چرا «اقتصادِتعاونی» آنچنان كه باید پا نگرفت؟

سهم تعاونی ها در اقتصاد كشور حدود پنج درصد است در حالیكه هدف برنامه پنجم توسعه رسیدن تعاون به سهم 25 درصدی در اقتصاد كشور، بود.
یكی از مهمترین وجوه اقتصاد تعاونی علاوه بر مشاركت و حضور مردم در فعالیت های اقتصادی، شفافیت است به طوری كه لایه های میانی و پایین را در جامعه به عرصه اقتصادی می كشاند و از تمركز قدرت جلوگیری می كند.
اقتصاد ایران سال های طولانی است كه با چالش های بیشماری مواجه است؛ چالش هایی كه نگذاشته انتظارهای چندین ساله برای بهبود اوضاع اقتصادی منطبق با شاخص های تعریف شده تحقق یابد.
چه بسا اگر در این سال ها به حوزه اقتصاد تعاونی توجه می شد چه بسا می توانست بسیاری از مشكلات را در مناطق محروم كشور حل كند و به دلیل اینكه حضور مردم را در صحنه های اقتصادی افزایش می داد می توانست جلوی بروز فساد را بگیرد.

** چرا چنین نشد؟
باوجود سابقه 80 ساله تعاونی ها در كشور بواقع چرا این بخش هنوز نتوانسته به سهم دلخواه پیش بینی شده در اقتصاد برسد؟ سهم تعاونی ها در اقتصاد كشور حدود پنج درصد است در حالیكه هدف برنامه پنجم توسعه رسیدن تعاون به سهم 25 درصدی در اقتصاد كشور بود.
تردیدی نیست، همواره در تدوین برنامه های توسعه بیش از آنكه بر واقعیت های درون جامعه توجه شود، آمال و آرزوها در اهداف بخش ها بر روی قلم ها جاری می شد اما اگر هر هدفی بسترهای مناسب آن فراهم نباشد به نتیجه نمی رسد و لاجرم ناامیدی و سرخوردگی از عدم تحقق برنامه و بی اعتمادی از دست اندركاران را برای مردم به ارمغان می آورد.
حمید كلانتری معاون تعاون وزارت تعاون، كار و رفاه اجتماعی با اشاره به اینكه سهم بخش تعاون در برنامه ششم توسعه 15درصد پیشنهاد شده است، گفت: سهم بخش تعاونی در اقتصاد كشورها به طور عام ناچیز است و شاید ایسلند با 21 درصد بیشترین سهم این بخش را در اقتصاد خود داشته باشد.
وی تاكید كرد: سهمی كه در برنامه ششم پیش بینی شده مبتنی بر واقعیت و بستری است كه برای رسیدن به سهم 15درصدی فراهم شده است.
كارشناس حوزه كار با این پرسش كه نوع بنگاهداری تعاونی در كدام كشور پس از انقلاب صنعتی و صنعتی شدن كشورها توانسته به موفقیت چشمگیری دست یابد، یادآور شد: در ایران فعالیت های اقتصادی به شكل تعاونی به طور كلی ملموس نبوده هرچند براساس اصول 43 و 44 قانون اساسی كه در آن واگذاری بنگاهها به تعاونی ها بیان شده، وزارتخانه ای به نام وزارت تعاون شكل گرفت.
علیرضا حیدری با اشاره به انگیزه سود در فعالیت اقتصادی، اظهار داشت: در تعاونی ها انگیزه سود نظیر شركت های سهامی نمی باشد و افراد به یكسان از منافع تعاونی ها بهره مند می شوند، بنابراین نظام انگیزشی در چنین اقتصادی كاهش می یابد.
تردیدی نیست كه انگیزه سود نقش مهمی در فعالیت های اقتصادی دارد. اقتصاد تعاونی به سود جمعی متكی است در حالیكه همواره فعالیت های جمعی در كشور با مشكل مواجه بود در سال های پس از انقلاب می توانست این فرآیند در كشور شكل بگیرد و توسعه یابد كه چنین نشد.
یكی از فعالیت های ارزشمند بخش تعاون را می توان در حوزه مسكن مشاهده كرد به طوری كه ساخت مسكن توسط تعاونی ها همواره نتایج مطلوبی به دنبال داشته و چه بسیار از خانوارها طی سال های پس از انقلاب توانسته اند صاحب مسكن به عنوان كالای مصرفی نه سرمایه ای شوند.
تعاونی ها از این منظر دارای اهمیت هستند زیرا می توانند با سرمایه های اندك مردم، مشاركت بالایی را در جامعه رقم بزنند و همین حضور می تواند موجب جلوگیری از بروز فساد و ویژه خواری برخی از افراد و گروههای اجتماعی شود كه به منابع مالی بیشتری دسترسی دارند.
حیدری در خصوص اینكه آیا تعاونی ها می توانند در بازتوزیع ثروت نقش داشته باشند، گفت: بازتوزیع ثروت می تواند عدالت اجتماعی را تحقق بخشد. همانگونه كه در كشورهای غربی این مهم رخ داده اما بازتوزیع به طور عام از طریق مدیریت صحیح در بسیاری از كشور های یادشده صورت گرفته است. رفاه اجتماعی در این دسته از كشورها از طریق اقتصاد تعاونی محقق نشده است.
انگیزه دستیابی به سود و منافع بیشتر در هر فعالیت اقتصادی مهم است و نباید به گونه ای باشد كه برخی از افراد تلاش زیادی كنند و برخی كه تلاش مضاعفی نمی كنند نیز به همان اندازه دیگر تلاشگران، منتفع شوند.
حیدری معتقد است: هم اكنون در قرن بیست و یكم زندگی می كنیم و فضای رقابتی عرصه های اقتصادی را در بر گرفته است. در پدیده رشد موضوع هم افزایی مطرح است كه باعث می شود شاخص ها ارتقا یابند. روحیه هم افزایی اصل تعاون است اما سهم مشاركت معكوس عمل می كند.
وی اظهار داشت: در صورتی كه در تعاونی ها سود براساس سهم مالكیت تقسیم شود، انگیزه زیادی برای كار بیشتر صورت می گیرد.
بنابراین نبود روحیه جمعی و عدم حمایت از اقتصاد مبتنی بر حضور مردم از سوی برنامه ریزان و همچنین نبود انگیزه های اقتصادی می تواند دلایل رشد اندك بخش تعاون باشد.
و این در حالی است كه زمینه های كار در كشور بسیار است و می توان با ایجاد تعاونی ها بسیاری از موانع اقتصادی را برای تولید ثروت و ایجاد اشتغال از میان برداشت.
ایجاد تعاونی برای فعالیت در حوزه های كشاورزی، صنایع دستی، گردشگری، خدمات و بسیاری از موارد دیگر نه تنها می تواند منجر به ایجاد شغل شود بلكه موجب تولید ثروت به ویژه در مناطقی كه فعالیت اقتصادی وجود ندارد و یا اندك است، نیز بشود كه همه این تلاش ها منجر به افزایش مشاركت مردم خواهد شد كه بیش از هرچیز به آن نیاز داریم.
انگیزه های اقتصادی در مناطق محروم برای فعالیت كم نیست در چنین بستری می توان برای مردم از طریق توسعه تعاونی ها شغل ایجاد كرد، انگیزه برای بهبود وضعیت منطقه ایجاد نمود و مشاركت اقتصادی و اجتماعی مردم را افزایش داد كه بیش از هرچیز به آن نیاز داریم.
اقتصام(5)9123 **1558