ركود زدايي از اقتصاد وقف

اين گزارش در شماره سه شنبه 17 آذر 1394 خورشيدي به قلم محمدعلي ندائي منتشر شد، مي خوانيم: شنبه همين هفته بود كه سخنران چهارمين همايش وقف و رسانه درتبيين وضعيت وقف دركشورهاي غربي هم از ميزان زياد وقف دراين كشورها سخن گفت و هم ازنقش تاثيرگذارآن درجامعه.
او اظهار كرد كه بسياري از دانشگاه ها ومراكزعلمي غرب مانند دانشگاه هاروارد بردرآمد موقوفات متكي هستند وازدرآمد 40ميليارد دلاري موقوفات خود هزينه هاي انبوه شان را تامين مي كنند. او همچنين به نقش ساختاري وقف دراين كشورها هم اشاره كرد و معتقد بود كه اين كشورها بحران مالي چند سال پيش خود را نيز با كمك همين بنگاه هاي وقفي وخيريه اي توانستند پشت سربگذارند وازركود وسقوط به سلامت عبور كنند.
فارغ ازاين نقش برجسته وكاركرد موثروقف درجامعه امروزغرب، اگرما نيزبه تاريخ فرهنگ وتمدن چند صدسال قبل ايران برگرديم ونقش وتاثيروقف را درجامعه آن روز ايران بررسي كنيم، به روشني درخواهيم يافت كه جريان علم ودانش وامورعام المنفعه آن دوران بردوش خيران وواقفان استوار بوده است و صدقات جاريه نبض زندگي وحيات علمي وفرهنگي ايران را در دست داشته اند.
موقوفه ربع رشيدي ومدارس باقي مانده ازدوران صفوي درمشهد مقدس با موقوفات بسياروگسترده، گواه روشن اين مدعاست.چه بسا همين حضورموثروكاركرد اجتماعي گسترده بود كه نادرشاه افشاررا به تصرف موقوفات واداشت ومتصرفات را درراه حفظ وحراست ازكيان جامعه استفاده كرد.
**وقف ونظام سياسي
با نگاهي گذرا به تاريخ چندقرن اخيرايران اسلامي مي توان گفت؛ همواره بين وقف ونظام سياسي حاكم ارتباط وثيق ومستحكمي برقراربوده وهرگاه تحولي درسپهرسياست ايران رخ داده ،نهاد وقف وموقوفات نيز ازاين تغييرمصون نمانده است.دخل وتصرفات نادرشاه و رضاشاه گواه اين ارتباط وپيوند است كه نشان دهنده اثرگذاري وجايگاه برجسته موقوفات دراداره جامعه وپيوند آن با نظام سياسي است.همين ارتباط موجب شد تا دردوران حكومت اين دو حاكم ،وقف افول كند وبه تدريج و در دوره هاي بعد در حد يك نهاد مردمي (NGO)فروكاهد وقدرت وقوت پيشين خود را ازدست بدهد .
**حيات دوباره وقف پس ازانقلاب اسلامي
به دليل اوج وفرود وقف در نظام هاي سياسي مختلف،پس از پيروزي انقلاب اسلامي وتاسيس جمهوري اسلامي ايران ،زمينه احياي وقف فراهم شد وبا قرارگرفتن نماينده ولي فقيه دررأس سازمان اوقاف وامورخيريه ،روند جديدي درمسير احياي صدقه جاريه وقف پديد آمد .با اين همه روزآمدي وبازمهندسي جايگاه گذشته وقف كاري عظيم وسترگ بود كه جد وجهد بسياري مي طلبد.
دراين راستا هرچند كه سازمان اوقاف تلاش هاي ستودني بسياري به انجام رساند اما اين تلاش ها ازجنس كارهاي ستادي ادارات بود ونه نقشه جديدي براي وقف. زيرا مبارزه با موقوفه خواري، كشف موقوفه هاي جديد واصلاح اجاره هاي موقوفات ومانند آن، برنامه هاي بنياديني نيست كه ركود ورخوت را ازوقف بزدايد وجايگاه پيشين وقف را به آن بازگرداند.
**طرح تحول اقتصادي وقف
در راستاي ركودزدايي ازوقف واحياي جايگاه وكاركرد اجتماعي آن بود كه دوسال قبل حجت الاسلام والمسلمين محمدي رئيس سازمان اوقاف درديداربا آيت ا...جوادي آملي از دستور كارقرارگرفتن طرح تحول اقتصادي وقف خبرداده وگفته بود كه براي اين كار نيازمند پشتوانه‌هاي علمي، فقهي و حقوقي هستيم.درعين حال با گذشت دوسال ازطرح اين مسئله خبري ازآن دررسانه ها منتشرنشده ومعلوم نيست كه چه سرنوشتي پيداكرده است.
البته روشن است كه تحول دراقتصاد وقف نيازمند پشتوانه هاي فقهي وعلمي قابل توجهي است. زيرا مالي كه وقف شد از ملك واقف خارج مي شود و بايد در همان جهتي كه واقف تعيين كرده است، استفاده شود و تخلف از مواردي كه واقف تعيين كرده به لحاظ شرعي ممنوع و حرام است؛ازاين رو تغيير وتحول دروقف نيازمند پشتوانه علمي وفقهي است.
به همين دليل حجت الاسلام محمدي اجراي طرح تحول اقتصاد وقف را مستلزم پشتيباني فقها دانسته وگفته بود: اگر پشتوانه علمي و فقهي نداشته باشيم در عمل با مشكل مواجه خواهيم شد.او افزوده بود: براي تبديل «صدقه جامده» به «صدقه جاريه» نيازمند پاسخ گويي به سوالات و شبهات و تحول در زمينه وقف هستيم تا موقوفات از حالت سكون خارج و موجب رونق مملكت شود.
بنابراين بايد گفت بيش ازآن كه جامعه نيازمند وقف هاي جديد باشد نيازمند احيا وبازسازي وبروزكردن موقوفات وجريان ساختن آن ها درجامعه است. موضوعي كه به نقشه راه نيازدارد تا ركود ورخوت را ازصدقه جاريه بزدايد وآن را درشريان هاي جامعه به جريان اندازد.
**وقف، موجود زنده
اهميت نوسازي وبه روزكردن وقف ازجمله توصيه هاي آيت ا...جوادي آملي در ديداررئيس سازمان اوقاف باايشان در5آذرماه جاري بود.
ايشان دراين ديدار، وقف را همانند يك موجود زنده توصيف و اظهار كردند: واقفان امروز بايد دست آيندگان را براي تغيير كاربري وقف باز نگاه دارند، همانند اين كه باغ وقفي كه امروز در ميان شهر قرار گرفته است كاربري را مثل گذشته ندارد، بنابراين در صورت اذن مي توان كاربري آن را به بهترين شكل تغيير داد؛ هيچ زماني نمي‌توان نيت وقف و موقوفه را تغيير داد، زيرا مال وقفي را تا ابد نمي‌توان از حالت وقف خارج كرد.
ايشان با بيان اين كه يك گونه از وقف، وقف جهادي است، گفتند: متأسفانه هيچ اثري از جهاد في سبيل ا... در وقف نامه‌ها وجود ندارد، كشور اسلامي ما به طور قطع دشمنان بسياري دارد، بنابراين مناسب است كه وقف جهادي به وجود آيد و اين مسئله بايد از سوي مسئولان فرهنگ سازي شود.
**تشكيل كميته مشترك با حوزه
دراين ميان بازمهندسي وقف هم ازنظرفقهي وهم ازنظرجامعه شناختي وكاركردهاي اجتماعي، چارچوب نقشه راهي است كه مي تواند وقف را به جايگاه شايسته خود برساند.
براين اساس پسنديده است سازمان اوقاف مديريت اوقاف مربوط به حوزه هاي علميه وسايرمراكزعلمي وحتي ديگروقفيات را دراختيار كساني كه مستقيم ازمنافع موقوفه بهره مند مي شوند ، قراردهد وخود به نظارت ومديريت كلان موقوفات اقدام كند. چنان كه مدتي است مدارس علميه وارد اين كارشده وگام هايي درراستاي موقوفات خود برداشته اند.
حجت الاسلام محمدي، رئيس سازمان اوقاف وامورخيريه نيزدرديداراخيرخود با مراجع عظام تقليد، در گزارشي ازتشكيل كميته مشترك با حوزه خبرداد وگفت: كميته مشتركي از شوراي عالي حوزه و سازمان اوقاف به استان ها سفر كرده و مجموعه موقوفات مربوط به حوزه علميه را شناسايي مي كنند. وي افزود: دو هزار و 700 موقوفه براي حوزه‌هاي علميه وجود دارد، كه درسال 93 از درآمد اين موقوفات حدود 15 ميليارد تومان در اختيار حوزه‌هاي علميه قرار گرفته است.
**اوقاف به روايت آمار
اطلاع از وضعيت آماري امروز اوقاف ازجمله اموري است كه مي تواند ما را دربازمهندسي وقف ياري كند .حجت الاسلام محمدي آذرماه امسال گزارشي به مراجع عظام تقليد ارائه كرد. به گزارش رسا وي مجموعه موقوفات به ثبت رسيده درسامانه اوقاف كشور را 173 هزار و 627 موقوفه اعلام كردو افزود: بخشي از وقف‌ها موقوفات انتفاعي است كه شامل مساجد و حسينيه‌ها مي شود كه 94 هزار و 982 موقوفه هستند، بخشي ديگر منفعتي بوده كه از آن ها درآمد حاصل مي شود كه 78 هزار و 645 موقوفه است، نيات موقوفات 779 نيت بوده است.
حجت الاسلام والمسلمين محمدي خاطرنشان كرد: درصدديم كه موقوفات كشور را موضوعي كنيم، هزار و 127 موقوفه درماني در كشور وجود دارد، بيش از 95 درصد از مجموعه درماني قم موقوفه به شمار مي رود، موقوفاتي كه نيات آن ها براي فقرا بيان شده بيش از سه هزار موقوفه است.
وي اضافه كرد: 42 موقوفه براي ازدواج جوانان وجود دارد كه درآمد آن حدود يك ميليارد و 600 ميليون تومان بوده كه به 809 زوج مساعدت شده است، 148 موقوفه در سطح كشور براي دانش آموزان وجود دارد كه 21 هزار نفر از درآمد اين موقوفات استفاده مي كنند.
**50هزارموقوفه براي امام حسين(ع)
وي با بيان اين كه 50 هزار موقوفه براي امام حسين(ع) در كشور وجود دارد، گفت: 205 موقوفه در كشور براي اعزام افراد به عتبات عاليات است وبيش از هزار مدرسه از موقوفات در اختيار آموزش و پرورش قرار دارد.
*منبع: روزنامه خراسان
**گروه اطلاع رساني**9128**9131