سازمان كشورهای صادر كننده نفت با نام اختصاری اوپك (OPEC)، نهادی بین المللی متشكل از اتحاد چند كشور نفت خیز جهان برای در دست گرفتن بازار نفت و ثبیت نرخ آن است.
ونزوئلا نخستین كشوری بود كه در 1949 میلادی تشكیل چنین سازمانی را به كشورهای ایران، عراق، كویت و عربستان سعودی پیشنهاد داد و در نهایت در نشستی كه برای تبادل نظر درباره ی كاهش قیمت مواد خام تولید شده در بغداد تشكیل شده بود، شكل گیری اوپك در چهاردهم سپتامبر 1960 میلادی برابر با بیست و سوم شهریور 1339 هجری خورشیدی به تصویب رسید.
هدف از تشكیل اوپك در اساسنامه ی این سازمان، هماهنگی و یكپارچه سازی سیاست های نفتی كشورهای عضو و تعیین بهترین راه برای تامین منافع جمعی یا فردی آنها، طراحی شیوه هایی برای تضمین ثبات قیمت نفت در بازار بین‌المللی به منظور از میان بردن نوسانات زیان آور و غیر ضروری محسوب می شود. توجه ویژه به كشورهای تولید كننده ی نفت و ضرورت فراهم كردن درآمد ثابت برای آن كشورها؛ تامین نفت كشورهای مصرف كننده به صورت كارآمد، مقرون به صرفه و همیشگی و بازده مناسب و منصفانه برای آنهایی كه در صنعت نفت سرمایه گذاری می‌كنند، از دیگر هدف های این نهاد است.
عوامل موثر در شكل گیری اوپك شامل اقدام شركت های تركیبی بزرگ نفتی در كاهش قیمت نفت، حركت‌های ملی شدن صنعت نفت در كشورهای در حال توسعه، بحران كانال سوئز، آگاهی كشورهای خاورمیانه و ونزوئلا از وضعیت نفت و نقش آن در اقتصاد این كشورها، دگرگونی قراردادهای امتیاز به عهدنامه‌های 50-50 و سیاست‌های تحمیلی نفتی آمریكا و شوروی به كشورهای نفت‌خیز خاورمیانه و ونزوئلا می شود.
اكنون اعضای اوپك را كشورهای آنگولا، اكوادور، الجزایر، امارات متحده عربی، ایران، عراق، عربستان سعودی، قطر، كویت، لیبی، نیجریه و ونزوئلا تشكیل می دهند و تنها كشورهای صادر كننده ی نفت می توانند با پرداخت حق عضویت به این سازمان بپیوندند. این 12 كشور، 2 سوم ذخیره های نفتی شناخته شده ی جهان را در اختیار دارند و بخش زیادی از نفت دنیا را تولید می كنند.
مقر بین‌المللی اوپك در ابتدای تشكیل در ژنو سوئیس بود تا آن كه پنج سال بعد در 1965 میلادی به وین پایتخت اتریش انتقال یافت. نماینده ی ایران در این نهاد، نخستین دبیركل اوپك بود و در یكصد و پنجاه و هفتمین اجلاس وزارتی این سازمان در 2011 میلادی، ایران برای بار دوم، ریاست اوپك را به عهده گرفت.
**پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به بهانه ی سالروز تشكیل اوپك با «محمدعلی خطیبی» نماینده ی پیشین ایران در این سازمان و تحلیل گر بازار نفت به گفت و گو پرداخت.
محمدعلی خطیبی بی عدالتی شركت های بزرگ نفتی جهان نسبت به كشورهای نفت خیز را از دلیل های اصلی تشكیل اوپك برشمرد و گفت: شركت های بزرگ نفتی از جمله هفت خواهران كه از غول های نفتی آن زمان به شمار می آمدند با در اختیار گرفتن صنعت نفت دنیا، عمده ی منافع فروش این ماده ی حیاتی را در اختیار می گرفتند و درآمد ناچیزی را به صاحبان اصلی آن می دادند. این امر سبب شد تا چند كشور برای مبارزه با این بی عدالتی ها با تشكیل سازمانی با عضویت كشورهای نفتی به دریافت حقوق خود اقدام كنند. به همین منظور پنج كشور نفت خیز جلسه ای تشكیل دادند و با رایزنی های صورت گرفته تصمیم به راه اندازی سازمانی گرفتند كه با اتحاد كشورهای عضو بتواند از مواضع جمعی با این كنسرسیوم ها و غول های بزرگ نفتی رویارویی كند كه در نهایت به تشكیل سازمان كشورهای صادركننده ی نفت انجامید.
وی درباره ی عمكرد اوپك اظهار داشت: كشورهای عضو در سایه ی تشكیل این سازمان پس از دستیابی به حق و حقوق خود، توانستند با تاثیرگذاری در بازار نفت و دریافت تصمیم هایی درباره ی كاهش و افزایش تولید و ثبات قیمت در بازار، روند تحولی و تكاملی داشته باشند و نقش خود را به خوبی ایفا كنند. اما این سازمان از چند سال پیش به دلیل رها كردن مسایل این حوزه و انتظار برای مدیریت بازار به وسیله ی غیراوپك، عملكرد قابل دفاعی ندارد، چرا كه در این سال ها با رهبری برخی كشورها راهبرد تازه ای را در نظر گرفته اند و آن این نكته است كه با تاكید بر اهمیت سهم بازار و جلوگیری از كاهش تولید، كشورهای غیراوپك تولید خود را پایین می آورند و به این ترتیب قیمت نفت حفظ می شود اما این هدف گذاری یا پیش بینی كشورهای عضو اوپك با موفقیت روبرو نشد و رقیبان تولید خود را پایین نیاوردند. در نهایت این امر سبب شد با كاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی، درآمد اعضای اوپك نیز پایین بیاید و قیمت نفت ثبات نداشته باشد.
نماینده ی پیشین ایران در اوپك درباره ی فعالیت كشورمان در این سازمان، گفت: ایران به عنوان كشوری كه در سال های پیش رهبری جریان طرفدار قیمت و ثبات در بازار را به عهده داشت و توانسته بود با تبادل نظر با اعضای اوپك و حتی در برخی موارد اعضای غیر اوپك از قیمت نفت دفاع كند، نباید وارد بحث سهم بازار می شد. اكنون انتظار می رود نمایندگان كشور در این نهاد با فعالیت های گسترده ی دیپلماتیك، رایزنی های مشتركی را با كشورهای عضو صورت دهند و آنان را به ثبات بازار نفت و كسب درآمدهای منطقی و بازگشت به روش های پیشین این سازمان دعوت كنند تا تنها سهم بازار برای فعالیت های اوپك در نظر گرفته نشود.
وی با اشاره به برگزاری اجلاس سران كشورهای صادركننده ی گاز در تهران در پاییز سال جاری بیان داشت: این نشست فرصت مناسبی برای رایزنی و تبادل نظر اعضای اوپك است چرا كه برخی از اعضای سازمان كشورهای صادر كننده ی نفت در این اجلاس نیز عضویت دارند و ایران می تواند با دعوت دیگر كشورهای مورد نظر، اعضای اوپك را كامل كند و با برپایی نشستی در تهران، چاره ای برای حل مشكلات حوزه ی نفت بیندیشد.
محمدعلی خطیبی در پایان درباره ی شیوه ی ارتباط اعضای اوپك گفت: این تشكل در سه سطح با عضوهای خود ارتباط دارد. جلسه ها با حضور وزیران كشورهای عضو، از بالاترین سطح این نشست ها است كه 2 بار در سال به صورت منظم برگزار می شوند، البته در برخی موردها نیز جلسه های مورد نظر این سازمان با حضور سران كشورهای عضو شكل می گیرد. در سطح دوم نمایندگان هیات عامل مانند اعضای هیات مدیره، با هدف بسترسازی و اخذ تصمیم هایی درباره ی مسایل اداری، حقوقی، مالی و سیاستگذاری های لازم برای ارایه به وزیران تشكیل جلسه می دهند. سطح سوم نیز مربوط به نمایندگان ملی است كه به امور كارشناسی و تخصصی در زمینه ی نفت می پردازند.
*منابع:
- اوپك(سازمان كشورهای صادركننده نفت)
- سازمان كشورهای صادركننده نفت (اوپك) و دی‍دگ‍اه‌های آینده
*گروه اطلاع رسانی(مرضیه دهقانی)
پژوهشم**9165**2002**9131
تهران- ایرنا- سازمان كشورهای صادر كننده ی نفت با اتحاد و یكپارچگی سرزمین های نفت خیز و به منظور مبارزه با غول های فعال در این صنعت مهم، شكل گرفت و اینگونه توانست در بازار جهانی دارای نقشی تعیین كننده و تاثیر گذار باشد.
