حضرت فاطمه معصومه(س) یكم ذی القعده 173 هجری قمری دیده به جهان گشود. او فرزند والامقام امام موسی بن جعفر(ع) و نجمه خاتون از بانوان پرهیزگار آن روزگار بود.
ایشان در كنار پدر بزرگوار خویش از گنجینه علم و معنویت بهره جست و با مفاهیم گسترده ای همچون ایمان و تقوا آشنا شد. از جمله لقب های حضرت معصومه(ع) می توان به طاهره، رشیده، تقیه، رضیه، مرضیه، صدیقه، نساء العالمین، محدثه، عابده و كریمه اهل بیت اشاره كرد.
زندگی این بانو با حكومت عباسیان همزمان بود؛ دورانی كه اهل بیت(ع) روزگار سختی را به علت ظلم و ستم خلفای عباسی می گذراندند. بر پایه این شرایط حضرت معصومه(س) فرصت كمی را برای دیدار با پدر خویش داشت. سرانجام كریمه اهل بیت كه تنها 10 سال از عمر خویش را گذرانده بود، داغدار فراق امام موسی كاظم(ع) شد و در غمی شگرف فرو رفت. در این مصیبت بزرگ، امام رضا(ع) با همدلی با حضرت معصومه(س) به ایشان آرامش بخشید.
پس از شهادت امام موسی بن جعفر(ع)، مسئولیت سنگین و دشوار امامت بر عهده امام رضا(ع) گذاشته شد. هشتمین پیشوای شیعیان با شجاعت بی همتای خویش، فساد و استبداد عباسیان را آشكار كرد و به صورت علنی به مبارزه با حكومت جور زمانه پرداخت. در آن روزگار، ایشان پیشوا و همدم مردمی شد كه از شدت ظلم و ستم حاكمان به ستوه آمده بودند.
پس از آن كه مامون خلافت را به دست گرفت، در خراسان شورش های بسیاری علیه حكومت وی به وجود آمد. مامون برای آرام ساختن مردم و فرونشاندن آشفتگی ها به انجام دادن توطئه ای در این زمینه دست زد. وی برای مستحكم كردن پایه های خلافت خویش داوطلب واگذاری خلافت به امام رضا(ع) شد و در نظر داشت از نفوذ معنوی ایشان در میان مردم، برای فرونشاندن آتش خشم آنها استفاده كند. بنابراین با تدارك دیدن تبعیدی اجباری، هشتمین پیشوای شیعیان را به خراسان فراخواند. از آنجا كه حضرت معصومه(س) نتوانست دوری برادر را بیش از یك سال تحمل كند، برای دیدار امام رضا(ع) به همراه گروهی از یاران و نزدیكان خویش به ایران سفر كرد.
این بانوی پرهیزگار به هر شهر و دیاری كه می رسید، با تمام وجود پیام مظلومیت و غربت برادر گرامی خویش را برای مردم مسلمان بازگو و مخالفت خود و اهل بیت(ع) را با حكومت بنی عباس بیان می كرد. این امر سبب خشم حكومت وقت شد و هنگامی كه كاروان حضرت معصومه(س) به شهر ساوه رسید، عده ای از مخالفان اهل بیت(ع) با پشتیبانی ماموران حكومت با كاروانیان به جنگ پرداختند و تمامی مردان كاروان را به شهادت رساندند.
از آنجا كه حضرت معصومه (س) دوری برادر و شهادت همراهانش را نمی توانست تحمل كند، در طول مسیر بیمار شد و در حالی كه بیماری توان از ایشان گرفته بود، در 23 ربیع الاول 201 هجری قمری در شهر قم اقامت گزید. در نهایت این بانوی كرامت در 10 ربیع الثانی 201 هجری قمری در 28 سالگی به دلیل شدت یافتن بیماری دیده از جهان فانی فروبست و به دیار باقی شتافت. پیكر مطهر این حضرت را در شهر قم به خاك سپردند تا مكانی برای ابراز ارادت عاشقان و سرسپردگان خاندان اهل بیت(ع) باشد.
«محمد باقر نادم» معاون پژوهش و مطالعات موسسه روایت سیره شهدا، به مناسبت سالروز درگذشت حضرت معصومه(س) در گفت و گو با پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به تشریح فضای زندگی آن حضرت پرداخت و گفت: حضرت فاطمه معصومه(س) در خاندانی كه همگی سرچشمه علم، تقوا و فضیلت های اخلاقی بودند، پرورش یافت. خانواده ای كه عبادت، زهد، پارسایی، تقوا، راستگویی، بردباری، استقامت، بخشندگی، پاكدامنی و یاد خدا از صفت های برجسته آن به شمار می رفت. اجداد ایشان از برگزیدگان الهی و پیشوایان امامت و ولایت بودند. این بانوی والامقام اندكی بعد در كودكي، مصیبت شهادت پدر گرامي خود را درك كرد و بعد از آن، برادر بزرگوارش امام رضا(ع) امر تعلیم و تربیت خواهران و برادران خود را بر عهده گرفت. در اثر توجه های زیاد آن حضرت، هر یك از فرزندان امام كاظم(ع) به مقامی برجسته دست یافتند و زبانزد همگان شدند. بی تردید پس از پیشوای هشتم(ع)، حضرت معصومه(س) از نظر علمی و اخلاقی در میان فرزندان امام كاظم(ع)، والامقام ترین آنان به شمار می رود. این حقیقت از اسم ها، لقب ها، تعریف ها و توصیف هایی كه ائمه اطهار(ع) از ایشان كرده اند، آشكار است و این واقعیت غیر قابل انكار وجود دارد كه او نیز همچون عمه بزرگوار خویش حضرت زینب(س)؛ عالم بدون استاد بوده است.
كارشناس گروه دفاع مقدس رادیو سراسری معارف با بیان چند حدیث به توصیف فضیلت حضرت معصومه(س) پرداخت و اظهار داشت: در توصیف مقام ایشان همین بس كه امام صادق(ع) فرمود: «بانویی از فرزندان من در قم دفن خواهد شد كه فاطمه بنت موسی نام دارد و با شفاعت او تمامی شیعیان وارد بهشت می شوند». در فرازی از زیارتنامه حضرت معصومه(س) از ایشان طلب شفاعت می كنیم و می خوانیم كه: «یا فاطمه اشفعی لی فی الجنه فان لك عندا... شان من الشان». همچنین امام رضا(ع) فرمود: «هركس معصومه را در قم زیارت كند مانند فردی است كه مرا زیارت كرده است.» بر پایه حدیث ها در میان فرزندان امام كاظم(ع) پس از امام رضا(ع) فردی در شرافت و فضیلت همسنگ و همتای فاطمه معصومه(س) نیست. امام هشتم(ع) لقب «معصومه» را به این بانوي بزرگوار بخشید؛ موضوعی كه خود گویاي جایگاه والاي ایشان است. شاید یكی از دلیل های «معصومه» نامیدن این بانو، آن باشد كه عصمت حضرت زهرا (س) در او تجلی یافته است.
معاون پژوهش و مطالعات موسسه روایت سیره شهدا در ادامه افزود: پس از حضرت فاطمه زهرا(س)، ایشان تنها بانویی به شمار می رود كه زیارت مأثور(به زیارت هایی كه از معصومین(ع) در كتاب های معتبر وارد شده زیارت ماثور می گویند) دارد. بانوان برجسته ای چون آمنه بنت وهب، فاطمه بنت اسد، خدیجه بنت خویلد، فاطمه ام البنین، حكیمه خاتون و نرجس خاتون كه هیچ شك و تردیدی در مقام بلند و جایگاه والای آن ها نیست، هیچ كدام زیارت مأثور از طرف ائمه معصوم(ع) ندارند؛ این امر نشان دهنده مقام والای حضرت معصومه(س) است.
در همین باره نقل شده است كه روزی جمعی از شیعیان، به قصد دیدار و پرسیدن پرسش هایی از حضرت موسی بن جعفر(ع) به مدینه آمدند. چون ایشان در مسافرت بود، پرسش های خود را به حضرت معصومه(س)، تحویل دادند. فردای آن روز برای بار دیگر به منزل امام(ع) رفتند، اما هنوز ایشان از سفر بازنگشته بود. پس به ناچار، پرسش های خویش را بازخواستند تا در مسافرت بعدی به خدمت امام(ع) برسند، غافل از اینكه حضرت معصومه(س) پاسخ آنان را نگاشته بود. وقتی این موضوع را مشاهده كردند، بسیار خشنود شدند و پس از سپاس فراوان، شهر مدینه را ترك كردند. از قضای روزگار در میان راه با امام موسی بن جعفر(ع) روبرو شدند و ماجرای خویش را باز گفتند. وقتی ایشان پاسخ پرسش ها را مطالعه كرد، سه بار فرمود: «پدرش به فدایش».
محمد باقر نادم با اشاره به الگو بودن حضرت معصومه(س) برای دختران كشور، تاكید كرد: در مكتب اسلام چنان كه پیامبران و امامان معصوم(ع) الگوهای شایسته ای برای همگان هستند و قرآن كریم از آنها به عنوان «اسوه حسنه» یاد می كند، بانوان بزرگ اسلام نیز اسوه و الگویی شایسته برای دختران و بانوان به شمار می روند. حضرت معصومه(س) در واقع «بتول ثانی» و جلوه ای از وجود نورانی حضرت فاطمه(س) است كه در پاكی نفس، رتبه بسیار والایی دارد. از این رو علمای دین، ارج و منزلت بالایی برای ایشان قائل هستند و این بانو را با حضرت زهرا(س) مقایسه می كنند.
وی در ادامه تصریح كرد: بر پایه «مستندات رجالی» نیز، فرزندان دختر امام كاظم(ع) دستكم 18 تن بوده اند و ایشان در میان تمامی این بانوان گرانقدر، سرآمد بوده است. بنابراین الهام از زندگی و سیره علمی و عملی این برگزیدگان الهی؛ سرمشق بسیار مناسبی برای جویندگان سعادت و كمال محسوب می شود و چراغ هدایتی در زندگی جهانیان خواهد بود. به آن امید كه شیعیان و پیروان اهل بیت عصمت و طهارت(ع) به ویژه بانوان، این مقام بزرگ و عالی را پاس بدارند و همواره الگو و مظهر عفاف، تقوا و حیا باشند.
معاون پژوهش و مطالعات موسسه روایت سیره شهدا درباره چگونگی و چرایی سفر ایشان به ایران، اظهار كرد: حضرت معصومه(س) یك سال پس از هجرت برادر، با كاروانی از حجاز به خراسان برای دیدار برادر خویش امام رضا(ع) حركت كرد تا یار و یاور ایشان باشد. او در هر شهر و محلي مورد استقبال مردم قرار گرفت و همچون عمه بزرگوار خویش حضرت زینب(س) پیام مظلومیت و غربت برادر گرامی خود را به مردم مومن و مسلمان مي رساند و مخالفت خود و اهل بیت(ع) را با حكومت جور بنی عباس اظهار مي داشت. اما هنگامی كه به شهر ساوه رسید، دشمنان خاندان نبوت در یك جنگ نابرابر بستگان و برادران ایشان را به شهادت رساندند و حضرت معصومه(س) بر اثر غم و اندوه بیمار شد و فرمود: «مرا به شهر قم ببرید، زیرا از پدرم شنیدم كه مي فرمود شهر قم مركز شیعیان ما است.» بزرگان شهر وقتي از این خبر مسرت بخش آگاه شدند، به استقبال آن حضرت شتافتند. این بزرگوار ٢٣ ربیع الاول سال ٢٠١ هجري قمري حضرت وارد قم شد و پس از 16 روز سكونت در این دیار درگذشت. بی تردید می توان گفت كه آن بانوی بزرگ با الهام الهی و دیدگاه آینده نگر خود نسبت به قم روانه آن دیار شد. از این واقعه می توان چنین دریافت كه ایشان، به آینده اسلام و موقعیت این دیار توجه داشته و خود را به این شهر رسانده است تا محوریت و مركزیت این شهر را پایه ریزی كند.
محمد باقر نادم در پایان تصریح كرد: حضرت معصومه(س) مظهر فضیلت های فراوانی محسوب می شود و از نظر كمال علمی و عملی بی نظیر است. روایت های گوناگون، فضیلت ها و مقام های فراوانی را به آن حضرت نسبت می دهند. امام صادق(ع) در این باره می فرماید: «آگاه باشید كه برای خدا حرمی است و آن مكه است؛ برای پیامبر خدا حرمی است و آن مدینه است؛ برای امیرمؤمنان حرمی است و آن كوفه است؛ بدانید كه حرم من و فرزندانم بعد از من، قم است. آگاه باشید كه قم، كوفه كوچك ماست و بدانید بهشت هشت دروازه دارد كه سه تای آن ها به سوی قم است. بانویی از فرزندان من به نام فاطمه دختر موسی، در آنجا رحلت می كند كه با شفاعت او، همه شیعیان ما وارد بهشت می شوند.» از این رو علمای اسلام و پیروان علوم دینی برای شفاعت گرفتن و تبرك از مقام معنوی كریمه اهل بیت(س)، آرامگاه او را پایگاه تعلیم خود قرار داده اند و در عرصه فقاهت و اجتهاد خود در جوار این بارگاه ملكوتی ساكن شده اند؛ این چنین قم به شهری برای آموزه های مذهبی و جذب طلبه تبدیل شد؛ زیرا گرد و غبار این سرزمین را توتیای دیدگان حور و ملائك می دانند.
*گروه اطلاع رسانی(مریم سیدان)
پژوهشم**9368**2002**9131
تهران- ایرنا- حضرت معصومه(س) بانوی معرفت و كرامت است كه با شجاعت و رشادت فراوان در مسیر حفظ آرمان های والای دین اسلام تلاش كرد و اینگونه الگویی شایسته برای شیعیان در راه دستیابی به سرمنزل مقصود شد.
