ماه نزول قرآن در مناطق اهل سنت و كردنشین ایران مانند سایر مناطق كشور از اهمیت و احترام خاصی برخوردار است و بسیاری از این آیین ها با سنت های این مناطق آمیخته شده و در باورها و پندارهای مردم آنها نهادینه و بومی شده است.
قبل از شروع ماه رمضان برخی از خانواده ها نوعی نان روغنی سنتی به نام كلیره ناسكه درست می كنند كه دارای طعم شیرینی بوده و روی آن را با دو نوع گیاه خوراكی به نام های ره شكه و كاخلی تزیین می كنند.
در برخی مناطق رسم است كه خانواده ها قسمتی از كلیره ناسكه ها را برای همسایه های خود می فرستند تا اگر خانواده هایی نتواند این نوع نان را تهیه كنند از این نان شیرین بی بهره نباشد.
در ماه مبارك رمضان به ویژه در ساعات پایانی روز، بازارهای مهاباد از رونق و شلوغی خاصی برخوردار شده و حتی خریدهای مردم در این ماه متفاوت تر از ماه های دیگر است.
مغازه های مختلفی در خیابان ها و حتی كوچه های این شهر برای عرضه بامیه و زولبیا، انواع نان های روغنی و شیرمال، خرما و انواع آش به ویژه آش رشته و سوپ های ویژه افطاری دایر شده می شود.
هر چند غذاخوری ها در طول روز تعطیل هستند اما در ساعات پایانی همه در حال تدارك دیدن افطاری و سالن های غذاخوری و میزهای خود را برای ورود میهمانان آماده می كنند.
بعضی از مغازه داران نیز برای جلب مشتریان كالاهای خود را با تخفیف های ویژه ماه مبارك رمضان عرضه می كنند.
ماه مبارك رمضان علاوه بر این زیبایی و شور خاص با آیین ها و عبادت های خاص دیگری نیز همراه می باشد كه از جمله این آیین ها نوعی نوای دلنشین سحرگاهان سه لای پارشیو ، آیین افطار و نماز تراویح و غیره است.
*****
سه لای پارشیو:
سحرگاهان ماه مبارك رمضان مهاباد متفاوت از سایر ماههای سال بوده و در شب های پر بركت این ماه برای بیدار كردن و آگاهی روزه داران از هنگام سحر و آماده شدن برای خوردن سحری، نوعی مناجات خاص این ماه در مساجد، تكیه ها و خانقاه ها خوانده می شود.
این مناجات كه دارای اشعاری به زبان های عربی و كردی بوده توسط یكی از اهالی خوش قریحه محل یا خادم مسجد (مجیور) خوانده می شود و در برخی مواقع با استفاده از دستگاه ضبط صوت پخش می شود.
رییس شورای روحانیون مهاباد در زمینه مناجات و سه لای پارشیوی می گوید: در مناطق اهل سنت این مناجات از اشعار عرفانی یكی از شاعران كرد به نام احمد كور كه لطافت و زیبایی كلامی خاصی دارد، استفاده شده و در برخی موارد از قصیده بردیه یا اشعار دیگر زبان عربی بهره گرفته می شود.
ماموستا ملارحمان حاجی زاده افزود: این اشعار عرفانی در مدح رسول الله(ص)، دعا و مناجات بوده و گوش فرا دادن به آنها ضمن داشتن بهره های معنوی موجب جلا دادن روح و روان انسان می شود.
وی اضافه كرد: این مناجات نامه ها در قدیم دو ساعت قبل از اذان صبح و به مدت بیش از 20 دقیقه قرائت می شد اما اكنون یك ساعت مانده به اذان و به مدت پنج تا 10 دقیقه خوانده می شود.
ماموستا حاجی زاده گفت: قبل از اذان صبح برای آگاهی مومنان از فرا رسیدن اذان صبح، سه لای دوم خوانده می شود كه به آن امسك می گویند و به معنای خود منع كردن از خوردن و آشامیدن است.
در برخی از مناطق روستایی مهاباد هنوز هم برای بیدار كردن مردم در هنگام سحر از نواختن دهل استفاده می شود و چند نفر با هم در هنگام سحر روی بام یكی از خانه ها یا بام مسجد رفته و ضمن خواندن مناجات نامه دهل می نوازند.
نواختن دهل تا بیدار شدن مردم و روشن كردن چراغ خانه ها ادامه می یابد.
چیدن سفره های سحری نیز آداب خاصی دارد و خانواده ها بسته به سلیقه و ذائقه خود آن را می چینند.
برخی ها برای سحری غذا می پزند و برخی از باقیمانده غذای افطار استفاده می كنند كه در بیشتر موارد خرما و كلیره ناسكه و پنیر محلی است.
به طور معمول همه اهل خانه برای چیدن سفره سحری با هم همكاری دارند و حتی كودكان نیز كه توان روزی گرفتن ندارند، از خواب بیدار شده و همراه روزه داران سحری میل می كنند.
در بسیاری از مناطق و محله های مهاباد اذان صبح كه اقامه شد، مومنان راهی مسجد شده و نماز صبح را به صورت جماعت اقامه می كنند.
مهابادی ها پس از صرف سحری و اقامه نماز صبح، اقدام به دعا و نیایش و تلاوت قرآن می كنند و ساعاتی را نیز تا زمان طلوع خورشید به استراحت پرداخته یا به انجام امور شخصی خود می پردازند.
پس از چند ساعت استراحت، دوباره پس از صرف سحری، روزه داران برای انجام فعالیت های روزانه آماده تر شده و به امید روزی پر خیر و بركت روانه محل كار و شغل خود می شوند.
*****
افطار (به ربانگ)
با شنیده شدن صدای اذان مغرب دیگر از رفت و آمدهای مردم در خیابان ها و معابر مهاباد كاسته شده و كسانی هم كه در خیابان هستند، با عجله خود را به منزل می رسانند.
برخی از شهروندان نیز پیش از رفتن به منزل ابتدا به مسجد می روند و پس از اقامه نماز مغرب به صورت جماعت و افطار كردن روزه خود با كمی آب و خرما كه توسط خیران در مسجد گذاشته شده است، به منزل می روند.
سفره های افطار همه اعضای خانواده را در این ساعت روحانی و باشكوه دور هم جمع می كند.
برخی از شهروندان مهابادی به خاطر همزمان بودن ماه مبارك رمضان با فصل گرما، تمایل زیادی به صرف افطاری در بوستان ها، تفرجگاه ها و حاشیه دریاچه سد مهاباد دارند و از ساعتی قبل از افطار با حضور در این اماكن و پهن كردن سفرهای خود، برای صرف افطاری آماده می شوند.
بیشتر كارهای آماده شدن برای صرف این افطاری را جوان ترهای خانواده انجام می دهند و سالخوردگان با پهن كردن سجاده نماز منتظر اذان و اقامه نماز مغرب و دعا و نیایش می شوند.
بعضی از خانواده ها نیز به صورت دسته جمعی به همراه خویشاوندان یا دوستان و آشنایان خود و حتی همسایه هایشان برای صرف افطار به بوستان های نزدیك منزل خود می روند تا ضمن خوردن افطاری بر روی یك سفره ، در مورد مسایل مختلف روز گرم صحبت شوند.
علاوه بر بوستان های محلات، پارك خبرنگار، ملت و حاشیه سد مهاباد در این شب ها پذیرای شمار زیادی از شهروندان و روزه داران این شهر است.
كودكان نیز از این فرصت استفاده كرده و با دوستان هم سن و سال خود اقدام به بازی های مختلف از جمله تاب بازی و سرسره بازی می كنند.
گاهی این سفره های افطاری شب نشینی هایی هم به دنبال دارد و برخی شهروندان پس از صرف افطار در منازل خود به دیدار فامیل و دوستان خود می روند.
برخی از دوره گردها و دست فروشان نیز در این میان كاسب شده و در حاشیه پارك ها اقدام به فروختن ذرت آب پز شده، آش محلی، بستنی قیفی، تخمه و نوشابه های خنك می كنند.
پس از گذشت پاسی از شب مردم دسته دسته وسایل خود را جمع آوری كرده و برخی ها با پای پیاده و برخی دیگر با وسایل نقلیه عمومی و یا شخصی راهی خانه های خود می شوند.
*****
نماز تراویح و وتر
این نماز پس از اقامه نماز عشاء خوانده می شود و یكی از نمازهای سنت و در فقه شافعی از هشت تا 20 ركعت بوده و در ماه مبارك رمضان به جماعت و به صورت نماز دو ركعتی اقامه می شود.
اقشار مختلف مردم اعم از زن و مرد و پیر و جوان با حضور در مساجد و در كنار هم اقدام به ادای نماز تروایح و سپس خواندن دعا و نیایش های این ماه مبارك می كنند.
حضور باشكوه مردم در صف های واحد در مساجد و صدای دعا و نیایش آنها كه از بلندگوهای مساجد پخش می شود، حال و هوای خاصی به شب های مهاباد بخشیده و شهر را سرشار از معنویت و یاد خداوند می كند.
در نیمه اول ماه مبارك رمضان نمازگزاران در بین ركعت ها همه با هم دعا مرحبا شهر رمضان و مرحبا شهر خیر و الاحسان... را كه در واقع خوشامدگویی به ماه مبارك رمضان است و در نیمه دوم دعای الاوداع شهر رمضان و الاوداع شهر خیر و الاحسان... را كه در واقع وداع با این ماه مبارك است، باهم می خوانند.
نمازگزاران پس از اقامه نماز تراویح و دعا و نیایش آن ، یك نماز سه ركعتی دیگر به نام نماز وتر را اقامه می كنند و در مجموع نمازهای تراویح و وتر به 23 ركعت می رسد.
*****
زكات فطریه
یكی دیگر از آیین های رمضان در مهاباد پرداخت زكات فطریه است كه بیشتر پدر خانواده یا كسی كه دخل و خرج خانواده را بر عهده دارد، مسوول پرداخت آن می شود.
زكات فطریه شامل مبلغی است كه برابر با سه كیلوگرم از قوت غالب همان منطقه برای هر نفر است كه در مهاباد قوت غالب گندم بوده و میزان زكات فطریه نیز با قیمت گندم تعیین می شود.
این گونه رسم است كه زكات فطریه قبل از نماز عید فطر در اختیار نیازمندان قرار گیرد تا آنها بتوانند با آن غذای یا پوشاكی نو را تهیه كنند و به طور معمول مردم این مبلغ را در مسجد و با حضور امام جماعت جمع آوری می كنند و در اختیار خانواده های بی بضاعت قرار می دهند.
امام جمعه مهاباد در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: امسال میزان زكات فطریه برای هر نفر 40 هزار ریال تعیین شده و خانواده ها از اول رمضان تا قبل از نماز عید فطر می توانند آن را پرداخت كنند.
ماموستا ملا قادر سهرابی افزود: بهتر است فطریه جمع اوری شود و با حضور هیات امنای مسجد در اختیار خانواده های نیازمندان قرار گیرد.
*****
عید فطر
در بین مهابادی ها از عید فطر به جشن رمضان یاد می شود و مردم این شهرستان نیز برای برگزاری این جشن بزرگ نیز آیین های خاصی دارند.
بعد از رویت هلال ماه شوال و تایید آن مردم برای اقامه نماز عشاء در مساجد حاضر می شوند و به راز و نیاز با خدا و تسبیح الله اكبر می پردازند و این نوای روحانی از بلندگوی مساجد پخش می شود تا همگان از اعلام جشن آگاه باشند.
عید پایان ماه مبارك رمضان در روز اول شوال با تشریفات و آیین های خاصی در این خطه انجام می شود.
در روز عید فطر در تمام خانه های مهابادی جشن عید برپا می شود و باید در هر خانه غذای برنج و خورش با گوشت یا طعام مفصلی تهیه شود.
تمام اعضای خانواده در این روز باید لباس تازه و تمیز بپوشند و نظافت در این روز از جمله پاكیزگی منزل، پاشیدن عطر و ترتیب دادن مجالس باشكوه از مهمترین امتیازات روز عید به شمار می رود.
صبح روز عید ، مردها پس از اقامه نماز صبح یا قبل از آن به مساجد و جاهایی كه نماز جماعت در آن برپا می شود ، می روند.
در این روز ، امام جماعت مساجد از نخستین ساعات بامداد و پیش از طلوع خورشید به تلاوت قرآن پرداخته و در بین هر آیه شعار الله اكبر ، الله اكبر، الله اكبر، لااله الا الله و الله اكبر، الله اكبر و لله الحمد را می خوانند تا اینكه خورشید به اندازه رمح بلند شده و سپس با تشریفات خاصی نماز عید اقامه می شود.
پس از فراغت از نماز و تشریفات آن، حاضران به سوی پیش نماز و امام جماعت رفته و به عنوان تبریك به دست او و دیگر حاضران بوسه می زنند و از همدیگر عذرخواهی و طلب عفو می كنند.
مردم این خطه معتقدند روز عید، روز صلح و شادی، روز روبوسی و تبریك و تهنیت است از این رو وقتی كه از مسجد بیرون آمدند، باید عداوت و كدورتها به صلح و صفا تبدیل شود.
در روز عید فطر، اگر كدورتی در میان بزرگان باشد، از یكدیگر گذشت كرده و آن را با روبوسی كنار می گذارند و همگان وقتی به یكدیگر می رسند با بوسیدن و تبریك عید به هم در اصطلاح آیین جیژن موباره كی را به جای می آورند.
مردم پس از خروج از مسجد به صورت دسته جمعی یا انفرادی به خانه همسایه ها و فامیل رفته و عید را به آنها تبریك می گویند.
افراد یك محله در روز عید در ابتدا برای تبریك گفتن به خانه همسایه های عزادار می روند و برای آنها دعای سالی خوش و بی مصیبت می كنند و پس از آن نوبت به بزرگان محله می رسد.
در این روز، منزل بزرگ خانواده مالامال از اقوام است و اعضای خانواده حتی اگر در شهر دیگری ساكن باشند، می كوشند روز عید را در منزل بزرگ خانواده باشند.
دید و بازدید عیدگاهی تا چند روز هم طول می كشد و در این دید و بازدیدها میهمانان با شربت و شیرینی مورد پذیرایی میزبان قرار می گیرند و همگی از یكدیگر حلالیت می طلبند.
ماه رمضان با آیین ها و مناسبت هایش مومنان و روزه داران مهابادی را ترغیب می كند كه ضمن شركت در این آیین ها و عبادت خداوند ، نیازمندان و افراد بی بضاعت جامعه را فراموش نكنند و در این ماه در محلات و مناطق مختلف شهر كمك های مادی برای نیازمندان جمع آوری می شود و برخی نهادها و ارگانها از جمله بهزیستی و كمیته امداد امام خمینی (ره) سفره های افطاری را برای اعضای تحت پوشش خود پهن می كنند.
گزارش از: عبدالله رحمانی
2077/3020/6185
مهاباد ـ ایرنا ـ ماه مبارك رمضان كه با خود شور و حالی عرفانی و آسمانی به همراه دارد، با آیین های زیبایش فضای معنوی خاصی به مهاباد بخشیده كه سه لای پارشیوه و پخت كلیره ناسكه از جمله جلوه های این ماه نورانی در این استان است.
