روزنامه نگاران در ایران چقدر امنیت دارند؟

در حاشیه ی بیست و یكمین نمایشگاه مطبوعات و خبرگزاری‌ها كه از شانزدهم تا بیست و دوم آبان امسال در مصلای بزرگ تهران برقرار است، به سراغ روزنامه نگاران و اهالی رسانه رفتیم تا نظر آنان را در خصوص میزان امنیت در حرفه های خبرنگاری و روزنامه نگاری جویا شویم و اینكه آیا می توان در جامعه ی امروز خبرنگاری و روزنامه نگاری را شغلی با ضریب امنیت بالا به شمار آورد.
نبود ثبات در شغل روزنامه نگاری به واسطه ی رخدادهایی مانند توقیف روزنامه ها، نبود قوانین حمایتی برای روزنامه نگاران، نداشتن انجمن صنفی مشخص برای حمایت از حقوق روزنامه نگاران، دستمزدهای اندك و نامتناسب با شان و منزلت حرفه ی روزنامه نگاری، آینده ی مبهم فعالان عرصه ی مطبوعات و بی بهرگی بسیاری از آنان از خدمات بازنشستگی و بیمه ی درمانی از جمله چالش هایی است كه به باور اهالی رسانه، امنیت را برای حرفه ی روزنامه نگاری و خبرنگاری به حداقل رسانده و روزنامه نگاران را با تنگناهای بسیاری رو به رو كرده است.
بر این اساس، روزنامه نگاران اغلب برای گذران زندگی خود چندشغله می شوند و حتی اگر علاقه و وابستگی زیادی هم به شغل خود داشته باشند، چالش های زندگی آنان را مجبور می كند به حرفه های دیگر روی بیاورند. اینجا است كه تمركز روزنامه نگار و خبرنگار از حرفه ی خود برداشته و رسالت كار حرفه یی در روزنامه نگاری و خبرنگاری قربانی می شود.
روزنامه نگاران معتقدند برای اصلاح این وضعیت باید توجه بیشتری به حقوق آنان صورت گیرد. آنان بر این باورند كه اهالی رسانه نیازمند قانون های حمایتی بیشتری هستند؛ قانون هایی كه از دغدغه ی معیشت روزنامه نگاران بكاهد. مهم تر از آن، خبرنگاران و روزنامه نگاران خواهان برداشته شدن سنگینی نگاه های سلیقه یی و امنیتی از سر خود هستند؛ سنگینی كه گاه استخوان روزنامه نگاران را تا حد خرد شدن می فشارد.

*** روزنامه نگاری، از فشار معیشتی تا نگاه امنیتی
بدون شك روزنامه نگاری و خبرنگاری جزو پرمخاطره ترین شغل ها در دنیا به شمار می رود. البته در كشورهای توسعه یافته تلاش شده این پرمخاطره بودن با دیگر مزیت ها و قانون های حمایتی تا حدی جبران شود.
به باور اهالی رسانه، روزنامه نگاران و خبرنگاران در ایران در شرایطی نه چندان رضایت بخش زندگی می گذرانند، حقوق آنان به درستی رعایت نمی شود و قوانین حمایتی از آنان وجود ندارد. به همین دلیل این قشر دغدغه ی معیشت دارند و از طرفی امنیت حرفه یی آنان همواره با تهدید رو به رو است.
در این ارتباط «مریم قربانی فر» روزنامه نگار، در گفت وگو با پژوهشگر ایرنا گفت: روزنامه نگاران ایرانی مظلوم ترین بخش جامعه هستند. ما روزنامه نگاران و خبرنگاران از لحاظِ امنیت شغلی در بدترین رده ها هستیم. نه بیمه ی مشخصی داریم نه تضمین شغلی برای آینده ی ما وجود دارد. زمانی كه یك روزنامه توقیف یا بسته شود یا به هر دلیلی نتواند كار خود را ادامه دهد، هیچ تعهدی نسبت به روزنامه نگاران فعال در آن وجود ندارد.
وی افزود: یكی از مهم ترین بخش هایی كه می توانست به حل مشكل های روزنامه نگاران كمك برساند «انجمن صنفی روزنامه نگاران» بود كه اكنون این انجمن نیز وجود ندارد. این یعنی روزنامه نگاران از اصلی ترین حق خود كه داشتن یك انجمن صنفی مشخص است بی بهره اند. اكنون انجمنی كه بتواند برای مسكن، بیمه و آینده ی شغلی اهالی رسانه كاری انجام دهد تعطیل است.
قربانی فر با انتقاد از بی تفاوتی روزنامه نگاران نسبت به این شرایط افزود: روزنامه نگاران صدای اكثر بخش ها هستند و از حقوق دیگران دفاع می كنند اما وقتی پای حقوق خودشان به میان می آید ساكت می شوند. مظلومیت تا این اندازه خوب نیست. این در حالی است كه دیواری هم كوتاه تر از دیوار روزنامه نگاران وجود ندارد و به دنبال هر اتفاقی اولین قربانیان همین روزنامه نگاران هستند.
این روزنامه نگار در ادامه با اشاره به مشكل های معیشتی بیشتر روزنامه نگاران در ایران ادامه داد: این روزها در تحریریه ی روزنامه ها، روزنامه نگارانی كه حرفه یی باشند و طولانی مدت كار كرده باشند نمی بینیم زیرا آنان بعد از مدتی جذب كار دیگری می شوند. روزنامه نگارها مجبورند شغل های دوم و سوم داشته باشند و این موضوع بر حرفه ی اصلی آنها تاثیر می گذارد. دغدغه ی زندگی و معیشت نمی گذارد كه روزنامه نگاران فقط در كار خود باقی بمانند. آنها تا جایی می توانند به خاطر عشقی كه به كارشان دارند پیش بروند اما از یك زمانی به بعد مشكل های معیشتی آنان را مجبور می كند كه به كارهای دیگر به جز روزنامه نگاری هم بپردازند.
قربانی فر به جز فشارهای معیشتی كه در نتیجه ی نبود قوانین حمایتی و زیر پا گذاشته شدن حقوق روزنامه نگاران و خبرنگاران بر آن ها وارد می شود، از نگاه های امنیتی به عنوان مشكل اساسی دیگر در این زمینه یاد كرد و گفت: بی تعارف وجود چتر امنیتی بر سر روزنامه نگاران مشكل دیگری است كه بر مشكل های معیشتی آنان بار شده و آنان را ناچار كرده كه به سراغ كارهای دیگر بروند و از مطبوعات خارج شوند .
«كامبیز نوروزی» حقوقدان و روزنامه نگار نیز در گفت وگو با گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا در پاسخ به این سوال ها كه روزنامه نگاری به مثابه یك شغل تا چه میزان از امنیت مادی و معنوی برخوردار است و آیا روزنامه نگاران و خبرنگاران در ایران از حقوق كافی برخوردارند، گفت: امنیت را در حرفه ی روزنامه نگاری باید در 2 سطح در نظر گرفت. سطح نخست به امنیت روابط روزنامه نگار با كارفرما مربوط است. بین روزنامه نگار و كارفرما رابطه یی در چارچوب قرارداد كار و روابط كار وجود دارد. در این چارچوب روزنامه نگار تابع قواعد قانون كار است.
نوروزی افزود: مانند هر كارمند یا كارگر دیگری نمی توان روزنامه نگار را از محل كارش اخراج كرد یا كار او را تغییر غیرمتعارف داد. روزنامه نگار باید از حق بیمه و تمام مزایای شغلی برخوردار باشد اما متاسفانه در شرایط فعلی بسیاری از نشریه ها و خبرگزاری ها این مقررات را رعایت نمی كنند. در روزنامه ها و خبرگزاری ها جا به جایی روزنامه نگاران خیلی ساده اتفاق می افتد. آنان از نظر مزایای شغلی در تنگنا هستند. حقوقی كه به آنان پرداخت می شود گاهی از اندازه یی كه در مقررات كار تعیین شده، بسیار كمتر است. از این رو باید بگوییم امنیت شغلی روزنامه نگاران و خبرنگاران متزلزل است و آنان به جز در شمار اندكی از رسانه ها كه به نوعی به نهادهای دولتی و عمومی مرتبطند، از ثبات شغلی كافی برخوردار نیستند.

*** روزنامه نگاران، هدف توقیف، بی اعتمادی و عتاب
توقیف مطبوعات رخدادی است كه همواره شغل روزنامه نگاران را تهدید می كند. به باور اهالی رسانه، آنان علاوه بر نداشتن حقوق و مزایای كافی، همواره باید نگران توقیف و تعطیلی نشریه یی كه در آن كار می كنند نیز باشند.
نوروزی در این زمینه گفت: یك وجه دیگر امنیت حرفه یی خبرنگاری در ایران به ثبات خود رسانه ها مربوط است به این معنا كه وقتی خود رسانه از جمله نشریه یا خبرگزاری در وضعیت متزلزل قرار می گیرد و اطمینان به ثبات خودش ندارد، امنیت شغلی خبرنگار و روزنامه نگار هم به مخاطره می افتد. این در حالی است كه قانون مطبوعات شرایط ساده یی را برای توقیف مطبوعات در نظر گرفته است. نتیجه ی این وضعیت آن می شود كه نشریه یی خیلی آسان و در یك تصمیم گیری اداری خیلی عادی و سریع توقیف می شود. وقتی كه یك رسانه توقیف شود، تعطیل می شود و با تعطیل شدنش همه ی اعضای قسمت های فنی و اداری آن هم بیكار می شوند. این مشكلی است كه بر امنیت حرفه ی روزنامه نگاری به شدت تاثیر می گذارد.
قربانی فر هم با انتقاد از رویه هایی كه به توقیف مطبوعات منجر می شود گفت: نباید به خاطر خطای كوچكی كه در یك نشریه یا خبرگزاری به سهو یا به واسطه تعمد یك نفر رخ می دهد كل رسانه با توقیف مواجه شود. وقتی یك روزنامه توقیف می شود دست كم 50 تا 100 روزنامه نگار از كار بیكار می شوند و هیچ كس پاسخگوی خسارت روزنامه نگار و خبرنگار و اینكه آنان به چه سرنوشتی دچار خواهند شد، نیست.
به باور اهالی رسانه، نوعی نگاه بی اعتماد نسبت به روزنامه نگاران و خبرنگاران وجود دارد و همین فضا باعث می شود كه با هرگونه انتقاد یا اشتباهی برخوردی سلبی صورت گیرد.
قربانی فر در این زمینه گفت: روزنامه نگاران ایرانی قابل خرید نیستند. اگر یك یا 2 نفر در طول زمان خطایی مرتكب شده اند نباید با سند قرار دادن رفتار آنان برای جامعه ی بزرگ رسانه یی تصمیم گیری كرد. باید این باور در میان مسوولان و نهادهای حاكمیتی ایجاد شود كه روزنامه نگاران ایرانی قابل خرید نیستند، كشورشان را دوست دارند، با عشق كار می كنند و مهم ترین مشكل آن ها همین نگاه امنیتی و چتر بی اعتمادی است كه روی سرشان قرار دارد. این موضوع شاید حتی بیشتر از مشكل های معیشتی موجب ناخرسندی روزنامه نگاران باشد.
نورزی نیز با اشاره به اینكه روزنامه نگاران گاه مورد عتاب و خطاب های بسیار تندی قرار می گیرند گفت: گاهی اوقات روزنامه نگاران به اهدافی برای هجوم سیاسی بدل می شوند. به عنوان مثال در بعضی شرایط عتاب و خطاب ها و اتهام های سیاسی خیلی تند و سنگین در مورد روزنامه نگاران مطرح می شود. این اتفاق ناشی از درك نادرست قانون است. در مقابل می توان از اشخاصی یاد كرد كه نجومی ترین ارقام تاریخی را در كشور اختلاس یا حیف و میل كردند و به نفع خود یا نزدیكانشان سوء استفاده های حیرت انگیزی كردند اما این افراد اكنون آزاد هستند.
این حقوقدان و روزنامه نگار افزود: از زمانی كه دولت جدید سر كار آمد، روشن شد كه چندصد نفر در كشور بدهی های معوقه ی بانكی چندهزار میلیارد تومانی دارند به گونه یی كه این بدهی های معوقه، نظام پولی و بانكی كشور و اقتصاد را دچار بحران های مالی سنگینی كرده است. اینها چه كسانی هستند؟ كجا و چگونه این ارقام حیرت انگیز نجومی را دریافت كرده و پرداخت هم نمی كنند؟ چرا اینها رها شده اند و در برابر روی روزنامه نگاران تمركز صورت گرفته است.
نوروزی تصریح كرد: سخنان وی به معنای اجرا نكردن قانون در مورد روزنامه نگاران یا خبرنگاران در صورت ارتكاب جرم آنان نیست. بحث من این نیست كه اگر روزنامه نگاران جرمی مرتكب شدند مجازات نشوند. من معتقدم هر كسی در هر سمت و هر موقعیتی كه باشد باید مطابق قانون به سزای عمل مجرمانه ی خود برسد. تاكید من بر رعایت قانون و محدوده های قانونی در برخورد با هر جرمی از جمله جرایم رسانه یی است.

*** بایسته های بازنگری در قانون و نگاه به روزنامه نگاران
در شرایطی كه امروزه رسانه های قدرتمند همانند امپراطوری هایی بزرگ قادر به اداره ی افكار عمومی در جهان هستند، كشورهای مختلف برای رقابت در این فضا چاره یی جز تقویت و ارتقای رسانه های خود ندارند. این ارتقا از طریق آزادی چارچوب مند اهالی رسانه و دغدغه مند نبودن فعالان رسانه یی امكان پذیر است.
خبرنگاران و روزنامه نگاران اگر بتوانند در شرایط امن و آزاد به فعالیت بپردازند، خواهند توانست ضمن حفظ امنیت ملی، ابتكار عمل و كنترل اخبار و اطلاعات در فضای خبری بین المللی را در دست گرفته و به آسانی وارد رقابت رسانه یی شوند.
قربانی فر در این زمینه معتقد است: اگر چتر امنیتی از سر روزنامه نگارها و خبرنگارها برداشته شود و مسوولان و صاحبان قدرت در ایران باور كنند كه روزنامه نگارها همراه آنان و در كنار آنان هستند، كشورشان را دوست دارند و اگر انتقاد می كنند از روی دشمنی نیست بلكه برای بهتر شدن شرایط جامعه است، بسیاری از مشكل ها حل می شود. این باورپذیری در كنار ایجاد قوانین حمایتی، می تواند به بهبود شرایط كار رسانه یی در ایران منجر شود.
این روزنامه نگار در ارتباط با راهكارهای بهبود شرایط اهالی رسانه گفت: باید اصلاح قانون مطبوعات صورت بگیرد. قوانین باید تغییر پیدا كنند. یك سری از این قوانین به نفع روزنامه نگار نیست. در تعریف های قانونی هیچ قراردادی برای روزنامه نگارها وجود ندارد. خیلی از مطبوعات، روزنامه ها و خبرگزاری ها قراردادی با روزنامه نگارها نمی بندند، اگر هم ببندد قراردادی است كه حقوقش بر مبنای پایه ی حقوق كارمند یا كارگر است. این یعنی اساس كار روزنامه نگار تعریف نشده و در هیچ بخشی شان حرفه ی روزنامه نگاری رعایت نشده است.
به باور قربانی فر، در قانون به هیچ عنوان به نكته هایی از جمله اینكه روزنامه نگاری كاری فكری است و روزنامه نگار لحظه به لحظه در تمام ساعت های شب و روز موظف است آماده باش باشد، توجه نشده است. از طرفی در قانون مطبوعات هیچ ماده یا بندی مبنی بر اینكه وقتی یك روزنامه تعطیل می شود، چه اتفاقی برای پرسنل آن روزنامه خواهد افتاد وجود ندارد.
نوروزی با تاكید بر اینكه انتقادهایی جدی بر بخش هایی از قانون مطبوعات دارد، دلیل چالش های پیش روی روزنامه نگاران را نه فقط خلاء در قانون، بلكه بی توجهی به اجرای درست قانون و ادراك نادرست از مفهوم رسانه و روزنامه نگار عنوان كرد.
فرجام سخن اینكه روزنامه نگاری و به طور كلی كار در فضای رسانه، نیازمند داشتن تمركز و میزان معقولی از دغدغه ی امنیت رفاهی و وجودی است. با وجود این، اهالی رسانه یكی از دغدغه مندترین قشرهای جامعه هستند. آنان در بسیاری از موارد از حقوق اولیه ی كاری برخوردار نیستند و احساس امنیت و ثبات در شغل خود ندارند. آنان با عشق كار می كنند و چشم به آینده دوخته اند تا شاید روزی برسد كه سختی كار آنان مورد توجه مسوولان و قانونگذاران قرار گیرد، شان حرفه یی آنان با توجه به تخصصی بودن كار رسانه یی حفظ شود و مورد حمایت قانون قرار گیرند.
*گروه پژوهش و تحلیل خبری
پژوهشم**9282** 9279**2054