طراحی و ساخت اولین تست بویایی استاندارد در ایران با عنوان «آزمون تشخیص بویایی ایران» حاصل تلاش 'صفا طاهرخانی' دانشجوی دكتری گروه بیومتریال دانشكده مهندسی پزشكی دانشگاه صنعتی امیركبیر است كه با راهنمایی 'فتح الله مضطرزاده' این پروژه را به انجام رساند.
این تست كه نسخه ایرانی تست تشخیص بویایی دانشگاه پنسیلوانیا است، تشخیص انواع اختلالات بویایی از جمله آنوسمی، هایپوسمی، میكروسمی شدید و خفیف و تمارض به از دست دادن حس بویایی را با دقت بالایی امكانپذیر می سازد.
طاهرخانی در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا، به آغاز پروژه «آزمون تشخیص بویایی ایران» از سال 1389 اشاره كرد و گفت: از سال 1391 استانداردسازی این طرح را آغاز كردیم، در سال 92 به مرحله تجاری سازی رسیدیم و از آنجا كه این محصول در سطح بین المللی نیز دارای نوآوری است، اكنون در مرحله ثبت پتنت بین المللی آن هستیم.
وی با بیان اینكه تست تشخیص بویایی دارای نمونه مشابه خارجی است، توضیح داد: نمونه خارجی این ابزار برای مردم ما كارآیی ندارد زیرا حس بویایی به شدت به عواملی همچون قومیت، فرهنگ، جغرافیا و سبك زندگی مردم وابسته است بنابراین باید دستگاهی برای آزمون استاندارد بویایی مردم ایران طراحی می كردیم.
طاهرخانی ادامه داد: در اجرای این طرح، آزمون ها را روی 577 نفر از مناطق مختلف ایران به مدت یكسال در دو مرحله انجام دادیم كه نتایج آن به صورت مقاله ISI در ژورنال Chemosensory Perception چاپ شده است.
وی به اهمیت حس بویایی در زمینه های مختلف كیفیت زندگی، ایمنی شخصی، سلامتی، تغذیه، روابط اجتماعی، عاطفی، جنسی، ایمنی شغلی و تشخیص زودهنگام بیماری ها اشاره كرد.
این محقق جوان كه اخیرا رتبه سوم بخش ابداعات و اختراعات بیست و یكمین جشنواره رازی را به دلیل ارائه طرح تست تشخیص بویایی از آن خود كرده است، درباره كاربردهای آن اظهار داشت: ابزار تست تشخیص بویایی به صورت یك كیت كوچك طراحی و ساخته شده كه در یك پاكت نامه جای می گیرد و می تواند به صورت خودارزیابی مورد استفاده قرار گیرد و برای استفاده از آن نیازی به تكنولوژی و دانش خاصی نیست.
وی كلینیك ها و مراكز درمانی گوش و حلق و بینی را یكی از محل های مورد استفاده این دستگاه عنوان كرد و گفت:
برخلاف حواسی چون بینایی و شنوایی كه عملكرد آنها با تكنولوژی پیشرفته و دقت زیاد قابل ارزیابی است، تشخیص اختلالات بویایی اغلب بسیار دشوار است.
طاهرخانی تصریح كرد: اختلال در عملكرد حس بویایی می تواند در اثر عوامل متعددی چون عفونت های دستگاه تنفس فوقانی، ضربه به سر، بیماری های بینی و سینوس، جراحی های زیبایی، تغییرات فیزیولوژیكی (بارداری و سالمندی)، شرایط محیطی (مواد شیمیایی، استعمال دخانیات، داروها) و بیماری های نورودژنراتیو (آلزایمر، پاركینسون و MS) ایجاد شود و ارزیابی حس بویایی به صورت كمی، قبل و بعد از برنامه درمانی، اطلاعات دقیقی از بیماری و روند بهبود آن در اختیار پزشك قرار خواهد داد.
وی افزود: یكی دیگر از كاربردهای تست تشخیص بویایی در 'طب كار' تعریف می شود زیرا حس بویایی یكی از قدرتمندترین حواس انسان در تشخیص نوع و منشاء خطر به شمار می آید، از همین رو داشتن حس بویایی سالم از شرایط اولیه احراز صلاحیت افراد در مشاغلی است كه در آنها مخاطراتی چون آتش سوزی، انفجار، نشت مواد شیمیایی، مواد سمی و رادیواكتیو در سطح بالایی وجود دارد كه از آن جمله می توان به صنایع نفت، گاز، شیمی و پتروشیمی، پالایشگاه، نساجی و سلولزی، انرژی اتمی و آتش نشانی اشاره كرد.
این دانشجوی مهندسی پزشكی یادآور شد: همچنین در برخی از مشاغل مانند پلیس و نیروهای نظامی، كاركنان صنایع غذایی، آشامیدنی و بهداشتی، حس بویایی به عملكرد افراد و مهارت های شغلی آنها مرتبط است.
وی با بیان اینكه برخلاف حواسی مانند بینایی و شنوایی، حس بویایی به طور معمول توسط سیستم های استخدامی مورد ارزیابی قرار نمی گیرد، بیان داشت: این موضوع با این واقعیت كه اختلال بویایی می‌تواند بسیار ناتوان كننده باشد و فرد و همكارانش را در شرایط خطرناك قرار دهد، در تعارض است و افرادی كه در محیط‌های مخاطره آمیز كار می‌كنند یا شرایط شغلی آنها نیاز به حس بویایی سالم و قوی دارد باید حتما به طور منظم مورد ارزیابی حس بویایی قرار گیرند.
طاهرخانی همچنین به كاربرد این دستگاه تشخیص بویایی در طب سالمندی اشاره كرد و گفت: اختلالات بویایی یك رخداد طبیعی با افزایش سن محسوب می شود و حدود یك سوم افراد كهنسال از اختلالات بویایی و چشایی شكایت دارند.
به گفته وی، اختلالات بویایی می تواند منجر به تغییر عادات غذایی فرد شود و در نتیجه وضعیت بیماری را تشدید كرده و یا به علت كم اشتهایی باعث كمبودهای تغذیه ای شود.
این محقق ایرانی افزود: افت بویایی كیفیت زندگی و ایمنی فردی را نیز تحت تاثیر قرار می دهد و بر اساس گزارشات، هر ساله تعداد قابل توجهی از سالمندان در حوادث مسمومیت گاز یا مسمومیت غذایی دچار مرگ می شوند كه این حوادث عمدتاً ناشی از اختلالات بویایی و ناتوانی افراد سالمند در درك بوها است.
وی یادآور شد: به دلیل بهبود سیستم های بهداشتی، جمعیت افراد مسن در تمام دنیا در حال افزایش است و توجه مجامع پزشكی و علمی بیشتر بر روی جلوگیری و درمان آسیب ها و بیماری های وابسته به سن متمركز شده است.
طاهرخانی اضافه كرد: روند رو به افزایش ابتلا به بیماری های نورودژنراتیو مانند آلزایمر و پاركینسون، تشخیص زودهنگام، كنترل و درمان این بیماری ها را به عنوان استراتژی مؤثر در مبارزه علیه آنها مطرح كرده است و
روش های درمانی در این بیماری ها زمانی مؤثرند كه بتوان آنها را در مراحل اولیه و قبل از بروز علائم ظاهری بارز شناسایی كرد زیرا زمانی كه علائم ظاهر می شوند، آسیب های برگشت ناپذیری ایجاد شده است.
وی نتیجه گرفت: از آنجا كه سیستم بویایی در مراحل اولیه بیماری های آلزایمر و پاركینسون دچار اختلال می شود، نتایج تست های بویایی، به خصوص اگر در كنار اطلاعات دیگر بیمار قرار گیرد، می تواند به عنوان یك بیوماركر بسیار ساده و ارزان در تشخیص افرادی كه در مرحله اولیه بیماری هستند، كمك كند.
طاهرخانی همچنین به كاربرد دستگاه تشخیص بویایی در طب كودكان اشاره كرد و گفت: حس بویایی دیده بان تمام مواد شیمیایی است كه از طریق هوا وارد بدن می شوند و این حس، وجود موقعیت‌های مخاطره آمیز مانند آتش‌سوزی، گازهای سمی، نشت گاز و غذای فاسد را هشدار می دهد.
وی افزود: حس بویایی همچنین نقش زیادی در دلپذیری و دلچسبی غذاها و نوشیدنی‌ها دارد و فقدان آن، انسان را از دامنه وسیعی از لذت ها محروم می سازد و برخی از فعالیت‌های حیاتی مانند بلع غذا، هضم و جذب آن، عكس العمل‌های مغزی و حافظه با حس بویایی مرتبط است و در روابط انسانی (مانند رابطه مادر و كودك)، روابط اجتماعی، علایق شخصی افراد، بهداشت و زیبایی شناسی تأثیر‌گذار است.
این مخترع جوان یكی دیگر از كاربردهای این دستگاه را در حوزه پزشكی قانونی ذكر كرد و گفت: با توجه به قانون مجازات اسلامی مبنی بر تخصیص دیه كامل برای از بین بردن هر یك از حواس، سالانه هزاران مورد تمارض به از دست دادن حس بویایی در كشورهای اسلامی اتفاق می افتد و تشخیص آن همواره از مسائل چالش برانگیز پزشكی قانونی بوده است.
به گفته وی، یكی از محصولات این تست بویایی، ویژه پزشكی قانونی طراحی شده و می تواند تمارض افراد را به آنوسمی (از دست دادن حس بویایی) را تشخیص دهد كه این تست به تایید معاونت پژوهشی سازمان پزشكی قانونی كشور نیز رسیده است.
علمی**1055**2017
تهران- ایرنا- حس بویایی مردم یك جامعه به شدت به فرهنگ، سبك زندگی و منطقه جغرافیایی آنها وابسته است و هر كشوری به تست های بویایی خاص خود نیاز دارد، از این رو محققان ایرانی نخستین تست بویایی استاندارد كشور را طراحی كردند و ساختند.
