضان است كه توسط نقل نقالان به فرهنگ ایرانی وارد شده و تا امروز نیز كمابیش به سیر تطور و تحول خود ادامه داده است.

به سبب اینكه اغلب این برنامه های نقل و نقالی در شب های ماه مبارك رمضان و در محیط های عمومی صورت می پذیرفت و اغلب تا ساعت های نخستین بامداد و اذان صبح به طول می انجامید، هر بار یكی از مومنان و روزه داران بنا به نذری كه از پیش داشته با تهیه غذایی ساده مانند نان و خرما یا نان و پنیر و چای، سحری روزه داران را نیز تقبل می كند و این چنین آیین ضیافت الهی با همراهی آیین های نمایش باستانی ایران در هم می آمیزد.

امروزه نیز با وجود كم شدن قهوه خانه ها و عدم تمایل مردم برای حضور در چنین مكان هایی، مسوولان و متولیان دولتی امر فرهنگ در ایام ماه صیام در اقصی نقاط كشور و صد البته در محیط های عمومی برنامه های متنوع فرهنگی و هنری را فراهم می بینند و در بطن این برنامه به احیا و توسعه آیین های مذهبی و نمایشی كشور در ماه مبارك رمضان می پردازند.

فراهنگ**9266 ** 1569