پدیده نوشتن یادگاری بر روی آثار تاریخی عموما توسط افرادی صورت می گیرد كه اطلاع كافی از اهمیت حفظ آثار باستانی ندارند در حالی كه آثار تاریخی و فرهنگی نمادی از هویت، تمدن و تاریخ بلند و پرافتخار سرزمین مادری است.
سرزمینی كه دلیرمردانی همچون نادرشاه، ابوالقاسم فردوسی و خیام نیشابوری هر یك در جایگاه و زمان خود خدماتی ارزشمند و حیاتی را به ایران و ایرانی هدیه كرده‌اند و به یادگار گذاشته‌اند. خدماتی كه تك تك آنها از شعر و شاهنامه سرایی گرفته تا دفاع از مرزهای جغرافیایی نام و یاد آنها را در ذهن ماندگار كرده و آرامش خیال و ماندگاری فرهنگ و تمدن امروزمان را مدیون آنها هستیم.
ساخت بنا و آرامگاه این بزرگ‌مردان با این هدف صورت گرفته كه با حضور در آرامگاه و آثار تاریخی منتسب به آنان و قرائت فاتحه روحشان را شاد كنیم و به آنان بگوییم سپاسگزار خدمات ارزشمندشان هستیم.
هنرمندان معمار و استادان هنر در سالهای دور با ساخت بناهای هنری ارزشمند دین خود را به این فرهیختگان ادا كرده‌اند و امروز نگهداری و امانتداری از این هنر و معماری تنها كاری است كه از دست ما برمی‌آید.
این در حالی است كه در نگاهی دقیقتر به دیواره‌ها و سنگ نگاره‌های تاریخی و آثار فرهنگی ارزشمند و میراث گذشتگان صحنه‌های دلخراش و تاسف انگیزی را می‌بینیم. صحنه‌هایی از نامها و دست‌نوشته‌های بازدیدكنندگان و رهگذران با میخ و زغال بر چهره مظلوم این آثار ماندگار می‌شود.
آموزش مستقیم یا غیرمستقیم به مردم برای درمان برخی از ناهنجاریهای اجتماعی و فرهنگی راهكاری است كه باید در دستور كار سازمانهای دوستدار میراث فرهنگی قرار گیرد اما در كنار آموزش همگانی، برای افرادی كه به هر علتی از این آموزشها دور مانده‌اند یا تاثیر نگرفته‌اند باید راهكارهایی به منظور هدایت تمایلات درونی آنان در مسیر درست ارائه كرد.
* نگاه جامعه شناسی به پدیده تخریبگری
یك جامعه شناس نیز در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: تخریب میراث فرهنگی بخشی از تخریب گرایی در سطح جامعه را تشكیل می دهد.
فاطمه بیات افزود: تخریبگری یا وندالیسم نوعی تخریب ارادی اموال به صورتی تكرارشونده، مستمر و با انگیزه خاص تعریف می‌شود بگونه‌ای كه وندالها از تخریب، شكستن و ایجاد بی‌نظمی و اختلال در وسایل، ابزار و تاسیسات عمومی ابراز مسرت می‌كنند.
وی ادامه داد: از آنجا كه یك فرد بحرانی ترین مراحل رشد خود را در سنین نوجوانی و جوانی سپری می‌كند جامعه آماری تخریبگران اغلب 12 تا 25 سال سن، دارای تحصیلات كم و از قشر آسیب پذیر و مجرد جامعه هستند.
این جامعه شناس تنبیه و تشویقهای افراطی افراد از سوی خانواده و جامعه، اعمال نظم و مقررات خشك و بی‌روح در خانواده همراه با توقعات بیجا از فرزندان، مشاركت ندادن آنان در جامعه و وجود تضاد طبقاتی در جامعه را از علل بروز پدیده وندالیسم برشمرد.
وی نبود نظارت و كنترل نداشتن كافی را از دیگر دلایل مهم بروز وندالیسم ذكر و بیان كرد: آموزش باكیفیت، ایجاد بستری برای تخلیه درست هیجانات روانی و مشاركت دادن افراد در مسائل اجتماعی به بهبود جامعه از نظر بروز پدیده وندالیسم كمك خواهد كرد.
* تخریب آثار تاریخی جرم است
فرمانده یگان حفاظت اداره كل میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: طبق قانون هرگونه تخریب و تعرض به آثار تاریخی جرم محسوب می شود و یادگاری نویسی نیز نوع بارز تخریب و جرم است.
سرهنگ مهدی حسینی افزود: علاوه بر 50 نفر نیروی فعال یگان حفاظت كه مسئولیت حفاظت از 1500 اثر تاریخی ملی را در خراسان رضوی دارند، دوستداران میراث، انجمنهای میراث فرهنگی، دهیاران، بخشداران، دادگستری، كدخداها و دیگر علاقه مندان به آثار تاریخی نیز ما را در حفاظت از این آثار یاری می دهند.
وی ادامه داد: بعضا وارد آمدن برخی خسارات به واسطه تجاوز افراد ناآگاه نسبت به ارزش میراث فرهنگی مشاهده می شود با مشاهده آن و اعلام مراتب به كارشناسان میراث فرهنگی اقدامات لازم برای مرمت و بازسازی اثر صورت می گیرد.
فرمانده یگان حفاظت اداره كل میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی گفت: با شناسایی افراد متخلف در این زمینه، واحد دایره حقوقی اقدام به تشكیل پرونده و ارجاع به دستگاه قضایی می كند كه همكاری نیروی انتظامی و قوه قضاییه در این زمینه بسیار زیاد است.
* نقش آموزش در مواجهه با پدیده تخریب آثار فرهنگی
معاون میراث فرهنگی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی نیز به خبرنگار ایرنا گفت: نوشتن یادگاری در فضاهای تاریخی پدیده مذمومی است كه تاسف علاقه مندان به میراث فرهنگی را به دنبال دارد.
محمد ركنی افزود: در عموم كشورهای گردشگرپذیر رقم قابل توجهی از درآمد دولت از طریق گردشگری داخلی و خارجی و بازدید آنان از بناها و آثار تاریخی تامین می شود اما در ایران نه تنها شاهد این درآمد نیستیم بلكه به دلیل عدم ارزشگذاری و اهمیت ندادن به میراث فرهنگی، با برخوردهایی از قبیل كنده كاری و یادگاری نویسی در مهمترین آثار تاریخی خود نیز مواجهیم.
وی ادامه داد: بسیاری از كارشناسان، جامعه شناسان و روانشناسان بر این عقیده اند كه با نصب تابلوهای بزرگ در كنار بناها و آثار باستانی می توان از یادگاری نویسی و كنده كاری جلوگیری كرد.
معاون اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی گفت: برخی روانشناسان معتقدند حكاكی و نوشتن یادگاری روی آثار تاریخی در واقع به وضعیت روانی افراد باز می گردد كه باید واكاوی شده و مورد بازنگری قرار گیرد.
وی افزود: این قبیل افراد به دلیل فقدان آگاهی و نداشتن آموزش، در مواجهه با آثار تاریخی كنده كاریهای خود را جزو بزرگتری از آن اثر قرار می دهند و با كاهش تنش و هیجان در واقع خود را جزو آن اثر ثبت و امضاء می كنند.
ركنی ادامه داد: در این میان هستند افرادی كه با فراگرفتن آموزشهای مناسب وقتی به آثار تاریخی و باارزش برخورد می كنند به جای نوشتن یادگاری، با این آثار عكس می گیرند.
وی گفت: در روزگاری كه دیگر كمتر شاهد ساخت بنایی با معماری منحصربفرد و ارزشمند در كشور هستیم، به نظر می رسد توجه به حفاظت از آثار تاریخی موجود حداقل وظیفه ای است كه در قبال نسلهای آینده بر دوش داریم.
معاون میراث فرهنگی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی افزود: با توجه به نقش مهم آموزش، یكی از راهكارهای مهم و موثر برگزاری كارگاهها و همایشهای تخصصی در این زمینه است.
وی ادامه داد: بهترین روش مواجهه با اینگونه ناهنجاریها فرهنگ سازی و ایجاد بستر مناسب به منظور شناخت بیشتر ظرفیتهای فرهنگی و اقتصادی موجود در آثار تاریخی است تا به واسطه آن با نگرش جدید به آثار توجه كرده و نگاهی همه جانبه به این یادگاریهای نفیس داشت.
ركنی گفت: دو گروه در این پدیده مذموم نقش دارند، یك گروه به صورت ناآگاهانه اقدام به این عمل می‌كنند یعنی در واقع از عواقب رفتار خود بی‌خبرند.
وی افزود: اما گروه دوم آگاهانه و مغرضانه دست به چنین عملی می‌زنند و قصدشان آسیب رساندن است.
معاون اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی ادامه داد: گروه نخسترا می‌توان با آموزش و فرهنگ‌سازی هدایت كرد ولی آموزش گروه دوم تاثیر مطلوبی به دنبال ندارد لذا با توجه به اینكه این افراد دچار اختلالات شخصیتی هستند باید درمان شوند.
وی اینكه برخورد قهری با هیچیك از این دو گروه تاثیر بلندمدت و مطلوبی ندارد تاكید و بیان كرد: معتقدیم پیشگیری به برخورد قهری ارجحیت دارد اما در كنار آن انجام وظیفه و جلوگیری از تخریبگری را مطابق قوانین، مورد نظر قرار می‌دهیم.
ركنی گفت: در دوره ای برخی آثار تاریخی مانند قصر خورشید در شهرستان كلات به شدت دچار یادگاری نویسی افراد ناآگاه شده بود اما هم اینك با تقویت حفاظتها و نیز افزایش آگاهی عمومی در مذموم شمردن یادگاری نویسی بر روی آثار، این موارد بسیار كم شده است.
وی افزود: گرچه تاكنون هزار و 498 اثر تاریخی خراسان رضوی در فهرست آثار ملی ثبت شده اما هنوز هزاران اثر تاریخی در این استان با قابلیت و ارزش ثبت ملی وجود دارد.
معاون اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی ادامه داد: مهمترین و تنها راه حفاظت از این آثار وجدان فردی و آگاهی نسبت به اهمیت میراث فرهنگی است.
7496/1858
مشهد- ایرنا- تخریبگری در قالب یادگاری نویسی بر آثار و بناهای میراثی، فرهنگی و جاذبه های گردشگری موضوعی است كه همواره دغدغه دست اندركاران، كارشناسان و دوستداران آثار تاریخی و میراث فرهنگی بوده است.