خانه تكانی یكی از آیین‌های فارسی زبانان در سراسر دنیاست كه در آن به شست و شو و تمیز كردن خانه می‌پردازند، گرد و غبار یكساله ار خانه می‌روبند تا همزمان با رستاخیز طبیعت، خانه و كاشانه آنها نیز پاك و تمیز باشد و این پاكی را زمینه‌ای برای بركت و شادی در سال جدید می‌دانند.
اما خانه تكانی، اغلب با دشواریها و مشكلاتی همراه است، بالا رفتن از نردبان و خطر سقوط و شكستگی، كمردرد، مچ دردهای مزمن ناشی از سابیدن های مكرر، مشكلات تنفسی و مسمومیت ناشی از تنفس شوینده ها و حساسیت های مزمنی كه با تنفس این مواد تشدید می‌شوند و البته استرس و اضطراب مداوم كه اگر به كارها نرسم چه می شود.
گر چه ممكن است دردهای عضلانی به خاطر فشار كاری روزهای مانده به نوروز به مرور زمان بر طرف شود یا مسمومیت های حاد ناشی از استنشاق مواد شیمیایی با درمان سریع بر طرف شود اما شكستگی استخوان، آسیب به مهره های گردن و ستون فقرات یا خطرات ناشی از سقوط می‌تواند همیشگی و جبران ناپذیر باشد و عید را به عزا تبدیل كند، گو اینكه آسیبها و دردهای حاد روزهای مانده به عید نیز آزار دهنده است.
محمود معتمدی، متخصص ارتوپدی در این باره می‌گوید: اسفند هر سال شاهد افزایش مراجعه مردم به متخصصان ارتوپدی به خاطر آسیبهای ناشی از خانه تكانی هستیم و آسیب به مهره های گردن یكی از مهمترین این مشكلات است كه بیشتر، زنان را هنگام نصب پرده یا تمیز كردن دیوارها درگیر می كند و این درد ممكن است به ناحیه شانه، بازو، ساعد و انگشتان نیز گسترش پیدا كند.
وی می‌افزاید: برای كاهش این آسیبها بهتر است از نربادنی استفاده شود كه ارتفاعش طوری تنظیم شود كه سر به موازات پرده یا دیوار قرار گیرد و فرد مجبور نباشد، سرش را بالا یا پایین نگه دارد.
معتمدی مهمترین علت گردن درد را ضعف عضلانی و ضعیف بودن عضلات ناحیه گردن می داند و توصیه می‌كند افرادی كه سابقه مشكلات مهره گردن دارند، كمتر كارهایی را كه موجب آسیب به گردن می‌شوند، انجام دهند در غیر این صورت بیماری به صورت دیسك گردن می‌تواند مدتها فرد را دچار مشكل كند.
**كمردرد
كمردرد نیز یكی از شایعترین مشكلات هنگام خانه تكانی است كه دلیل اصلی آن معمولا بلند كردن اجسام سنگین است، معتمدی می‌گوید: بلند كردن ناصحیح یك جسم می تواند 10 برابر وزن آن به ستون فقرات آسیب بزند.
متخصصان طب فیزیكی و توانبخشی توصیه می‌كنند كه برای جا به جا كردن اجسام تا جای ممكن از بلند كردن آنها پرهیز كنید و با هل دادن یا كشیدن، آنها را جا به جا كنید، اما اگر مجبورید جسمی سنگین را جا به جا كنید، تعارف را كنار بگذارید و حتما از افراد دیگر كمك بخواهید و هنگام بلند كردن اجسام قاعده و اصل كلی این است كه باید جسم تا جای ممكن به بدن بچسبد و با بدن فاصله نداشته باشد.
علی عرفانیان،متخصص طب فیزیكی و توانبخشی نیز توصیه می‌كند كه در روزهای نزدیك به خانه تكانی هر روز صبح ورزش كنیم تا بدن كم كم برای فعالیتهای جسمانی آماده شود و طی روزهایی كه خانه تكانی انجام می‌شود، فشار ناگهانی به بدن وارد نشود.
به گفته عرفانیان، بهترین راه برای انجام سالم خانه تكانی این است كه كارهای مربوط به خانه تكانی را زودتر شروع كنیم، یك برنامه دقیق زمان بندی شده برای خانه تكانی داشته باشیم و آن را در روزهای مختلف تقسیم كنیم تا فشار ناگهانی و شدید به بدن وارد نشود.
كارشناسان وزارت بهداشت نیز در این زمینه توصیه می‌كنند كه برای جا به جا كردن اشیاء و تمیز كردن آنها تا جای ممكن بایداز خم كردن كمر خودداری كرد و به جای آن بهتر است، زانو را خم كرد و به آرامی نشست تا به كمر فشار وارد نشود.
**سقوط
خطر سقوط، یكی از مهمترین خطراتی است كه هنگام خانه تكانی ممكن است، بروز كند و حتی ممكن است به علت خونریزی و ضربه مغزی به مرگ منتهی شود، استفاده نكردن از نردبان مطمئن و گذاشتن جعبه یا اشیایی بر روی هم برای بالا رفتن و كار كردن در فضای بالاتر، خطر سقوط را افزایش می‌دهد.
برای پیشگیری از بروز چنین حوادثی توصیه متخصصان این است كه قبل از هر كاری یك نردبان استاندارد سالم و مطمئن دو طرفه داشته باشند و از قرار گرفتن پایه های آن در جای صاف و مسطح مطمئن شوند.
هنگام تمیز كردن سطوح بالا مانند سقف، دیوار یا پنجره ها، اگر مدت زیادی كار تمیز كردن ادامه پیدا كند، گردن درد و دردهای عضلانی شروع می شود، بنابراین توصیه می‌شود بعد از دو تا سه دقیقه كار مداوم، مدتی سر و گردن را پایین نگهداشت تا عضلات گردن استراحت كند.
**خطر شوینده‌ها
ابوالفضل مظفری، متخصص ریه می‌گوید: بی احتیاطی در مصرف مواد شوینده مانند،استفاده زیاد از این مواد در محیط های بسته موجب مسمومیت و تنگی نفس می شود.
به گفته وی، یكی از خطرات مهم هنگام خانه تكانی در استفاده از مواد شوینده، مخلوط كردن جوهر نمك و وایتكس است كه به دلیل ویژگی‌های اسیدی و قلیایی به تولید گاز خطرناكی منجر می‌شود كه به شدت مسموم كننده است.
مصطفی معین، رئیس انجمن آسم و آلرژی ایران نیز آمار مبتلایان به آسم و آلرژی را در كشور حدود 10 درصد جمعیت اعلام می‌كند و به گفته وی این آمار در تهران به حدود 30 درصد جمعیت رسیده است. افراد مبتلا به آسم و آلرژی بیش از افراد عادی در معرض خطرات ناشی از استنشاق مواد شیمیایی هستند و حتما باید برای پیشگیری از این خطرات اصول بهداشتی را رعایت كنند.
بر اساس اعلام وزارت بهداشت بسیاری از مواد شوینده اعم از مواد اسیدی و قلیایی، اسیدیته استانداردی ندارند و استفاده نابجای آنها علاوه بر مشكلات پوستی و عود حساسیت می تواند به آسیبهای جدی به چشم نیز منجر شود.
مسئولان مركز سلامت محیط و كار وزارت بهداشت، برای پیشگیری از این حوادث كه هر ساله با افزایش مراجعه به اورژانس بیمارستانها در اسفند رو به روست، چند توصیه می كنند: اول اینكه تا جای ممكن از مواد شوینده در توالت و حمام در حالت دربسته خودداری كنند، در هنگام شست و شو در را باز بگذارند و دستگاه تهویه را روشن كنند و حتما از ماسك استفاده كنند و مهمتر اینكه به هیچوجه مواد شوینده مانند جوهر نمك و وایتكس را با هم مخلوط نكنند.
با وجود این، اگر حادثه مسمومیت رخ داد و علایم مسمومیت و نفس تنگی را مشاهده كردید باید بلافاصله محیط را ترك كنید و خود را به محیط و هوای آزاد برسانید و در محیط باز نفس بكشید و البته اگر مسمومیت شدید بود و علائم بر طرف نشد، بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید.
**درد مچ و خطر تونل كارپ
یكی از عوارض رعایت نكردن اصول بهداشتی هنگام خانه تكانی مچ درد است كه اگر به صورت طولانی مدت تكرار شود، خطر بروز تونل كارپال یا كارپ را در مچ دست به وجود می آید كه درمان دیر هنگام آن به جراحی های دردناكی منتهی می شود.
سابیدن و كار زیاد با دست، یكی از عوامل مهم بروز مچ درد و خطر بروز بیماری كارپ است، برای پیشگیری از این عارضه بهترین كار، این است كه قبل از شروع به فعالیت، برای مدتی با ورزش مچ های دست را قوی كنیم تا توان كار كردن را داشته باشند، دوم اینكه مدت زمان كار با دست را تقسیم كنیم و هر بار بیش از نیم ساعت فعالیت مداوم نداشته باشیم.
یكی از ورزش‌های سودمند كه می‌تواند به پیشگیری از این عارضه كمك كند، این است كه هر دو دستتان را مقابل خودتان صاف و مستقیم دراز كنید و سپس مچ‌ها و انگشتان دستهایتان را به عقب ببرید؛ درست مانند پلیس كه می‌گوید: ایست.
برای مدت پنج ثانیه در این حالت بمانید و بعد مچ و انگشتانتان را رها كنید. سپس دوباره با دو دست كشیده و صاف، دستانتان را مشت كنید و آنها را محكم فشار دهید. در این وضعیت نیز پنج ثانیه بمانید و بعد، مشت محكمتان را به آرامی به طرف پایین خم كنید. پنج ثانیه نیز در این حالت بمانید و دوباره مچ‌ها و انگشتان دو دستتان را شل كنید. این ورزش را می‌توانید در فواصل كارهایتان به دفعات تكرار كنید.
** آمادگی‌های قبل از خانه تكانی
فقط ورزشكاران نیستند كه قبل از شروع مسابقه به آنها توصیه می‌شود، بدنشان را گرم كنند، توصیه پزشكان و متخصصان طب فیزیكی به مردان و زنانی كه می‌خواهند خانه تكانی كنند نیز این است كه قبل از شروع كار به مدت 10 تا 15 دقیقه با انجام حركات نرمشی و كششی خودشان را آماده كنند.
انجام خانه تكانی با تعریق و از دست رفتن آب بدن همراه است، بنابراین استفاده از لباس های راحت نخی و مصرف مایعات به میزان كافی به نحوی كه آب و املاح لازم بدن تامین شود نیز از جمله اصول بهداشت خانه تكانی است.
نكته مهم دیگر این است كه استفاده از مواد شوینده شیمیایی را تا جای ممكن به زمانی موكول كنیم كه كودكان در منزل حضور ندارند و حتما این مواد را دور از دسترس كودكان قرار دهیم هر ساله موارد زیادی از مسمومیت كودكان بر اثر نوشیدن مواد شوینده گزارش می شود كه در بسیاری از موارد كودكان ظرف این مواد را با ظرف آبمیوه و شربت اشتباه گرفته و آن را نوشیده‌اند و با مسمومیت حاد به بیمارستان می‌آیند و در مواردی دیر رساندن این كودكان یا شدت مسمومیت به مرگ آنان منجر شده است.
با وجود همه این مشكلات و خطرات،خانه تكانی یكی از سنت های زیبای فرهنگ ایرانیان است، خانه تمیز و پاكیزه، استرس و اضطراب را از انسان دور می‌كند و همكاری اعضای خانواده با همراهی والدین و كودكان در خانه تكانی، خود آثار مثبت روانی و تربیتی بزرگی دارد كه موجب افزایش نشاط و تقویت روحیه تعاون و همكاری در خانواده می‌شود و چیدمان جدید خانه نیز می‌تواند به تقویت روحیه و سلامت روان كمك كند.
خانه تكانی البته به تمیز كردن ظاهر خانه و كاشانه محدود نمی‌شود و می‌تواند ابعاد بزرگتری هم داشته باشد. خانه تكانی ذهن و زدودن دل از كینه‌ها می‌تواند همزمان با نو شدن طبیعت و تمیز شدن خانه، حال انسان را دگرگون كند.
اجتمام (5)**3063 ** 1418
تهران-ایرنا-بوی بهار كه می‌آید، حركت و تكاپو در سراسر این سرزمین كهن آغار می شود، خریدهای عید، آماده شدن برای سفر و خانه تكانی؛ سنتی دوست داشتنی كه با همه سختی‌ها و دردسرهایش، كمتر ایرانی است كه به آن پایبند نباشد.
