هراس از جنگ خانمانسوزی دیگر، پس از پایان جنگ جهانی دوم زمینه را برای شكل گیری سازمانی علمی، فرهنگی و تربیتی ملل متحد(یونسكو) فراهم ساخت، فرانسه و انگلیس به عنوان 2 كشوری كه بیشترین صدمه ها را از جنگ دیده بودند، در كنفرانسی كه در 1945 میلادی و در لندن تشكیل شد و نمایندگان 40 كشور در آن حضور داشتند، پیشنهاد ایجاد سازمانی با هدف نهادینه ساختن فرهنگ صلح به معنای واقعی كلمه را مطرح كردند تا بتواند با «همبستگی فكری و اخلاقی بشریت»، مانع از وقوع جنگ دیگری شود.
در همان سال نمایندگان 37 كشور اساسنامه ی آن را امضا كردند و به این ترتیب یونسكو شكل گرفت كه مقر آن در پاریس فرانسه قرار دارد و هم اكنون 191 كشور عضو آن هستند.
این سازمان با افزایش و تقویت روابط آموزشی، علمی و فرهنگی 2هدف را دنبال می كند: نخست، پاسخگویی به بخش گسترده ای از خواسته های بشر، بدون آنكه میراث نسل های آینده را به خطر افكند. دوم، آموزش مسوولیت شهروندی و مشاركت كامل در فرآیندها برپایه ی دموكراسی كه به برقراری فرهنگ صلح بیانجامد. این سازمان می خواهد تا با نزدیك تر كردن همكاری بین الملل به وسیله ی آموزش، علم و فرهنگ در حفظ صلح و امنیت سهیم باشد و به این ترتیب به عدالت، قانون، حقوق بشر و آزادی های اساسی كه در منشور ملل متحد بدون در نظر گرفتن نژاد، جنسیت، زبان یا مذهب برای همگان پیش بینی شده است، احترام گذارده شود.
محورهای اصلی برنامه های یونسكو شامل آموزش و پرورش برای همه، پیشبرد تحقیقات زیست محیطی از راه برنامه های علمی، حفظ و تقویت میراث طبیعی، پیشبرد جریان آزاد اطلاعات، آزادی مطبوعات، توسعه رسانه های كثرت گرا، تقویت امكانات و ظرفیت های ارتباطی كشورهای در حال توسعه است، كه با همكاری كارگزارهای گوناگون نظام ملل متحد و سایر سازمان های درون دولتی صورت می پذیرد.
كنفرانس عمومی، شورای اجرایی، دبیرخانه، بخش های برنامه ای، پشتیبانی، خدماتی و كمیسیون های ملی از اركان این نهاد محسوب می شود.
«یاسر نور علی وند» پژوهشگر مركز تحقیقات استراتژیك به مناسبت روز جهانی یونسكو در گفتگو با كارشناس گروه اطلاع رسانی ایرنا درباره سازوكارهای این سازمان برای دستیابی به اهداف تعیین شده ی خود گفت: این سازمان برای رسیدن به اهداف خویش با یاری وسایل ارتباط جمعی، مردم را به آشنایی و درك متقابل از ملت های دیگر فرامی خواند و همچنین این نهاد بین المللی با تلاش برای آموزش و ترویج فرهنگ به پیشبرد دانش یاری می رساند. این سازمان با توجه به اهمیت فراوانی كه برای استقلال و حفظ فرهنگ ها و نظام های آموزشی هر یك از اعضا قایل است، از هرگونه دخالت كه به نظام حقوقی داخلی آنها مربوط می شود، دوری می كند. یونسكو برای اجرای اهداف خود از ابزارهای گوناگونی همچون تدوین كنوانسیون ها، توصیه نامه ها و معاهده های بین المللی و منطقه ای، برقراری ارتباط با مركز و نهادهای ملی كشورها به وسیله ی كمیسیون های ملی، برقراری ارتباط با موسسه های تخصصی بین المللی و منطقه ای غیردولتی، ابلاغ پیام و دستاوردهای سازمان به عموم مردم بهره می گیرد.
این كارشناس مسایل اروپا ضمن اشاره به حوزه های فعالیت یونسكو اظهار كرد: فعالیت های یونسكو به 2 صورت انجام می شود: نخست، اقدام های اساسی و دایمی كه مربوط به تمام كشورهای عضو است كه شامل تحقیق ها، مطالعه ها، مبادله اطلاعات و مدارك آموزش، برگزاری كنفرانس ها و تهیه میثاق های بین المللی می شود كه می تواند افزایش اطلاعات و همكاری های بین المللی را به ارمغان بیاورد. دوم، برنامه های عملیاتی مانند طرح هایی كه به منظور پاسخگویی به مسایل كشورهای درحال توسعه و ایجاد خوداتكایی در این كشورها در زمینه ی آموزش، علوم، فرهنگ و ارتباطات صورت می پذیرد. حوزه ی فعالیت های این سازمان را بخش های پنجگانه آموزش، علوم طبیعی، فرهنگ، ارتباطات و اطلاع رسانی و در نهایت علوم انسانی و اجتماعی دربر می گیرد.
وی درباره مهمترین اقدام های یونسكو در سال های گذشته گفت: وضعیت زنان، اقدام های كمیسیون بین الدول اقیانوس شناسی، حفاظت از میراث فرهنگی، برنامه بین المللی آب شناسی و دگرگونی های آب و هوایی، توجه به مسایل جوانان، نظم نوین اطلاعاتی، ارتباطی و همچنین آموزش حقوق بشر از جمله مهم ترین كارهای یونسكو به شمار می رود.
یاسر نور علی وند درباره ی تاریخ عضویت ایران در یونسكو و چگونگی تنظیم روابط كشورمان با این سازمان تصریح كرد: ایران در 1327 خورشیدی و پس از رای مثبت مجلس، به عضویت یونسكو درآمد. در همین راستا، وزارت علوم در 1328 خورشیدی، نخستین اساسنامه ی كمیسیون ملی یونسكو را تدوین و تصویب كرد و آخرین اصلاحیه آن نیز در 1366 خورشیدی به تصویب هیات دولت رسید.
این كمیسیون در ایران اهدافی مانند تلاش برای برقراری، حفظ و گسترش عدالت، آزادی و حقوق انسانی با الهام از اصول اسلامی، مشاركت در فعالیت های یونسكو، آموزش همگانی و مبارزه با بی سوادی، شناخت فرهنگ های گوناگون جوامع و معرفی فرهنگ ایرانی - اسلامی، ایجاد ارتباط میان یونسكو و سازمان های دولتی و غیردولتی در زمینه ی آموزشی، علمی، فرهنگی و توسعه ارتباط كمیسیون های ملی یونسكو در كشورهای دیگر به ویژه كشورهای منطقه را دنبال می كند.
این كارشناس مسایل بین المللی به فعالیت های یونسكو در ایران اشاره كرد و گفت: از اقدام هایی كه یونسكو در سال های گذشته در ایران انجام داده است می توان به حمایت های مالی این سازمان در حفظ میراث تاریخی ایران از جمله بازسازی ارگ بم، انتخاب شهر همدان به عنوان قطب گردشگری ایران، ثبت آثار تاریخی ایران در فهرست آثار جهانی از جمله میدان نقش جهان اصفهان و ثبت جهانی شهر شوش اشاره كرد.
وی افزود: افزون بر آن، جایزه ی ابن سینا برای اخلاق علمی كه هر 2 سال یكبار اعطا می شود از سال 2003 میلادی به ابتكار جمهوری اسلامی ایران و با همكاری یونسكو آغاز شده است. این جایزه به فعالیت های افراد و گروه هایی تعلق می گیرد كه در زمینه ی اخلاق در علم و فناوری موفق به پژوهش های علمی ارزشمند شده باشند و هدف از آن نشان دادن اهمیت اخلاق در علم است. نخستین جایزه ابن سینا به خانم «مارگارت سامرویل» استاد حقوق دانشگاه مك گیل كه گام های مهمی در نهادینه شدن موضوع اخلاق در علم برداشت اهداء شد. امسال مراسم اعطای جایزه ی ابن سینا در مقر سازمان یونسكو در سیزدهم آبان برگزار شد و این جایزه به پروفسور «زبتا خان شینواری» ازكشور پاكستان به خاطر خدمات شایسته ی او در مركز ملی تحقیقات كشاورزی پاكستان و موزه ی تاریخ طبیعی این كشور داده شد.
یاسر نورعلی وند، مدال یونسكو برای مشاركت موثر در ترویج علوم و فناوری نانو را از دیگر جوایز و نشان های یونسكو به محققان برتر در سراسر دنیا دانست و در این زمینه یادآور شد: این جایزه امسال در مراسمی كه در فروردین ماه در پاریس برگزار شد، به چهار پژوهشگر برجسته در حوزه ی علوم و فناوری نانو اهدا شد. یكی از این برندگان، دانشمند ایرانی «سودابه داوران» از استادان دانشگاه علوم پزشكی تبریز است كه به پاس دستاوردهای تحقیقاتی در حوزه ی نانو و فناوری پزشكی برگزیده شد.
این تحلیلگر مسایل بین المللی در ارتباط با میزان همكاری ایران و یونسكو تصریح كرد: در یك ارزیابی كلی باید گفت همكاری میان كشورمان با این نهاد فرهنگی مناسب است و ایران تاكنون آثار بسیاری در این سازمان به ثبت رسانده كه از آن جمله می توان به تعداد 17 اثر تاریخی، 10 اثر ناملموس و ثبت هفت اثر در حافظه ی جهانی اشاره كرد كه اینها نشان دهنده ی نوع همكاری های ایران و سازمان یونسكو محسوب می شود. ایران در سال های 2014 و 2015 میلادی بزرگداشت چهار تن از شخصیت های برجسته ی خود كه سازمان یونسكو آنها را ثبت كرده بود، شامل هشتصدمین سالگرد تولد «نجم الدین كبری»، هشتصدمین سالگرد تولد «فخرالدین عراقی»، ششصدمین سالروز تولد «عبدالقادر مراغه ای» و هفتصدمین سالگرد تولد «میرسیدعلی همدانی» را برگزار كرد. در مجموع، سطح روابط ایران و یونسكو در دولت تدبیر و امید، بهبود مناسبی یافته و انتظار می رود در سال های آتی روند رو به رشد خود را حفظ نماید.
وی در ارتباط با راهبردها و اهداف جمهوری اسلامی ایران در عضویت سازمان یونسكو گفت: این سازمان از آن جهت كه به طور عمده با مسایل و مباحث فرهنگی، تربیتی و علمی سروكار دارد در مقایسه با سایر سازمان های بین المللی به كشورهای جهان سوم فرصت بیشتری برای اظهارنظر درباره ویژگی های فرهنگی خود داده است و همین امر موجب شده تا جمهوری اسلامی ایران در این سازمان حضور منظم داشته باشد و پیام فرهنگ ایرانی و اسلامی خود را به این وسیله منتشر سازد و ارزش های معنوی اسلام را در جهان به نمایش گذارد. ارتباط با یونسكو می تواند شناخت بهتر فرهنگ و تمدن سایر ملت ها را فراهم آورد و زمینه ی هم سخنی با ملت های دیگر را برای ما هموار سازد.
بهره برداری از امكانات تخصصی یونسكو، علت دیگر همكاری ایران با یونسكو به شمار می رود. امكانات و منابع، كتاب و نشریه ها، كنفرانس ها و همایش های این سازمان در زمینه های آموزشی، علمی، فرهنگی برای پژوهشگران و متخصصان ایران بسیار ارزنده است.
پژوهشگر مركز تحقیقات استراتژیك، در پایان گسترش روابط علمی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی با دیگر كشورها را دلیل دیگری برای همكاری ایران با این نهاد عنوان كرد و افزود: برقراری روابط علمی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی با تمام كشورهای جهان بر مبنای احترام متقابل، یكی از اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران محسوب می شود. با توجه به زمینه های فعالیت یونسكو و حساسیت های سیاسی كمتر آن، این سازمان از ظرفیت بالایی برای مبادله های علمی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی با دیگر كشورها برخوردار است. از این رو، مسوولان امر در ایران تلاش كرده اند تا از این ظرفیت ها به صورت مناسب برای تامین منافع ملی بهره برند.
**گروه اطلاع رسانی(مریم سیدان)
پژوهشم**9368**2059**9131
تهران- ایرنا- یونسكو بازوی فرهنگی سازمان ملل متحد و با هدف تامین صلح و امنیت، رسالتی سنگین را برعهده دارد، این نهاد با ثبت آثار و میراث تاریخی كشورهای جهان، به عنوان حافظه ی فرهنگی آنها محسوب می شود.
