تهران نفس نمی كشد، از بس هوا ندارد

هوا مسموم است و ریه های شهر در تكاپو و التهاب. هوای سالمی شاید... . قصه آلودگی هوا غصه ای بی پایان است. آیا وقت آن نرسیده است كه چاره ای بیندیشیم.
با آغاز فصل سرما، پدیده وارونگی و آلودگی هوا بیش از دیگر ماه های سال، احساس می شود. در این شرایط میزان آلاینده ها در هوا به ویژه در كلان شهرها و مناطق صنعتی به اندازه ای است كه گاه از مرز هشدار و ناسالم می گذرد و در وضعیت خطرناك قرار می گیرد.
چشم پوشی و بی توجهی به استانداردهای زیست محیطی در فرایند تولید كالا و فعالیت كارخانه ها و مراكز صنعتی، تولید خودرو با حجم بالای آلایندگی، نبود آمایش سرزمین در ساخت و سازهای شهری و... دلایلی است كه كارشناسان محیط زیست برای آلودگی هوا معرفی می كنند اما به راستی چرا با وجود تدبیرهایی كه مسوولان، كارشناسان و دوستداران محیط زیست برای مسایل این حوزه، به ویژه آلودگی هوا می اندیشند، میزان آلودگی در كشور روز به روز بیشتر و دستیابی به هدف های تعیین شده و نتایج مطلوب آنگونه كه باید میسر نمی شود؟
با توجه به وخیم بودن وضعیت هوا در كلان شهرهای كشور به ویژه در تهران، با پرسش بالا به سراغ «اسماعیل كهرم» مشاور رییس سازمان حفاظت محیط زیست و «رحمت اله حافظی» رییس كمیسیون سلامت و محیط زیست شورای شهر تهران رفتیم تا شاید پاسخِ چراهایمان را نزد آنان بیابیم.

**آلودگی هوا؛ چرا؟
آلودگی هوا مساله اصلی شهرهای تهران، اصفهان، اراك و ... است كه به دلیل صنعتی بودن، حجم بالای جمعیت و به دنبال آن شمار زیاد وسایل نقلیه دودزا، بیشتر روزهای سال را با هوای ناسالم و آلوده سپری می كنند.
كهرم با بیان اینكه در آلودگی هوا مجموعه ای از عوامل نقش دارند به پژوهشگر ایرنا گفت: نمی توان یك عامل را برای آلودگی هوای كلان شهرها در ایران معرفی كرد زیرا در لندن، واشنگتن، سان فرانسیسكو و ... نیز وضعیت همین گونه است؛ یعنی اینكه عوامل مختلف برای آلایندگی هوا دست به دست هم داده اند. برخی عوامل طبیعی و برخی دست سازِ انسان است كه شرایط و وضعیت نامطلوب و نامناسبی را ایجاد كرده اند.
او افزود: مسایل طبیعی و موقعیت جغرافیایی شهرها نیز در مساله آلودگی هوا نقش دارند چنانكه شهرهای بزرگی مانند تهران، مشهد و شیراز در فضایی قرار گرفته اند كه كوه های اطراف مانع از جریان هوا در آن ها می شود. اگر در شرایطی دیگر، تعداد اتومبیل ها و موتورسیكلت ها سه برابر این زمان بود، وزش یك باد این آلودگی ها را با خود می برد و چنین مسایلی پیش نمی آمد.
مساله آلودگی هوا بیش از 2 دهه است كه گریبانگیر كلان شهرهای ایران است. با وجود عمر به نسبت طولانی این معضل زیست محیطی، در كشور به بیان علت ها پرداخته می شود بدون آنكه برای برطرف ساختن آنان جدیتی خرج شود.
به گفته كهرم، اگر بگویند كه چند عامل باعث آلودگی هوا در تهران شده است من معتقدم كه برای شمردن آن ها تعداد انگشت های دست نیز كافی نیست و عوامل مختلفی دست به دست هم داده اند و این آلودگی را به وجود آورده اند. یكی اینكه سوخت هایی كه در گذشته مصرف می كردیم در پتروشیمی تولید می شد و 50 درصد بنزن داشت كه یك تركیبی حلقوی معطر است و مقدار زیادی انرژی تولید می كند اما سرطان زا است. میزان بنزنی كه در اروپا در بنزین به كار می رود حداكثر 2 تا سه درصد است. این در حالی است كه در ایران به دلیل تحریم ها این مقدار به 50 درصد نیز می رسید. روزی 22 میلیون لیتر بنزین كم می آوردیم از این رو تولید بنزین را به پتروشیمی ها سپردیم. هر چند امروز مساله بنزین حل شده اما آلودگی همچنان باقی است.

*** خودروهای بدون صافی و تشدید آلودگی
مشاور رییس سازمان حفاظت محیط زیست در بیان علت های آلودگی هوا در تهران تصریح كرد: یكی از عوامل آلودگی در پایتخت مسیر وزش باد است كه اغلب از غرب به شرق است. ما با ساخت و سازها و برج سازی ها در این مسیر مانع حركت باد و ماندگاری آلاینده ها شده ایم. از دیگر سو ما جنگل ها و باغ هایی ها را كه در این مسیر بود، از بین بردیم و جنگل آهن ساختیم كه این امر نیز عاملی موثر درتداوم آلودگی هوا است.
كهرم در ادامه، آمد و شد 2 میلیون و 800 هزار خودرو و موتورسیكلت در شهر تهران را یادآور شد و افزود: 30 درصد از صنایع كشور نیز در اطراف تهران قرار دارد كه همه این عوامل دست به دست هم داده اند و در كلان شهر تهران و دیگر كلان شهرهای كشور موجب آلودگی هوا شده اند.
عوامل یاد شده را سال ها است كه كارشناسان محیط زیست یادآور می شوند و نسبت به بر طرف ساختن آن پیوسته هشدار می دهند اما همچنان كمیت در تولید بر كیفیت غلبه دارد، گرایش مردم برای استفاده از خودروهای شخصی بیشتر می شود، سیستم حمل و نقل عمومی از كمبود اعتبار و فرسودگی ناوگان خود رنج می برد، درختانِ بیشتری قطع می شود و ساخت و سازها ادامه دارد و برج ها بر كوه ها از كوه ها بر افراشته تر می شود و ... چرا؟
در همین پیوند حافظی با اشاره به اینكه شاخص آلودگی هوای این روزهای تهران در 6 ایستگاه بالاتر از عدد 150 است، به ایرنا گفت: سلامت مردم را باید جدی گرفت و نباید با آن بازی كرد. اقدام های موثری در این زمینه صورت نمی گیرد و با این رویه نباید انتظار داشت كه آلودگی هوا كاهش یابد.

***چه باید كرد؟
كارشناسان راهكارهای بسیاری برای كاهش آلودگی هوا ارایه می دهند اما چرا هنوز به نتیجه مطلوب نرسیده ایم خود همچنان مساله است.
در همین پیوند حافظی اظهار كرد: با توجه به وضعیت كنونی چند سوال مهم مطرح می شود؛ نخست اینكه چرا طرح «ال.ای.زد» (LEZ) با هدف ممنوعیت تردد خودروهای فرسوده اجرایی نمی شود.
به باور كارشناسان، در طرح ال ای زد، خودروها با دریافت برگه معاینه فنی می توانند در سطح شهر تردد كنند. در صورت اجرای این طرح فقط 10 درصد خودروها از چرخه ترافیكی بیرون می روند كه پیامد آن، بر طرف شدن نیمی از آلودگی هوای تهران خواهد بود.
رییس كمیسیون سلامت و محیط زیست شورای شهرتهران در ادامه افزود: بنابر مصوبه هیات وزیران در سال 1392، خودروهای دیزلی باید به فیلتر دوده مجهز شوند. این در حالی است كه نزدیك به 10 هزار كامیون حمل بار در سطح شهر تهران بر خلاف مصوبه یاد شده بدون فیلتر دوده تردد می كنند.
كهرم در پاسخ به این پرسش كه چه راهكارهایی برای مساله آلودگی هوا پیشنهاد می كنید؟ گفت: افزایش فضای سبز و گسترش وسایل نقلیه عمومی و مترو 2 شیوه و راهكار موثر برای مساله آلودگی هوا در تهران است. ما باید كاری كنیم كه خطوط مترو به همه جای شهر كشیده شود و مردم مجبور نباشند برای رفت و آمد از خودرو شخصی استفاده كنند. از سوی دیگر ساخت و سازها و توسعه شهری را باید با آمایش سرزمین و هماهنگ با استانداردهای زیست محیطی در راستای توسعه پایدار هدایت كنیم.
كوتاه سخن آنكه ناكارآمدی مدیریتی و جزیره ای عمل كردن دستگاه ها و سازمان های مسوول در زمینه آلودگی هوا نیز خود بر این چالش اضافه شده و دردناك تر این است كه سیاستگذاری ها و برنامه ریزی ها نیز به صورت بخشی، ناهماهنگ و ناموزون همچنان ادامه دارد. در این فضا همه به جای آنكه در پی علاج واقعی مشكل باشند با مقصر ساختن دیگری و فرافكنی، صورت مساله را پاك می كنند.
مساله دیگری كه شاید در فرایند آلودگی هوا فراموش شده باشد، بی مسوولیتی و بی تفاوتی برخی شهروندان نسبت به محیط زیست شهری و خلاء فرهنگ سازی استفاده از وسایل نقلیه عمومی است. نمود این مساله تردد شمار بالایی از خودروهای تك سرنشین در خیابان های شهر است؛ جایی كه مردم بی تفاوت به مشكلاتی كه خود در ایجاد آن نقش دارند، درباره محیط زیست و آلودگی زیبا سخن می گویند، شكایت می كنند و به دنبال مقصر می گردند اما شاید لحظه ای به این فكر نمی كنند كه خود نیز در ایجاد این وضعیت مقصرند.
**گروه پژوهش و تحلیل خبری
پژوهشم**3050** 9279**2054