تلاش برای احیای فرصت ازدست رفته گردشگری سلامت در آذربایجان شرقی

صنعت گردشگری یكی از بزرگترین و پربازده‌ترین فعالیتهای اقتصادی در دنیا است كه بالاترین میزان ارزش افزوده را ایجاد می‌كند و بطور مستقیم و غیرمستقیم، سایر فعالیت های اقتصادی و فرهنگی را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
در سال‌های اخیر گردشگری به عنوان صنعت بدون دود، منبع درآمد سرشار در تجارت جهانی و عنصر مهمی در بهبود و تنظیم موازنه بازرگانی و تراز پرداخت‌های بسیاری از كشورها تبدیل شده و رشد قابل توجه و چشمگیر این صنعت در پنجاه سال اخیر نشان دهنده اهمیت فراوان اقتصادی و اجتماعی آن است.
گردشگری علاوه بر اینكه تأثیر به سزایی در افزایش درآمد و كاهش بیكاری و در نتیجه افزایش رفاه اجتماعی دارد، عاملی برای گفتگوی بین فرهنگ‌ها و تمدن‌هاست و از نظر سیاسی نیز، روابط بین‌ ملت ها و دولت ها را متعادل تر و نزدیك تر می كند.
در این بین گردشگری سلامت به عنوان یكی از انواع گردشگری كه هرگونه مسافرت برای ارتقای سلامت را دربر می­گیرد، می تواند به توسعه پایدار و پویایی اقتصاد كشور كمك كند.
ایران دارای نقاط قوت زیادی در حوزه گردشگری سلامت از جمله پزشكان حاذق و مناطق درمانی طبیعی است، اما در عین حال با چالش­هایی مانند ناهماهنگی سازمان­های مسئول گردشگری پزشكی و برنامه­ریزی نامناسب روبروست.
این در شرایطی كه بنا بر اعلام سازمان بهداشت جهانی، تا سال ۲۰۱۱ میلادی، سالیانه ۵۰ میلیاد دلار از طریق گردشگری پزشكی عاید كشورهای مقصد شده است.
در مورد ایران نیز اعتقاد بر این است كه ایران توانایی جذب سالانه حدود یك میلیون گردشگر پزشكی را دارد كه می تواند درآمدی معادل هفت میلیارد دلار برای كشور داشته باشد.
بر اساس آمارهای سازمان جهانی گردشگری به ازای جذب هر ۷ گردشگر خارجی یك شغل در كشور مقصد ایجاد می شود كه این عدد برای گردشگری سلامت به ازای هر ۴ نفر یك شغل است.
طبق برنامه مدون سازمان های 'توسعه تجارت' و 'میراث فرهنگی و گردشگری' كشورمان هم در افق ۱۴۰۰ ایران باید بتواند هر سال ۵۵۰ هزار نفر گردشگر سلامت در داخل كشور جذب كند كه در این صورت بیش از ۱۳۷ هزار شغل از این راه ایجاد خواهد شد و درآمد كشور از جذب گردشگران سلامت به بیش از یك میلیارد دلار خواهد رسید كه در حال حاضر بین 400 تا 500 میلیون دلار در سال است.
به اعتقاد كارشناسان ، پایین بودن درآمدهای ایران از راه جذب گردشگران سلامت در شرایطی اتفاق می افتد كه كشورمان از نظر ظرفیت های پزشكی، جایگاه مناسبی را در سطح جهانی دارد و هزینه های درمان در ان نیز بسیار پایین تر از بسیاری از كشورهای جهان و حتی كشورهای همسایه است و این موضوع می تواند برای جذب گردشگران سلامت از اهمیت بسیار زیادی برخوردار باشد.
تحقیقات صورت گرفته از گردشگران سلامت هم نشان می دهد مهم ترین اولویت آن ها برای انتخاب كشور مقصد برای درمان، بعد از تخصص های پزشكی و تجهیزات لازم، هزینه درمان است.
با این رویكرد در سالهای گذشته شاهد روند رو به رشد گردشگران سلامت از جمهوری های آذربایجان و نخجوان به كشور به خصوص استان آذربایجان شرقی بودیم اما به دلیل برخی عوامل داخلی و خارجی در حال حاضر تعداد گردشگران این حوزه به میزان قابل توجهی كاهش یافته است.
این در حالی است كه نگرش عمومی نسبت به پذیرش بیماران خارجی با توجه به كافی نبودن امكانات مراكز بهداشتی و درمانی استان چندان هم مثبت نیست و در برخی مواقع برخوردهای تبعیض آمیز پزشكان هم در خصوص ویزیت خارج از نوبت این بیماران به این نگرش منفی دامن می زند.
فرماندار تبریز با اشاره به شكایاتی كه از طرف بیماران داخلی در خصوص برخورد تبعیض آمیز پزشكان با بیماران خارجی وجود دارد ، گفت: رشد ورودی گردشگر سلامت نیازمند نهادینه كردن فرهنگ گردشگرپذیری در این حوزه است.
رحیم شهرتی فر، متوقف شدن پرواز تبریز - باكو را از عوامل كاهش گردشگران سلامت عنوان كرد و ورود بخش خصوصی را به حوزه گردشگری سلامت ضروری دانست و گفت: آژانس های گردشگری باید بیش از این فعال شوند.
دكتر سعید پناهی از جراحان پیشكسوت مغز و اعصاب تبریز علت كاهش گردشگر سلامت از باكو را افزایش ظرفیت های درمانی جمهوری آذربایجان عنوان كرد و گفت: این جمهوری سرمایه گذاری مناسبی در خصوص بهبود وضعیت نرم افزاری و سخت افزاری بخش درمان داشته است .
وی با اشاره به اینكه كاهش گردشگر سلامت از جمهوری آذربایجان مختص به استان آذربایجان شرقی نیست، بلكه سایر استان ها از جمله آذربایجان غربی ، اردبیل و گیلان هم با این وضعیت روبرو هستند ، خاطرنشان كرد: این در حالی است كه تعرفه ویزیت پزشكان متخصص در جمهوری آذربایجان 10 برابر ایران، 100 منات معادل 350 هزار تومان است.
دكتر پناهی در عین حال گفت: هزینه جراحی در بیمارستان های دولتی جمهوری آذربایجان كمتر از بیمارستان های خصوصی ماست.
وی با بیان اینكه گردشگران سلامت آذربایجان شرقی در حال حاضر از اربیل و سلیمانیه عراق هستند، گفت: رویكرد مدیران استان در خصوص جذب گردشگر سلامت باید به این سمت باشد.
عضو هیات مدیره بیمارستان بین المللی تبریز هم با اشاره به اینكه عده ای از رانندگان موضوع انتقال بیماران از مرز جلفا و بیله سوار را تبدیل به تجارت پرسودی برای خود كردند، گفت: عده ای هم به عنوان واسطه معرفی پزشك به این بیماران وارد میدان شدند و با دریافت حق واسطه گری های نامتعارف موجب ایجاد بدبینی اتباع جمهوری آذربایجان نسبت به شهروندان ما شدند.
دكتر علیرضا رحیمی خاطرنشان كرد: از طرفی هم سیاست متولیان بهداشت و سلامت در جمهوری آذربایجان ، جلوگیری از خروج اتباع خود به منظور دریافت خدمات درمانی بود و بیشتر درصدد جذب زیرساخت های درمانی هستند .
وی با اشاره به اینكه تركیه در جمهوری آذربایجان مركز تخصصی قلب راه اندازی كرده است ، اظهار كرد: تلاش ما در خصوص جذب بیمار از جمهوری آذربایجان بی نتیجه خواهد بود و حتی به نظر می رسد در چند سال آینده شاهد معكوس شدن جهت گردشگری سلامت از ایران به این جمهوری باشیم.
رحیمی با اشاره به اینكه بیشتر بیماران خارجی كه به مراكز درمانی تبریز مراجعه می كنند از كردستان عراق هستند ، گفت: رویكرد ما باید در جهت جذب گردشگر سلامت به این سمت باشد.
این در حالی است كه فرماندار شهرستان جلفا از تشكیل كمیته اطلاع رسانی بیماران خارجی در راستای كارگروه گردشگری سلامت در این شهرستان خبر داد و گفت: این كمیته با هدف حذف دلالان راه اندازی شده و با ایجاد مراكز راهنمایی در پایانه های مرزی جلفا به اتباع خارجی اطلاعاتی در خصوص مراكز پزشكی و پزشكان متخصص استان ارائه می شود.
زاهد محمودی همچنین از استقرار شركت های گردشگری سلامت با حضور پزشك عمومی برای راهنمایی و مشاوره بیماران ورودی از نخجوان و جمهوری آذربایجان و نیز استقرار شركت های مجاز حمل و نقل برای خدمات دهی به این بیماران با نرخ های كنترل شده خبر داد و افزود: مسافربرهای شخصی هم به منظور پیشگیری از سوء استفاده احتمالی به صورت مستمر پایش می شوند.
وی اضافه كرد: پوشش بیمه ای برای اتباع خارجی ورودی از مرز جلفا و نوردوز از طریق شعبه بیمه سلامت بر اساس مصوبه هیات دولت نیز اعمال می شود.
محمودی در كنار تقویت زیرساخت های گردشگری سلامت، ضرورت ایجاد سیستم متمركز برای احصای بیماران ورودی از كشورهای هدف و هدایت به مراكز درمانی را ضروری دانست و پیشنهاد كرد مراكز درمانی نسبت به پذیرش بیماران خارجی معرفی شده از طرف شركت های معتبر گردشگری ملزم شوند.
مدیر كل میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی هم با بیان اینكه با عملكرد جزیره ای نمی توان موضوع گردشگری سلامت را ساماندهی كرد ، گفت: فعالیتهای جذب گردشگر سلامت باید از مبدا شروع شود .
فرزین حق پرست با اشاره به اینكه در خارج از كشور اقدامی برای جذب گردشگر صورت نگرفته است ، خاطرنشان كرد: متولیان سلامت در جمهوری آذربایجان رویكردی در خصوص اعزام بیماران خود به ایران ندارند و سفارت جمهوری اسلامی ایران هم فعالیتی در این خصوص نداشته است .
وی با بیان اینكه بیشتر اتباع جمهوری آذربایجان كه به مراكز درمانی آذربایجان شرقی مراجعه می كنند ، از مرز بیله سوار اردبیل وارد كشور می شوند ، افزود: اتباع مراجعه كننده از جمهوری نخجوان از طریق مرز جلفا كم شمار هستند .
حق پرست با اعلام اینكه دو شركت خدماتی مسافرتی در استان در شرف اخذ گواهینامه بین المللی سلامت هستند ، گفت: درصدد راه اندازی مجدد پرواز باكو - تبریز هستیم .
سرپرست نمایندگی وزرات امور خارجه در استان آذربایجان شرقی نیز با بیان اینكه راهبرد داخلی، سیاست خارجی را تبیین می كند، اظهار كرد: در صورت ناهماهنگی در داخل كشور در خصوص جذب گردشگر سلامت، فعالیت های برون مرزی در حوزه دیپلماسی چندان تاثیرگذار نخواهد بود .
اسماعیل بابایی راغب با اشاره به اینكه تركیه از فعال نبودن ایران در این حوزه به واسطه تحریم ها سوء استفاده كرده و در حال حاضر بیماران زیادی از جمهوری آذربایجان به مراكز درمانی ارضروم و طرابوزان مراجعه می كنند ، گفت: مشكل كنونی ما نتیجه عملكرد دولت گذشته است .
وی با بیان اینكه دولت یازدهم درصدد آسیب شناسی و رفع موانع جذب گردشگر سلامت است ، بر ضرورت فراهم بودن امنیت روانی و امكانات رفاهی برای این گردشگران تاكید كرد.
بابابی راغب با اشاره به اینكه حل مشكلات احتمالی در حوزه ارتباطات بین الملل و تعاملات خارجی بر عهده وزارت امور خارجه و كنسولگری های مستقر در كشورهای همسایه است، گفت: اگر بخواهیم رفع مسئولیت كنیم و مشكلات را بر گردن دستگاه های دیگر بیندازیم، نتیجه ای حاصل نمی شود.
وی به توانمندی بالا و جایگاه ویژه پزشكان ایرانی در كشورهای اروپایی و آمریكایی اشاره كرد و گفت: از این ظرفیت باید استفاده مناسبی در جهت جذب گردشگران سلامت صورت گیرد.
معاون درمان دانشگاه علوم پزشكی تبریز نیز از راه اندازی واحد راهنمایی به بیماران خارجی در بیمارستان های تبریز و تعدادی از شهرستان های استان خبر داد و گفت: استاندارد اعتبار بخشی پذیرش بیماران بین الملل در حال تدوین است.
دكتر علی تقی زادیه با اشاره به امضای تفاهم نامه همكاری بین مسئولان استان و جمهوری خودمختار نخجوان در زمینه پذیرش بیمار ، ارائه آموزش های تخصصی پزشكی و تبادل دانشجو گفت: سامانه اطلاع رسانی مراكز درمانی به دو زبان فارسی و آذری به زودی راه اندازی می شود .
وی با اعلام اینكه در شش ماهه امسال توسط كلینیك شیخ الرییس تبریز یك هزار و 149 ویزیت سرپایی برای بیماران خارجی صادر شده است، گفت: میزان بستری اتباع خارجی در بیمارستان های استان در سال 1393 نسبت به سال 1392 نصف شده و از پنج هزار و 231 تخت به دو هزار و 583 بستری كاهش یافته است .
دكتر تقی زادیه با اعلام اینكه از آذرماه سال 1392 تا تیرماه سال جاری تعداد 50 بیمار خارجی در بیمارستان های استان گیلان ، 250 بیمار در بیمارستان های اردبیل ، 400 بیمار در بیمارستان های تبریز و یك هزار و 200 بیمار در بیمارستان های ارومیه بستری شده اند ، یادآور شد: با توجه به اینكه بیشتر بیماران خارجی مراجعه كننده به مراكز درمانی ارومیه از كردستان هستند ، تبریز هنوز بیشترین پذیرش بیمار از جمهوری های آذربایجان و نخجوان را دارد .
وی با اشاره به اینكه ویزیت بیماران خارجی خیلی بیشتر از بیماران داخلی وقت گیر است ، از ضرورت معیاردهی ویزیت اتباع خارجی به میزان دو برابر بیماران داخلی خبر داد و اظهار كرد: افزایش تعرفه عامل تاثیرگذاری در كاهش گردشگران سلامت نیست.
دكتر تقی زادیه با اشاره به اینكه قیمت دارو در جمهوری های آذربایجان و نخجوان بیشتر از كشورماست ، از كنترل خروج دارو توسط بیماران تبعه كشورهای همسایه از پایانه های مرزی استان خبر داد.
به هر روی چالش اصلی فراروی گردشگری درمانی ایران، نبود مدیریت یكپارچه در این حوزه است و به نظر می‌رسد تهیه طرحی كه به این مساله به طور همه جانبه بپردازد و نیز تجارب كشورهای دیگر در این خصوص را مطالعه كند، به سیاست گذاران كمك خواهد كرد تا برای جذب گردشگری پزشكی با رویكردی علمی و بومی حركت كنند.
هر چند به نظر می رسد فرصت جذب گردشگر سلامت از جمهوری آذربایجان تا حدود زیادی از دست رفته و تدابیر لازم در زمان مناسب اندیشیده نشده است، اما در صورت تقویت زیرساخت های درمانی و رفاهی لازم و با گسترش روابط سیاسی می توانیم به تداوم حضور گردشگران سلامت از دیگر كشورهای همسایه امیدوار باشیم.
آذربایجان شرقی دارای بیش از 50 مركز بهداشتی درمانی دولتی و خصوصی با ظرفیت بستری شش هزار نفر است كه پزشكان متخصص و متبحری در آنها خدمت رسانی می كنند.
گزارش از: پرویز انصاری
3071/518/1352