هنوز هم برای بیشتر جامعه ایرانی، شغل یعنی 30 سال روزی دست كم 6 ساعت نشستن پشت یك میز دولتی، حال آنكه بنابر اعلام شهریور ماه مركز آمار، میزان كار مفید همین پشت میزنشین‌ها هم كمتر از سه ساعت در روز است.
با این روند، آیا می توان منتظر یك تحول اقتصادی و رفع مهمترین معضل كشور یعنی 'بیكاری' بود؟ آن هم در شرایطی كه رقبای اقتصادی ما نه تنها درصدد قبضه بازار داخلی خود و منطقه كه دنبال محكم كردن جاپای خود در بازار ایران هم هستند.
بی شك امروز دیگر باید قبله نمای مدرك گرایی را در هم شكست و فرمان توسعه اقتصادی را بر پایه آموزش مهارت تنظیم كرد؛ در آن صورت می توان امیدوار بود كه هر دانشجویی پس از دانش آموختگی نه فقط با یك مدرك كاغذی كه با كوله باری از دانش عملی وارد جامعه شود.
آن وقت حتی در بخش غیردولتی هم می تواند به راحتی گلیم خود را از آب بیرون بكشد؛ هم شاغل و كارآفرین شود و هم به سرعت گرفتن چرخ تولید و اقتصاد در جامعه كمك كند.
درِ دنیای مهارت به روی دانشگاه نرفته‌ها هم بسته نیست كه حتی برای آنها هم یك فرصت طلایی برای فراگرفتن یك حرفه، شاغل شدن و كمك به اقتصاد كشور است.
به گفته مدیركل آموزش فنی و حرفه ای استان كرمانشاه،'90 درصد' كارآموزان جویای شغل پس از گذراندن دوره های آموزشی فنی و حرفه ای جذب بازار كار می شوند.
این آمار امیدواركننده و تصویر زیبای بالا، اما فاصله زیادی با واقعیت دارد؛ جامعه هنوز شان پایینی برای كارهای مهارتی قائل است، هنرستان های كشور تنها با 40 درصد ظرفیت در حال فعالیت هستند و حدود 16 هزار مركز دولتی و خصوصی آموزش فنی و حرفه ای كشور، مشتریان قابل توجهی ندارند؛ طوری كه در استان 2 میلیون نفری كرمانشاه سال گذشته تنها 40 هزار نفر آموزش دیده اند و دست كم نیمی از آنان هم جویای كار نبوده اند.
خبرگزاری ایرنا مركز كرمانشاه با هدف بررسی این مشكل و نیز كمبودها و موانع مهارت آموزی در استان، میزگردی با حضور داوود ناصری امید، مشاور امور عمرانی سازمان آموزش فنی و حرفه ای و مدیركل فنی و حرفه ای استان كرمانشاه به همراه الهام فرهادی، مدیر روابط عمومی اداره كل استان برگزار كرده است كه مشروح آن را در ادامه می خوانید:
*در استان كرمانشاه 22 مركز آموزش فنی و حرفه ای دولتی و 450 آموزشگاه آزاد كه حدود 250 مركز آن فعال است، در حال ارائه خدمت هستند؛ ظرفیت تربیت كارآموز در این آموزشگاه ها چقدر است؟
ناصری امید: سازمان آموزش فنی و حرفه ای تنها متولی آموزش های غیررسمی در كشور است كه 700 مركز دولتی و حدود 15 هزار آموزشگاه آزاد (بخش خصوصی) دارد و سالانه در آنها نزدیك به 2 میلیون نفر در حدود شش هزار استاندارد آموزشی تعریف شده، آموزش می بینند.
طی سال 93 در مراكز دولتی استان كرمانشاه هم پنج میلیون و 200 هزار نفر ساعت و در مراكز خصوصی سه میلیون و 300 هزار نفر ساعت آموزش ارائه شد و با همه محدودیت های اعتباری موجود، از اندك استان هایی بودیم كه از تعهدات آموزشی خود كم نكردیم.
در حوزه درآمدزایی نیز قدم های خوبی برداشته ایم و در زمینه مدیریت هزینه ها هم برنامه هایی در دستور كار قرار داده ایم تا امسال هم تعهد آموزشی سال گذشته را تكرار كنیم.
*این هشت و نیم میلیون نفر ساعت یعنی چند كارآموز؟
ناصری امید: بیش از 40 هزار نفر.
*این تعداد كارآموز توسط چند مربی آموزش دیده اند؟
ناصری امید: چند نوع مربی داریم. مربیان رسمی و مربیان حق التدریس، عمده آموزش های ما در بخش دولتی توسط مربیان حق التدریس صورت می گیرد كه الان حدود 160 نفر هستند.
در بخش خصوصی هم حدود 500 مربی در حال فعالیت هستند.
*در استان چند حرفه آموزش داده می شود؟
ناصری امید: هم اكنون 500 رشته. اما اگر برای سایر حرفه ها هم متقاضی وجود داشته باشد، قابلیت آموزش آن را داریم.
*حتی اگر درصد كمی از 40 هزار نفری كه به گفته شما در سال 93 آموزش فنی و حرفه ای دیده اند، شاغل شده باشند، باید یك تحول مثبت در استانی كه در رتبه دوم بیكارترین استانهاست، رخ می داد...
ناصری امید: به تازگی گزارشی توسط سازمان بسیج ارائه شد كه نشان می دهد، این سازمان نزدیك به شش هزار شغل در استان ایجاد كرده و اساس ایجاد این شغل ها آموزش های مهارتی است كه در قالب تفاهم نامه بسیج و سازمان فنی حرفه ای ارائه شده است.
یعنی كارآموزان پس از گرفتن گواهینامه فنی و حرفه ای در 14 رشته اقتصاد مقاومتی، می توانند از بسیج تسهیلات دریافت كنند و وارد بازار كار شوند.
*این شش هزار شغل در چه محدود زمانی ایجاد شده است؟
ناصری امید: طی سال 93 و 94
همچنین شما ببینید در كمیته امداد مددجویان پس از دریافت آموزش فنی و حرفه ای با كمك تسهیلات كمیته، خودكفا و از جرگه مشمولان تحت پوشش خارج می شوند.
*علاوه بر تثبیت شغل، ایجاد شغل هم از اهداف سازمان آموزش فنی و حرفه ای است. آماری دارید كه نشان دهد چقدر از كارآموزان شما پیش از گرفتن گواهینامه بیكار بوده و پس از دریافت آموزش شاغل شده اند؟
ناصری امید: ما متولی ایجاد شغل در كشور نیستیم. خیلی ها از ما سوال می كنند كه چه میزان از آموزش های ما به نتیجه می رسد و دنبال آمار اشتغالزایی هستند در حالی كه مسئولیت ما آموزش است.
اعتقاد داریم سه طیف به ما مراجعه می كنند. طیف نخست دانش آموزان هستند كه طی تفاهم نامه آموزش و پرورش و سازمان فنی و حرفه ای به دنبال تكمیل مدرك تحصیلی خود هستند. طبیعی است كه این طیف دنبال اشتغال نیست.
طیف دوم جویای كار است و تلاش می كند با فراگیری یك حرفه، شاغل شود. به اعتقاد ما اكثر این افراد شاغل می شوند؛ وضع كنونی بازار هم این موضوع را گواهی می دهد. شما می توانید مثلا از مكانیك های سطح شهر بپرسید كه آموزش اولیه خود را در كجا گذرانده اند و خواهید دید در مراكز فنی و حرفه ای.
طیف سوم شاغل و دنبال ارتقای مهارت هستند. مثلا یك نیروی شاغل در یك كارخانه صنعتی برای فراگیری نحوه كار با دستگاه پی ال سی جدید به ما مراجعه می كند.
*در واقع شما یك حلقه از زنجیر ایجاد شغل هستید؛ اما به نظر می رسد حلقه های این زنجیر به هم متصل نیست و چرخه ایجاد شغل در جامعه ناقص است.
ناصری امید: بله؛ این موضوع همانند چرخ دنده ای است كه حتی اگر یك دنده آن هم هرز برود، به هدف نمی رسد.
* انتقاد اصلی هم این است كه افراد آموزش دیده و دارای گواهینامه فنی و حرفه ای، موفق به ورود به بازار كار نمی شوند. شاید علت اصلی هم نداشتن یك سرمایه برای شروع كار است؟
ناصری امید: این موضوع در باره تعداد كمی از كارآموزان مصداق دارد. گاه ممكن است از صد كارآموز ما در یك حرفه، 10 نفر هم در آن موفق نشوند و این طبیعی است.
ببینید در استان 2 میلیون نفری كرمانشاه، در سال گذشته تنها توانستیم 40 هزار نفر را آموزش دهیم. طبق این آمار سرانه استان می شود چهار ساعت آموزش فنی و حرفه ای. با این رقم ها طبیعی است كه نباید دنبال شاهكار باشیم.
*البته شما باید طیف جوان و بیكار را در نظر بگیرید.
ناصری امید: به هر حال آمار آموزش ها، چشمگیر نیست.
*معنی حرف شما چیست؟
ناصری امید: ببینید، كرمانشاه با این وضعیت بیكاری باید توجه بیشتری به آموزش های فنی و حرفه ای داشته باشد.
اعتباری كه سازمان برنامه ریزی كشور برای آموزش و نه صرفا آموزش فنی و حرفه ای در نظر می گیرد، بسیار كم است و جای سوال دارد.
*البته امسال به نظر می رسد كه وضعیت بودجه سازمان آموزش فنی و حرفه ای نسبت به سال گذشته بهتر شده و رشد 40 درصدی (25 درصد بیشتر از میانگین رشد بودجه كشور) داشته است.
ناصری امید: اگر هم چنین چیزی باشد، تخصیص پیدا نكرده است. واقعا هم اكنون ما بشدت دچار محدودیت اعتباری هستیم.
*یعنی اوضاع نسبت به سال گذشته تغییری نكرده است؟
ناصری امید: غیر از افزایش حقوقی كه به صورت كلی در همه كشور بوده، در سایر بخش ها اتفاقی نیفتاده و حتی دست ما نسبت به سال های گذشته بسته تر است.
* اعتبارات استانی هم نگرفته اید؟
ناصری امید: استان حتی یك ریال برای آموزش به ما نداده در حالی كه وضعیت بحرانی بیكاری استان ضرورت سرمایه گذاری در این حوزه را دوچندان كرده است.
تعهدی كه اكنون در حال انجام آن هستیم با استفاده از اعتبارات ملی در حال انجام است و با این بودجه هم زورمان بیشتر از این نمی رسد اما اگر اعتبارات استانی به كمك بیاید، می توانیم میزان آموزش ها را دست كم 20 درصد افزایش دهیم.
* پس شورای مهارت استان چه می كند؟ یعنی واقعا زورش نمی رسد كه اعتباری برای آموزش فنی و حرفه ای به جوان های استان اختصاص دهد؟
ناصری امید: شورای مهارت یكی از اقدامات بسیار خوبی بود كه با پیشنهاد اولیه سازمان فنی و حرفه ای كرمانشاه تاسیس شد. شاید بتوان گفت اولین استانی هستیم كه با یك نظم خاص شورا را جلو می بریم.
نباید انتظار داشت كه این شورا تمام مشكلات 30 ساله را در یك سال حل كند. همین كه این شورا جا افتاده اقدام خوبی است. این شورا تاكنون 11 جلسه و 50 مصوبه در استان داشته كه 90 درصد آن محقق شده است.
*چه مصوباتی محقق شده است؟
اولین و مهمترین مصوبه، تجمیع آموزش ها در سازمان فنی و حرفه ای بوده است. یكی از مشكلات اساسی، آموزش های موازی در ارگان های مختلف و متاسفانه گاه دولتی است. اما در شورا تصمیم گرفته شد كه هر آموزش در استان باید با هماهنگی و محوریت سازمان فنی و حرفه ای باشد، زیرا رسالت اصلی سازمان همین است.
این كار به نفع سایر نهادها هم هست. مثلا شهرداری برای آموزش چند نیروی خود باید فضا تعریف كند، مربی استخدام و استاندارد آموزش ایجاد كند و... در حالی كه به راحتی می تواند این آموزش را به سازمان فنی و حرفه ای واگذار كند.
ضمن اینك تنها جایی كه می تواند گواهینامه صادر كند، سازمان فنی و حرفه ای است؛ یعنی افراد در هر جایی هم كه آموزش دیده باشند، باید در نهایت برای آزمون كتبی و عملی به این سازمان مراجعه كنند و طبعا چون آموزش سایر ارگان ها اصولی نیست، گرفتن گواهینامه هم برای كارآموز سخت می شود.
*برگردیم به سوال پیشین. چند درصد از كارآموزان سازمان پس از آموزش، شاغل می شوند؟
ناصری امید: 90 درصد. البته منظور من افرادی است كه واقعا با هدف فراگرفتن یك حرفه و ادامه آن در قالب یك شغل به مراكز آموزشی مراجعه می كنند.
فرهادی: ما كارآموزان موفق زیادی هم داریم. الان خیلی از تعمیركاران سطح استان آموزش دیدگان سازمان بوده اند. برخی حتی خود تبدیل به كارآفرین شده اند و تا 10 نفر را هم شاغل كرده اند.
*یعنی هم اكنون 90 درصد كارآموزان جویای كار جذب بازار كار می شوند؟
ناصری امید: بله. اگر كارآموزان در هر رشته ای با این تفكر وارد شوند، قریب به اتفاق شاغل خواهند شد.
فرهادی: خیلی از افراد هم هستند كه برای اینكه بیمه شوند، دنبال گواهینامه فنی و حرفه ای می آیند.
ناصری امید: مثلا كسانی كه دارای گواهینامه فنی و حرفه ای در زمینه صنعت ساختمان و فرشبافی هستند، با شرایط آسان و خوبی بیمه می شوند.
*چند درصد از مراجعه كنندگان شما جویای كار هستند و با هدف شاغل شدن در رشته موردنظرشان به سازمان آموزش فنی و حرفه ای مراجعه می كنند؟
ناصری امید: حدود 50 درصد. 50 درصد دیگر دانشجویان، دانش آموزان و شاغلان هستند.
*سطح سواد تاثیری در پذیرش كارآموزان دارد؟
ناصری امید: 90 درصد كارگاه های ما محدودیت تحصیلی و سواد ندارند؛ هرچند اكثر كارآموزان دانشجو هستند.
*كارآموزان بیشتر از مردان هستند یا زنان؟
ناصری امید: حدود 60 درصد مرد و 40 درصد زن.
فرهادی: البته در رشته های خدماتی زنان بیشتر هستند.
*مدت دوره های آموزش عملی چقدر است؟
ناصری امید: هم دوره های كوتاه مدت داریم و هم بلند مدت. ایران و آلمان (از كشورهای پیشرو در مهارت آموزی) طرح مشتركی را داشتند كه به 'طرح 18 ماهه' مشهور است. در این طرح صد در صد كارآموزان جذب بازار كار می شدند اما چون طول دوره آموزش زیاد است و اكثر كارآموزان حوصله این زمان را ندارند، مدت اكثر دوره ها را كوتاه كرده ایم.
اكنون از دوره صد ساعته داریم تا هزار و 500 ساعته و 18 ماهه. مدت زمان هر دوره در سرفصل حرفه مربوطه مشخص است.
*معاون اداری و پشتیبانی سازمان فنی و حرفه‌ای، مهر ماه امسال گفت كه 'در یك پروسه پنج ساله، مراكز آموزشی به 2 برابر افزایش یافته در صورتی كه امكان‌سنجی و نیازسنجی برخی مراكز به خوبی انجام نشد'. او بر محدود كردن توسعه كمی كارگاه‌ها و توجه بیشتر به كیفیت تاكید كرده است. شما كم توجهی به كیفیت آموزش در سازمان را قبول دارید؟
ناصری امید: زیرساخت های سازمان در 10 سال اخیر 2 برابر شده و از 250 به 700 مركز ثابت رسیده است و اكنون ما در تامین تجهیزات و نیروی انسانی آن مشكل داریم نه در كیفیت آموزش.
دلیل این مشكل هم محدودیت شدید اعتباری است. با این حال با تلاش و پیگیری، در طول یكی 2 سال اخیر حدود 20 میلیارد ریال تجهیزات جدید وارد سیستم كرده ایم اما باز هم نیازمند تجهیزات بیشتری هستیم و باید همواره بروز باشیم.
فرهادی: یك مركز تربیت مربی كرج هم داریم كه مربیان كارگاه های استان هر ساله موظف به گذراندن 120 ساعت دوره بازآموزی در آنجا هستند تا همواره بروز باشند.
*گفته می شود الگوی توسعه در كشور مشخص نیست و همین سبب بی توجهی به آموزش مهارت شده است. شما موافقید؟
لازمه هر توسعه ای آموزش است اما ما در آن مشكل داریم. جامعه الان كار را فقط پشت میز نشینی و استخدام دولتی می داند. حتی یك مهندس كشاورزی هم پس از پایان تحصیل به جای بخش خصوصی دنبال استخدام در یك نهاد دولتی است. این شیوه حركت به سمت توسعه نیست.
فرهادی: در مدارس هم دانش آموزان برای خود كسرشان می دانند كه وارد رشته های كار و دانش و فنی و حرفه ای شوند و بیشتر رشته نظری را انتخاب می كنند.
ناصری امید: هنرستان ها با آن همه هزینه تجهیزات و حداقل 80 پرسنل، الان با 40 درصد ظرفیت فعالیت می كنند.
*البته شاید برخی خانواده ها هم چون می بینند حضور بخشی از دانش آموزان در رشته های كار و دانش و فنی و حرفه ای به شغل ختم نشده، تمایلی به این رشته ها ندارند؟
ناصری امید: من این را نمی پذیرم. اگر یك بررسی اجمالی بكنید، می بینید كه بسیاری از دیپلمه های هنرستان برخلاف رشته های نظری، جذب بازار كار می شوند. البته به شرطی كه خودشان بخواهند.
*به نظر می رسد ریشه مشكل فرهنگی است؟
ناصری امید: همین طور است؛ باید فرهنگ مدرك گرایی در جامعه را عوض و مهارت را جایگزین آن كنیم. علت پدید آمدن این معضل هم ماها بودیم كه سالها اصالت را به مدرك دادیم.
*هنوز هم در بر همان پاشنه می چرخد...
ناصری امید: بله متاسفانه. هنوز هم رسانه ملی وقتی می خواهد یك خانواده موفق را نشان دهد، اعضای خانواده را مهندس، پزشك و... و از آن طرف یك مكانیك یا تعمیركار را افرادی كم سواد معرفی می كند؛ این تفكر در جامعه ریشه دوانده است و وقتی از بچه های چند ساله هم می پرسی می خواهی چكاره شوی، می گوید دكتر یا مهندس.
اصلاح این تفكر و فرهنگ، نیازمند ورود همه نهادهای فرهنگی است و كاری نیست كه به دست سازمان فنی و حرفه ای درست شود.
البته یكی 2 سال است كه برخی توجهات به سمت مهارت جلب شده كه آن هم به اجبار و در نتیجه بیكاری بالای قشر تحصیلكرده در كشور است.
سازمان آموزش فنی و حرفه ای كشور طرحی برای توانمندسازی دانشجویان ارائه كرده است كه طبق آن دانشگاه ها باید دوره های فنی و حرفه ای دانشجویان را به عنوان واحدهای عملی آنان بپذیرند.
*وزارت علوم حاضر به قبول چنین طرحی هست؟
ناصری امید: هنوز به جایی نرسیده و نیازمند همراهی مسئولان آموزشی كشور است.
7444/8066
كرمانشاه - ایرنا - مشخص نیست باید چه معضل دیگری گریبان جامعه را بگیرد تا از مدرك‌های كاغذی قاب شده به دیوار دل بكنیم و اصالت و ارزش را به 'مهارت' بدهیم؛ اصلی كه كشورهای توسعه یافته با تكیه بر آن، صنعت و تجارت دنیا را در مشت گرفته‌اند.
