فعالان سینما: زمان تغییر در جشنواره فیلم فجر فرا رسیده است

در آستانه ی میلاد فرخنده ی امام رضا (ع) فراخوان سی و چهارمین جشنواره فیلم فجر در سوم شهریورماه منتشر شد.
به نوشته ی «محمد حیدری» مدیرعامل موزه ی سینما و دبیر این جشنواره در مقدمه ی فراخوان، «جشنواره فیلم فجر كه همزمان با جشن های باشكوه پیروزی انقلاب شكوهمند اسلامی برگزار می شود فرصتی است بی بدیل برای رونمایی از یك سال تلاش سینماگران متعهد كشورمان، برای تصمیم گیری درباره چگونگی برگزاری جشنواره و بخش های مختلف مسابقه با افراد و گروه های مختلف اعم از سینماگران، اهالی رسانه، مدیران و دبیران دوره های مختلف جشنواره گفتگو شد و آنچه می آید محصول خردجمعی و نشست های فراوان است».
در ادامه ی این فراخوان ضمن اشاره به مقررات و نكاتی در خصوص نحوه ی برگزاری، به بخش های گوناگون آن اشاره شده است.
سودای سیمرغ، نگاه نو، سینما حقیقت،فیلم برگزیده تماشاگران،هنر و تجربه و مسابقه اطلاع رسانی و تبلیغات از بخش های این جشنواره خواهد بود.
انتشار فراخوان سی و چهارمین جشنواره ی فیلم فجر فرصت خوبی است تا نگاهی دوباره به عملكرد این جشنواره بیاندازیم و به ارزیابی نقاط مثبت و منفی آن از نگاه اهالی سینما بپردازیم؛ چراكه از سال های نخستین برگزاری جشنواره ی فیلم فجر تا به امروز، همواره بحث ها و نظرهای گوناگونی در خصوص سازوكار برگزاری و قضاوت در آن مطرح بوده است.
از این رو توجه بیشتر به این جشنواره به عنوان اصلی ترین جشنواره ی سینمایی كشور و ارزیابی درست از نقاط قوت و ضعف آن از اهمیت ویژه یی برخوردار است و می تواند در ارتقای سطح كیفی آن اثرگذار باشد.

*** جشنواره سینمایی فجر؛ خوب یا بد؟
جشنواره ی سینمایی فجر رویداد سالانه ی مهمی در عرصه ی سینمایی كشور است و شرایطی را فراهم می آورد تا آثار سینمایی بتوانند در رقابت با یكدیگر قرارگیرند.
با این وجود سازو كار برگزاری این جشنواره همواره در بوته ی نقد و بررسی قرار گرفته است. برخی جشنواره ی فیلم فجر را به دور از استانداردهای لازم و نیازمند بازنگری در نگاه و اهداف خود می دانند و عده یی نیز با وجود پذیرش بعضی نقاط ضعف این جشنواره، آن را رویدادی هنری می دانند كه تاكنون دستاوردهای مهمی نیز داشته است.
«علی سرتیپی» تهیه كننده، مدیرعامل موسسه ی بین‌ المللی پخش «فیلمیران» و بازیگر سینما در گفت و گو با گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا، جشنواره فیلم فجر را رویدادی دانست كه كارنامه ی یكساله ی سینمای كشور را مورد ارزیابی مسوولان، دست اندركاران و مردم قرار می دهد و از این جهت می تواند اتفاقی مهم در عرصه ی سینمایی كشور به شمار رود.
سرتیپی در این پیوند گفت: جشنواره ی فیلم فجر تا به امروز دستاوردهای بزرگی داشته است و بدون شك این جشنواره برای سینمای ایران خوب و مفید است.
«سیدجمال ساداتیان» تهیه كننده ی سینما و مدیر موسسه ی فرهنگی «بشرا فیلم» كه تهیه كنندگی فیلم های سینمایی مطرحی مانند «چهارشنبه سوری»، «برف روی كاج ها» و «آذر، شهدخت، پرویز و دیگران» را در كارنامه ی كاری خود دارد اما جشنواره ی فجر را دارای كاركردی موثر برای سینمای ایران نمی داند.
وی در همین چارچوب با اشاره به همزمانی برگزاری این جشنواره ی سینمایی با دهه ی مبارك فجر، گفت: جشنواره ی سینمایی فجر را به دلیل تقارن با روزهای پیروزی انقلاب اسلامی، بیشتر می توان به عنوان یك جشن ملی تلقی كرد تا یك جشنواره ی سینمایی. به نظر من آداب برگزاری یك جشنواره ی سینمایی كمی متفاوت تر از آن چیزی است كه در جشنواره ی فجر اتفاق می افتد.
به باور ساداتیان برگزاری جشنواره ی فیلم فجر همزمان با ایام پیروزی انقلاب، استقلال این جشنواره را به عنوان رویدادی كه هدف از برگزاری آن ارتقای واقعی سینما باشد كم كرده و آن را در اختیار اهداف غیرسینمایی قرار داده است.
این تهیه كننده ی سینما در این باره افزود: همزمانی جشنواره ی فیلم فجر با ایام دهه ی فجر این توقع را ایجاد كرده است كه فقط فیلم هایی تولید شوند كه مضمون های ملی یا انقلابی داشته باشند. این نگاه باعث می شود انتخاب ها بیشتر بر پایه ی مضمون و رویكرد یك فیلم صورت گیرد و نه ارزش هنری واقعی آن.
ساداتیان افزود: از این رو بهتر است استقلال عمل و رای در یك جشنواره ی فرهنگی و هنری مانند جشنواره ی سینمایی فجر به عنوان مهم ترین رخداد سینمایی كشور حفظ شود و معیار انتخاب ها فقط شایستگی هنری آثار باشد.

*** قضاوت؛ مهم ترین چالش جشنواره
به باور برخی از اهالی سینما قضاوت هایی كه در چند سال گذشته در جشنواره ی سینمایی فجر صورت گرفته، گاه با ابهام و نارضایتی هایی همراه بوده است. به گونه یی كه شماری از فیلم ها به دلیل قضاوت ها و نگرش های سلیقه یی از ابتدا امكان ورود به جشنواره را نمی یابند و شماری نیز به حق واقعی خود در این جشنواره نمی رسند.
ساداتیان با اشاره به سلیقه یی بودن برخی قضاوت ها در جشنواره ی فیلم فجر گفت: تقارن این جشنواره با دهه ی فجر قضاوت ها را به سمتی سوق داده است كه در آن فیلم هایی بیشتر مورد توجه قرار گیرند كه مضمون انقلابی دارند یا افرادی جایزه دریافت كنند كه شخصیتی انقلابی به شمار می آیند. این رویكرد آداب برگزاری یك جشنواره ی سینمایی را زیر سوال می برد.
به اعتقاد ساداتیان، قضاوت در جشنواره ی فیلم فجر گاهی بر اساس ارزش هنری یك اثر صورت نمی گیرد. از این رو كاركرد این جشنواره با استاندارد یك جشنواره ی سینمایی واقعی فاصله دارد.
وی با تاكید بر اینكه این جشنواره فقط به برگزاری هرچه با شكوه تر گرامیداشت دهه ی فجر كمك می كند، افزود: اگرچه این موضوع بدون اشكال است و باید دهه ی فجر به عنوان یك جشن ملی همواره به بهترین شكل گرامی داشته شود، اما همزمانی برگزاری جشنواره ی فیلم فجر با سالگرد پیروزی انقلاب، نباید در قضاوت های جشنواره ی سینمایی فجر خللی ایجاد كند.
به اعتقاد ساداتیان، قضاوت ها در این جشنواره دولتی هستند و تا زمانی كه قضاوت های دولتی بر یك جشنواره حاكم باشد، در تصمیم گیری های آن دخل و تصرف به وجود خواهد آمد و نارضایتی و گله مندی ایجاد خواهد شد.
علی سرتیپی اما در خصوص قضاوت هایی كه در جشنواره ی سینمایی فجر صورت می گیرد نظر متفاوتی دارد.
بر اساس نگاه وی هیچ قضاوتی در هیچ كجای دنیا حتی در سطح جشنواره های بین المللی هم نمی تواند همه را راضی نگه دارد.
به گفته ی وی، فرهنگ و هنر مقوله یی سلیقه یی است. همانطور كه مردم فیلم های گوناگون را برای دیدن انتخاب می كنند و سلیقه ی آنها در انتخاب فیلم ها متفاوت است در داوری فیلم ها نیز همیشه دیدگاه های موافق و مخالف وجود دارد.
سرتیپی با پذیرش این مطلب كه شاید در دولت های مختلف برخی اعمال نفوذها در جشنواره ی فیلم فجر نارضایتی هایی را به وجود آورده باشد، گفت: با تمام این كاستی ها، فشارها و اعمال سلیقه های گوناگون، جشنواره ی سینمایی فجر در مجموع اتفاق بسیار خوبی است كه نباید در كاركرد آن خللی ایجاد شود.

*** نگاهی به جداییِ بخش بین الملل جشنواره از بخش فیلم های داخلی
جشنواره ی فیلم فجر در چند سال گذشته دستخوش تغییر و تحول های زیادی شده است. حذف یا اضافه شدن بخش های متفاوت به این جشنواره و تغییر در مقدار جایزه های آن، از جمله تحول های یاد شده است. در این میان، جداییِ بخش بین الملل این جشنواره از بخش داخلی شاید یكی از مهم ترین تحول های صورت گرفته در سازوكار جشنواره ی سینمایی فجر باشد كه سال گذشته و در جریان جشنواره ی سی و سوم شاهد آن بودیم.
برخی كارشناسان معتقدند این اتفاق در صورتی كه در مسیر درست هدایت شود، می تواند هم در بخش داخلی و هم در بخش بین الملل نتایج مثبتی را به همراه داشته باشد؛ چراكه موجب تمركز بیشتر بر هر 2 بخش خواهد شد.
به باور آنها استقلال بخش بین الملل از بخش فیلم های داخلی می تواند به ارتقای سطح كیفی هر2 بخش یاری رساند و بیش از همه فرصتی برای شناساندن بیش از پیش سینمای ایران به جهان باشد.
در همین چارچوب علی سرتیپی معتقد است: جدایی بخش بین الملل جشنواره ی فیلم فجر از بخش داخلی این جشنواره تغییری مثبت است زیرا وقتی بخش بین الملل زیر نظر بخش فیلم های داخلی بود، هویتی از خود نداشت و به چشم امری كه باید همه ساله در جریان جشنواره ی فیلم فجر اتفاق می افتاد به آن نگریسته می شد.
به گفته ی سرتیپی، استقلال جشنواره ی فیلم های بین الملل، هویتی جداگانه و معقول به آن داد كه این اتفاق در سال های آتی می تواند بر میزان اثرگذاری آن بیافزاید.
به اعتقاد ساداتیان اما در شرایط كنونی كه سینمایی ایران حتی در بازار داخلی ناتوان یا دچار مشكل است، نمی توان به تاثیر جداییِ بخش بین الملل جشنواره ی فیلم فجر در ارتقای نقش سینمای ایران در جهان دل خوش كرد.
وی در این زمینه در ادامه ی گفت و گو با ایرنا گفت: سینمای ایران باید در درجه ی نخست خود را با استانداردهای جهانی هماهنگ كند و در داخل به سطح قابل قبولی دست یابد تا بتواند در عرصه ی بین الملل حرفی برای گفتن داشته باشد.
ساداتیان افزود: باید دید هدف از جدایی جشنواره ی بین الملل از جشنواره ی داخلی چیست؛ اگر هدف از این تصمیم این باشد كه خودمان را با معیارهای جشنواره های جهانی هماهنگ كنیم می توان گفت جدایی جشنواره ی فیلم های بین المللی از فیلم های داخلی اتفاق خوبی است.

*** غیردولتی شدن؛ مهم ترین راه خروج از چالش ها
با وجود تحول های صورت گرفته در سازوكار جشنواره ی فیلم فجر از شروع تاكنون، برخی اهالی سینما بر این باورند كه این جشنواره فقط در شرایطی می تواند به كاركردی مطلوب دست پیدا كند كه سایه ی دخالت های غیرمعمول برخی افراد یا گروه ها و اعمال نظرهای سلیقه یی از سر آن برداشته شود.
سیدجمال ساداتیان در این زمینه معتقد است: برای رسیدن به هر هدف مثبت در مسیر جشنواره ی فیلم فجر یا هر جشنواره ی فرهنگی- هنری دیگر، ابتدا باید ملاحظه های دولتی آرام آرام از سر آنها برداشته شود. اگر این اتفاق در خصوص جشنواره ی فیلم فجر رخ دهد این جشنواره، هم در بخش داخلی و هم در بخش بین المللی می تواند به یك رقابت واقعی و سالم دست پیدا كند.
به باور این تهیه كننده ی سینما، فقط در این صورت است كه به دلیل باز شدن فضای رقابت، فیلم های بهتری ساخته خواهد شد و سینمای ایران چه در سطح داخلی و چه در سطح بین المللی به جایگاه بهتری دست خواهد یافت.
جشنواره ی فیلم فجر به عنوان مهم ترین رخداد سینمایی كشور است كه در آن آثار سینمایی می توانند به فضای رقابت و ارزش گذاری وارد شوند. از اینرو عملكرد این جشنواره باید به گونه یی باشد كه ارزش گذاری ها در آن بر مبنای اهمیت هنری آثار و نه معیارهای سلیقه یی دیگر صورت گیرد. بی تردید برای رسیدن به این هدف باید اعمال نظرهای فردی یا گروهی، نگاه های سلیقه یی و فشارهای خارج از قاعده از مسیر فعالیت این جشنواره برداشته شود تا شاهد شكوفایی هر چه بیشتر سینمای ایران در سال های آتی باشیم.
* از:مهتاب افشین نسب (گروه پژوهش و تحلیل خبری)
پژوهشم**9282**9283**2054