به گزارش ايرنا ، اغلب اين جاذبه هاي تاريخي كلانشهر شيراز در مناطق جنوبي اين شهر واقع شده است و مختصري پيرامون هر كدام از اين آثار كه اغلب مفاخر علمي ادبي و باغهاي زيبا را در بر مي گيرد براي آشنايي بيشتر گردشگران و تازه واردان به اين ديار در اين مقال اورده شده است :
**دروازه قرآن
در دوران ديلميان، در ميانه تنگ الله اكبر و در ميان كوه هاي باباكوهي و چهل مقام، تاق مرتفعي به صورت دروازه ساخته شده بود كه بنيانگذار آن را عضدالدوله ديلمي مي‌دانند. بناي نخستين دروازه قرآن از سنگ و گچ بوده است. وي پس از ساختن دروازه، دستور داد تا قرآني بزرگ معروف به قرآن «هفده من» بر بالاي آن قرار دهند تا كاروان‌ها به سلامت از زير آن گذشته و به راه خود ادامه دهند. از زمان قرار دادن قرآن، اين دروازه به دروازه قرآن مشهور شد و تاكنون به اين نام باقي مانده است. اين قرآن دو جلدي، مربوط به دوران تيموريان است و با خطوط ثلث و محقق منسوب به ابراهيم سلطان نوشته شده است.
بناي كنوني دروازه قرآن در سال 1327 هجري قمري به كوشش يكي از بازرگانان نيكوكار شيرازي به نام «حسين ايگار» معروف به «اعتمادالتجار» دوباره ساخته شد. آرامگاه باني اين دروازه در قسمت شرقي آن قرار دارد.
** مجموعه فرهنگي سعدي
مشرف‌الدين مصلح بن عبدالله شيرازي مشهور به «سعدي» در اوايل سده هفتم هجري قمري در شيراز به دنيا آمد. سعدي شيرازي، بزرگترين شاعري است كه پس از فردوسي در آسمان ادب فارس درخشيده است و هنوز نيز مي‌درخشد. وي در سال 690 هجري قمري در شيراز درگذشت.
نخستين جهانگردي كه از آرامگاه سعدي نام برده، «ابن بطوطه» جهانگرد مراكشي است كه در سال 748 هجري قمري؛ يعني 57 سال پس از مرگ سعدي از آرامگاه وي بازديد كرده است.
بر پايه مدارك موجود، آرامگاه سعدي در سده گذشته بارها تعمير و بازسازي شده است. كريمخان زند در سال 1187 هجري قمري آن را از نو بنا كرد. وي بنايي آجري و دو طبقه بنا كرد كه دو اتاق در دو سوي آن قرار داشت. مزار سعدي در اتاق شرقي در طبقه زيرين آن قرار داشت و دور آن نرده‌هاي چوبي و منبت‌كاري شده قرار گرفته بود. بعدها اتاق غربي مدفن «شوريده شيرازي» يكي از شاعران بنام سده سيزدهم هجري قمري در شيراز گرديد.
بناي نخستين سعدي تا سال 1327 خورشيدي برپا بود تا اينكه به پيشنهاد انجمن آثار ملي فارس و تلاش علي سامي و علي اصغر حكمت، بناي در خور مقام شامخ سعدي ساخته شد. اين بنا داراي گنبدي زيبا است كه در جلوي آن ايواني تالار مانند قرار دارد كه توسط هشت ستون سنگي نگه داشته مي‌شود.
در بناي جديد، قبر سعدي در ميان عمارتي هشت ضلعي با سقفي بلند و كاشي‌كاري شده قرار دارد. در داخل باغ و در محوطه‌اي پايين‌تر از سطح زمين، چشمه آب زلالي در جريان است. در ميانه اين مكان، حوضچه‌اي قرار دارد كه آن را حوض ماهي مي‌نامند. بر پايه يك سنت قديمي، مردم شيراز براي برآورده شدن حاجات خود در حوض ماهي سكه مي‌اندازند.
** آرامگاه حافظ
خواجه شمس‌الدين محمد ملقب به «لسان‌الغيب» و متخلص به «حافظ» از غزل‌سرايان بنام است كه در حدود سال 726 هجري قمري در شيراز به دنيا آمد. پدرش بهاءالدين پيش از آنكه بتواند پسرش را سرپرستي و تربيت كند، ديده از جهان فرو بست. حافظ در شيراز به فراگيري دانش پرداخت و نزد استادان نام‌آور آن دوران مانند سيد شريف جرجاني و ابو عبدالله قوام‌الدين به فراگيري علوم و ادبيات پرداخت. وي سپس وارد دنياي سير و سلوك شد و مشرب عرفان اختيار كرد. حافظ همه قرآن را از بر داشته و آن را با چهارده روايت مي‌خوانده؛ از اين رو وي متخلص به حافظ است.
ديوان حافظ بيش از شش هزار بيت دارد كه دربرگيرنده قصيده، غزل، مثنوي، رباعي و قطعهمي باشد و از اين ميان، غزليات وي از همه مشهورترند. حافظ از شاعران بنام سده هشتم هجري قمريمي باشد كه با گذشت سده‌ها از مرگ وي، هنوز ديوان او به زبان‌هاي گوناگون دنيا به چاپ مي‌رسد. بي‌ترديد مي‌توان گفت در خانه هر ايراني و در كنار كتاب مقدس قرآن مجيد، يك جلد از ديوان خواجه حافظ شيرازي يافت مي‌شود.
حافظ علاقه فراواني به شيراز داشت؛ از اين رو بجز دو سفر كوتاه، در تمام عمر در شيراز اقامت گزيد. حافظ در سال 791 هجري قمري ديده از جهان فروبست و وي را در مصلاي شيراز به خاك سپردند.
حافظ در زمان پادشاهان آل اينجو و آل مظفري زيسته و در اشعار خود به نيكي از آنان ياد كرده است. در مدت عمر 50 تا60 ساله وي، هفت پادشاه در فارس حكمفرمايي كردند. پس از وفات حافظ، در سال 856 هجري قمري، كالبد وي در گورستان مصلي به خاك سپرده شد كه امروزه از آن قبرستان اثري نيست.
محل دفن حافظ تنها يك قبر ساده مشخص بود. در دوره فرمانروايي ميرزا ابوالقاسم گوركاني، شمس‌الدين محمد يغمايي وزير فرمانروا، ساختمان گنبدي بر تربت حافظ بنا كرد و در جلوي آن حوض بزرگي قرار داشت كه از آب ركن‌آباد پر مي‌شد.
بناي عظيم و با شكوه آرامگاه حافظ در سال 1188 هجري قمري در دوران كريمخان زند ساخته شد. اين بنا، شامل ايواني با چهار ستون ضخيم سنگي يكپارچه بود كه دو قسمت شمال و جنوب آن باز بود و دو اتاق كوچك در دو گوشه آن قرار داشت. آرامگاه در قسمت شمالي آن قرار مي‌گرفت و در بخش جنوبي اين مكان باغي بزرگ نمايان بود. بر روي تربت حافظ، سنگي مرمرين به دستور كريمخان زند نهاده شد كه دو غزل از غزل‌هاي حافظ به خط حاج آقاسي بيگ افشار بر آن نوشته شده بود. سنگ كنوني همان سنگ قبر دوران زنديه است.
آرامگاه حافظ در دوران قاجاريه بارها بازسازي گرديد. بناي امروزي اين آرامگاه به دستور علي اصغر حكمت، وزير فرهنگ و علي رياضي رئيس فرهنگ فارس با بهره‌گيري از عناصر معماري زنديه و يادمان‌هاي حافظ توسط «آندره گدار» معمار فرانسوي، طراحي شد و به اجرا درآمد.
بناي اصلي به صورت سكويي با 8 ستون سنگي يكپارچه و سقف مزين به تزئينات كاشي‌كاري شده است و اشعار در محل مزار به گونه زيبايي توجه بينندگان را به خود جلب مي‌كند. مزار خواجه حافظ در ميانه اين بنا قرار دارد.
در جوار حافظ، بزرگاني چون اهلي شيرازي (شاعر)، فرصت‌الدوله شيرازي (تاريخ‌نگار)، فريدون توللي (شاعر) و دكتر شاپور شهبازي (باستان‌شناس) آرميده‌اند.
آرامگاه حافظ زيارتگاه عاشقاني است كه بر سر مزار او مي‌آيند و پس از قرائت فاتحه، تفألي بر ديوانش مي‌زنند.
**آرامگاه خواجوي كرماني
محمود بن علي بن محمود از شاعران بنام سده هشتم هجري قمري است كه لقبش «كمال‌الدين ابوالعطا» مي باشد و در شعر به «خواجو» تخلص مي‌كرده است. وي در سال 689 هجري قمري در كرمان متولد شد، سپس در جواني ديار كرمان را ترك كرده و به شيراز آمد. خواجو در سال 753هجري قمري در سن 64 سالگي در شيراز درگذشت.
آرامگاه اين شاعر بزرگ در قسمت غربي تنگ الله اكبر و مشرف بر دروازه قرآن قرار گرفته است. بر بالاي مزار خواجو، سنگ قبري قرار دارد كه هيچ كتيبه‌اي بر روي آن نوشته نشده، مگر در بالاي سنگ كه آيه‌اي از قرآن به خط ثلث بر روي آن حجاري شده است. در بالاي سر و پايين قبر، دو ستون سنگي كوچك قرار دارد. كمي بالاتر از قبر، سه غار وجود دارد. يكي از غارها محل عبادت و رياضت خواجو و ديگر زاهدان بوده است. در يكي ديگر از غارها، قبر خواجه عمادالدين محمود، وزير معروف شاه ابو اسحاق اينجو قرار دارد. در سمت چپ اين غار، محرابي سنگي حجاري شده و در كنار اين غار نقش برجسته‌اي از جنگ رستم ديده مي‌شود كه به دستور حسينعلي ميرزا در سال 1218هجري قمري حك شده است.
** ارگ كريم‌خاني
ارگ كريم‌خاني، مهمترين و بزرگترين بناي دوران زنديه است كه در سال 1180 هجري قمري به دستور كريمخان زند ساخته شده است. اين ارگ، مركز حكومتي كريمخان و خاندان زند و همچنين محل سكونت آنان بوده است. اين ساختمان با زير بناي 4000 متر مربع و در زميني به گستردگي 12800متر مربع بنا شده است.
ديوارهاي آجري اين بنا، 12 متر ارتفاع دارند و در هر چهار گوشه ارگ، برجي به ارتفاع حدود 15 متر قرار دارد. بر روي بدنه ديوارها و برج‌ها، نگاره‌هاي ساده و زيباي آجري ديده مي‌شود. بر سردر ارگ، صحنه نبرد كشته شدن ديو سفيد به دست رستم به صورت كاشي‌كاري هفت رنگ نقش بسته است. اين كاشي‌كاري در دوران قاجاريه به ارگ افزوده شده است.
يك هشتي، ورودي ارگ را تشكيل مي‌دهد كه از يك سو به حياط خلوت و از سويي ديگر، به محوطه داخلي ارگ راه پيدا مي‌كند. ارگ داراي شاه‌نشين شمالي (زمستان‌نشين)، شاه‌نشين جنوبي (تابستان‌نشين) و ساختمان غربي چهار فصل است. برخلاف نماي بيروني، ساختمان داخلي ارگ از نماي زيباتري برخوردار است.
داخل اتاق‌ها با نقش‌هاي اسليمي، ترنج و گل و مرغ تزئين شده است. پس از سرنگوني حكومت زنديه و روي كار آمدن سلسه قاجار، ارگ به دارالحكومه تبديل شد و به مكاني براي استقرار واليان و حاكمان فارس تبديل گرديد و تا اوايل سلطنت پهلوي به عنوان زندان مورد استفاده قرار مي‌گرفت.
بخشي از تزئينات اين بنا، توسط خاندان قاجار به تهران منتقل شد. اين بنا در سال 1351 خورشيدي در فهرست آثار ملي ثبت شد.
** باغ ارم
باغ ارم يكي از مشهورترين باغهاي شيراز است كه در شمال شيراز و در خيابان ارم جاي دارد. پيشينه اين باغ به دوران سلجوقي بازمي‌گردد و در تمام دوران آل اينجو پا برجا بوده است. در دوران زنديه، كريمخان زند در سازندگي و بهسازي اين باغ اقداماتي انجام داد.
در اواخر دوران زنديه و اوايل دوران قاجار اين باغ به مدت 75 سال به دست سران ايل قشقايي افتاد. در روزگار پادشاهي ناصرالدين شاه قاجار، حسنعلي‌خان نصيرالملك، ساختماني زيبا در آن پي‌ريزي كرد اما با مرگ وي در سال 1311 هجري قمري، خواهرزاده او ابوالقاسم‌خان (نصيرالملك دوم) امور باغ را برعهده گرفت و ساختمان نيمه‌كاره دايي خود را كامل كرد و آن را به نحو شايسته‌اي به پايان رساند كه تاكنون باقي مانده است.
اين بناي ارزشمند را حاج محمد حسن، معمار برجسته دوران قاجار ساخت. پس از آن باغ به دليل بدهي مالكان به تصرف دولت درآمد و به دانشگاه شيراز واگذار شد. اين باغ در بين سال‌هاي 1345 تا1350 خورشيدي بازسازي شده و در سال 1359 خورشيدي به باغ گياه‌شناسي تبديل گرديد.
برجسته‌ترين ويژگي اين بنا، ايوان مركزي دو طبقه آن است. در قسمت بالايي اين بنا، هلالي وجود دارد كه بر روي آن نقوش كاشي‌كاري شده شامل شخصيت‌هاي تاريخي، ادبي و اسطوره‌اي است كه به گونه زيبايي به نمايش گذارده شده‌اند. در ميان اين شخصيت‌ها، مي‌توان به نقش ناصرالدين شاه سوار بر اسب سفيد، حضرت سليمان(ع)، يوسف و زليخا، داستان‌هاي فردوسي و نظامي و نقش داريوش هخامنشي اشاره كرد. بر روي ازاره‌هاي عمارت، اشعاري از سعدي، حافظ و شوريده شيرازي به خط نستعليقِ ميرزا علي نقي، خطاط دوران قاجار كار شده است.
** باغ عفيف‌آباد
يكي از قديمي‌ترين و زيباترين باغهاي شيراز، باغ عفيف‌آباد است كه آن را باغ گلشن نيز مي‌نامند. اين باغ با گستره‌اي بيش از 127000 متر مربع، در جنوب خيابان قصردشت و در انتهاي خيابان عفيف‌آباد قرار دارد.
باغ عفيف‌آباد در دوران صفويه يكي از باغ هاي آباد شيراز بوده است. در سال 1284 هجري قمري، ميرزا علي‌خان قوام‌الملك، زمينِ باغ را از مالك آن خريد و اقدام به نوسازي باغ و ساختن عمارتي زيبا در آن كرد. وي قنات «ليمك» را كه در 15 كيلومتري باغ و در محل قصر قمشه وجود داشت را براي آبياري كردن باغ خريداري كرد.
در واپسين روزهاي قاجاريه، اين باغ به دست خواهرزاده باني، «عفيفه خانم» همسر فرمان‌فرما رسيد و چون بهسازي‌هاي گسترده‌اي در آن پديد آورد، پس از آن باغ گلشن به باغ عفيف‌آباد شهره شد. اين باغ از شاهكارهاي معماري دوران زنديه و قاجاريه به شمار مي‌آيد. وارثان باغ در روزگار پهلوي آن را به فرح پهلوي هديه دادند تا اينكه در سال 1340 خورشيدي، ارتش در مزايده خريد باغ برنده شده و آن را خريداري كرد.
پس از انقلاب اسلامي، به كوشش سازمان عقيدتي سياسي و همكاري ارتش جهموري اسلامي، اين باغ به موزه نظامي تبديل شد. از سلاح‌هاي عتيقه موجود در اين موزه مي‌توان از تفنگ‌هاي فتحعلي شاه، ناصرالدين شاه، مظفرالدين شاه قاجار، رضاخان، محمد رضا پهلوي و همچنين تفنگ‌هاي رزمندگان و دلاوران نهضت جنگ مانند تپانچه دكتر حشمت و مسلسل رئيس علي دلواري نام برد. سقف چوبي و هندسي تالار، داراي نقاشي‌هاي گل و بوته، شكار و مجالس بزم و رزم مي باشد.
اكنون از اين عمارت به عنوان موزه نظامي ارتش و موزه عبرت استفاده مي‌شود.
** باغ دلگشا
باغ دلگشا در نزديكي آرامگاه سعدي و در غرب خيابان بوستان جاي گرفته است. نزديك بودن اين باغ به كوه قلعه بندر، باعث شده كه برخي از پژوهشگران، پيشينه اين باغ را به دوران كهن نسبت دهند. اين باغ با گستردگي 5/7 هكتار از زيباترين گردشگاه‌هاي شيراز به شمار مي‌رود.
باغ دلگشا در دوران صفويه و نادرشاه افشار، آباد بوده است اما در شورش تقي‌خان، حاكم وقت شيراز در سال 1150 هجري قمري، بيشتر باغهاي شيراز از جمله باغ دلگشا رو به ويراني گذاشت. كريمخان زند اين باغ را بازسازي كرد و به جاي درختان از بين رفته، دوباره درخت كاشت. پس از او لطفعلي‌خان زند، باغ را بهسازي كرد و در پايان سلطنت فتحعلي شاه قاجار در سال 1236 هجري قمري، شاهزاده رضا قلي ميرزا حاكم فارس اين باغ را از مالكش خريداري و پس از بهسازي، كاخي با شكوه در آن ساخت. وي نام اين كاخ را «فين» يا «كلاه فرنگي» گذاشت.
پس از او ميرزا علي اكبرخان قوام‌الملك و فرزندش ميرزا فتحعلي‌خان صاحب ديوان در سال 1266 هجري قمري اين باغ و ساختمان آن را بازسازي كردند. او حمامي در سمت شرق باغ ساخت و پانصد اصله درخت نارنج، چند اصله خرماي شاهاني جهرمي و انواع گل‌هاي زينتي در آن كاشت. اين باغ از زمان صاحب ديوان همچنان در دست خاندان قوام‌الملك شيرازي قرار داشته و آخرين صاحب باغ، خانم خورشيد كلاه قوامي معروف به «لقاءالدوله» دختر قوام‌الملك بوده است. در سال 1348 خورشيدي شهرداري آن را خريداري كرد و هم اكنون به عنوان بوستاني عمومي مورد استفاده همگان مي باشد.
** باغ نظر (موزه پارس)
باغ نظر يكي ديگر از شاهكارهاي دوران زنديه مي باشد كه بين سال‌هاي 1179 تا 1193 هجري قمري ساخته شد. اين مكان به نام‌هاي باغ موزه، باغ حكومتي، عمارت كلاه فرنگي و آرامگاه كريمخان زند نيز مشهور است. اين عمارتِ هشت ضلعي در زمان كريمخان زند محل پذيرايي ميهمانان داخلي و خارجي و مركز عمده تشريفات سياسي مورد استفاده قرار مي‌گرفته است.
عمارت كلاه فرنگي باغ نظر دربرگيرنده يك تالار مركزي و چهار شاه‌نشين جانبي است. در سال 1206 هجري قمري آقا محمدخان قاجار، جسد كريمخان زند را كه در شاه‌نشين شرقي به خاك سپرده شده بود را به تهران منتقل كرده و در زير راه پله‌هاي كاخ گلستان، محل رفت و آمد دائمي خود دفن كرد.
تا سال 1315 خورشيدي اطلاع درستي از جاي اصلي قبر در دست نبود. در همان سال، هنگام تعمير بناي كلاه‌فرنگي در شاه‌نشين شرقي موزه، قبر ساخته شده‌اي نمودار شد كه خالي از اسكلت بود و تنها شامل تكه‌هاي مختصر چرمي بود. اكنون قبر بازسازي شده در محل شاه‌نشين شرقي قرار دارد.
باغ نظر در اوايل دوران قاجار نيز مورد توجه فرمانروايان قاجار بود. در سال1230 هجري قمري، حسين علي ميرزا (پسر فتحعلي شاه قاجار) حاكم فارس اين باغ را مقر حكومت خود قرار داد و در شمال غربي آن، عمارتي زيبا به نام «كاخ همايون» ساخت و قسمت‌هايي از آن را به نام عمارت «باغ خورشيد و آيينه» نام‌گذاري كرد. هم اكنون از اين عمارت اثري نيست. اين مجموعه در سال 1315 خورشيدي به موزه پارس تبديل شد.
** باغ جهان نما
باغ جهان‌نما يكي از باغهاي قديمي و تاريخي شيراز است كه با گستره حدود 40000 متر مربع، در ضلع شمالي چهار راه حافظيه و در ضلع شرقي خيابان حافظ جاي گرفته است. اين باغ از دوران آل مظفر و آل اينجو تا دوران صفويه سرسبز و آباد بوده است.
اين باغ در سال 1185 هجري قمري به دستور كريمخان زند بازسازي شد. درون باغ، عمارتي هشت ضلعي همانند عمارت كلاه فرنگي باغ نظر ساخته شده و در چهار گوشه آن، چهار شاه‌نشين با اتاق‌هاي دو طبقه بنا شده است. در داخل عمارت، حوضي هشت گوشه از سنگ مرمر يكپارچه با فواره‌اي سنگي در ميان آن، قرار دارد. تزئيناتي كه به صورت نقاشي در داخل عمارت وجود دارد بسيار با شكوه و ارزنده است.
اين باغ در دوران قاجار، محلي براي پذيرايي از ميهمانان حكومتي بوده است.
**خانه زينت‌الملك
در ضلع غربي نارنجستان قوام، عمارت زيبايي قرار دارد كه به خانه زينت‌الملك مشهور است. اين خانه محل سكونت زينت‌الملك قوامي (دختر قوام‌الملك چهارم) بوده است. ورودي اين بنا به شكل زيبايي مقرنس‌كاري شده است. با عبور از يك هشتي، وارد حياط خانه مي‌شويم كه داراي حجاري‌هاي سنگي و مشبك‌كاري است. هر يك از اضلاع اين ساختمان با توجه به موقعيت فصلي، كاربرد خاص خود را داشته و مورد استفاده قرار مي‌گرفته است. تالار اصلي اين خانه در ضلع غربي آن قرار دارد كه با نقاشي و آيينه‌كاري هنرمندان از دوران قاجار تزئين شده است.
**نارنجستان قوام
ساخت نارنجستان قوام توسط علي محمدخان قوام‌الملك دوم در سال 1290 هجري قمري آغاز و در سال 1305 هجري قمري توسط فرزندش محمد رضا خان قوام‌الملك به پايان رسيد. اين باغ محل حكومت خاندان قوام‌الملك و همچنين براي تشكيل جلسات عمومي و نشست‌هاي بزرگان و اشراف در دوران قاجار مورد استفاده قرار مي‌گرفته است. اين باغ به دليل داشتن درختان نارنج فراوانش به «نارنجستان» معروف شده است. مساحت كل نارنجستان 3085 متر مربع است كه حدود 940 متر آن زيربناست. عمارت نارنجستان دربرگيرنده دو طبقه و يك طبقه زيرزمين است. ساختمان بيروني نارنجستان به وسيله تونلي به اندروني خانه زينت‌الملك متصل مي‌شده است. نارنجستان مدت‌ها محل اقامت خاندان قوام بود و در دهه چهل از سوي ابراهيم قوام به دانشگاه شيراز واگذار شد. اين مجموعه پس از انقلاب اسلامي بازسازي شد و هم اينك به عنوان موزه مورد بازديد گردشگران قرار مي‌گيرد.
** بازار وكيل
بازار وكيل يكي ديگر از شاهكارهاي معماري و بي‌مانند دوران زنديه است. اين بازار در حدود سال‌هاي 1180 هجري قمري به سبك بازار قيصريه لار (كه مربوط به دوران صفويه است) ساخته شده است.
راسته غربي چهارسوق (محل تقاطع دو رشته تاق بزرگ را چهار سوق مي‌نامند) داراي 10 جفت مغازه است و در قديم به نام بازار«تركش‌دوزها» معروف بوده اما در حال حاضر مركز فروش انواع فرش‌هاي نفيس ايراني است. راسته شرقي كه در شرق چهار سوق قرار دارد، داراي 19 جفت مغازه است و در گذشته به نام بازار «علاقه‌بندان» معروف بوده است اما هم اكنون مركز فرش و مغازه‌هاي عطاري است.
دسته ديگري نيز از شاخه جنوبي چهار سوق به طرف غرب و موازي بازار تركش‌دوزها امتداد مي‌يابد و از جلوي مسجد وكيل بيرون مي‌زند كه اين قسمت را در گذشته بازار «شمشيرگرها» مي‌ناميدند. اين بازار داراي 10 زوج مغازه است و در سمت شمال آن نيز «كاروانسراي فيل» قرار گرفته است.
بازار وكيل داراي 74 تاق ضربي و خوش سيماست كه سقف دراز بازار را پوشش مي دهند و از بيرون چشم‌انداز جالبي همانند كوهان شتر را پديد آورده‌اند. ارتفاع بيش از 10 متر سقف و نورگيري تاق‌ها كه در زمستان هواي بازار را گرم و در تابستان خنك نگه مي‌دارند، از ديگر ويژگي‌هاي اين بازار است.
كريمخان زند براي آسودگي بازرگانان و مسافران و همچنين رونق اقتصادي بازار، بناهاي ديگري همانند كاروانسرا، گمرك، انبار كالا و... را به بازار افزود.
**سراي مشير
سراي مشير مربوط به دوران قاجار بوده و از ساخته‌هاي ميرزا ابوالحسن‌خان مشيرالملك در سال 1288 هجري قمري است. سردر بلند اين بنا با لوح مرمرين آراسته شده كه تاريخ ساخت باني و چگونگي وقف آن را توضيح داده است. اين سرا داراي حياط وسيعي است و در ميان آن حوض سنگي زيبايي ساخته شده است. تالار هشت ضلعي اين سرا از زيباترين بناهاي مجموعه سراي مشير است كه در ضلع شمالي آن قرار گرفته و با گنبدي مزين به كاشي‌كاري و مقرنس‌كاري استوار گرديده است. اين مكان محلي براي عرضه صنايع دستي و سنتي مي باشد.
**تكيه هفت تنان (موزه سنگ)
تكيه هفت‌تنان يكي از بناهاي دوران كريمخان زند است كه در شمال آرامگاه حافظ و در دامنه كوه تخت ضرابي (كوه چهل مقام) جاي گرفته است. وجود مدفن هفت عارف گمنام، اين مكان را به «هفت‌تنان» مشهور كرده است.
عمارت هفت تنان به دو قسمت شمالي و جنوبي تقسيم مي‌شود. در بخش شمالي، عمارتي دو طبقه قرار دارد كه در طبقه اول آن تالار مرتفعي با دو ستون سنگي يكپارچه بنا شده است. بر روي اين دو ستون، نقش‌هاي زيبايي با رنگ و روغن ترسيم شده كه بخشي از آن به مرور زمان از بين رفته است.
در تاقچه بالاي اين تالار، پنج برج مجلس با رنگ و روغن توسط آقا صادق، نقاش دوران زنديه ترسيم شده است. اين مجالس عبارتند از: درويش با كلاه و تبرزين و ريش سفيد، حضرت موسي(ع) در حال شباني، شيخ صنعان و دختر ترسا، قرباني كردن اسماعيل توسط حضرت ابراهيم(ع) و درويشي كه بعضي او را شاه عباس اول صفوي و برخي او را سعدي يا حافظ مي‌دانند. اين نقاشي‌ها در بين سال‌هاي 1336 و 1337 خورشيدي توسط نقاش و هنرمند مشهور محمد باقر جهانميري با همان طرح و نقش قديمي بازسازي شد.
هم اكنون تكيه هفت تنان به موزه سنگ اختصاص يافته است.
**تكيه چهل تنان
تكيه چهل تنان در خيابان چهل مقام، جنب بلوار هفت‌تنان و در شمال آرامگاه حافظ قرار گرفته است. در اين بقعه، چهل قبر كوچك، در دو رديف بيست‌تايي در كنار هم جاي گرفته اند. اين گورها متعلق به چهل درويش است كه در زمان‌هاي گذشته در اين مكان كه به صورت باغ مصفايي بوده زندگي مي‌كردند و چون هر كدام وفات مي‌يافتند، ديگران او را دفن مي‌كردند.اين باغ در دوران زنديه مورد توجه كريمخان زند قرار گرفت و در ضلع شمالي اين تكيه، ساختماني ساخته شد كه داراي چند اتاق تو در تو است.
در جلوي ساختمان، حوض كوچكي قرار دارد. در سال 1257 هجري قمري به فرمان معتمدالدوله فرهاد ميرزا قاجار والي فارس، چهل سنگ قبر بدون هيچ نوشته‌اي بر روي اين قبور قرار داده شد.
در آرامگاه چهل‌تنان، دو عارف و اديب شيراز، ابو اسحاق معروف به شيخ اطعمه (شاعر) و حشمت شيرازي به خاك سپرده شده اند.
**گهواره ديد (گهواره ديو)
بر بالاي نوك غربي كوه چهل مقام و روبروي دروازه قرآن، اتاقي در اندازه 4×4 متر از سنگ و ساروج، به صورت گنبدي وجود دارد كه سازنده اصلي آن را عضدالدوله ديلمي مي‌دانند. وي هنگام ساختن دروازه قرآن، اين چهار تاق را نيز بر فراز كوه مشرف به تنگه ساخت تا جايگاه ديده‌بانان و سربازاني باشد كه بر رفت و آمد كاروان‌ها و شاهراه ورودي شمال شهر نظارت داشته باشند.
در اصل مي‌توان گفت گهواره ديد، برج ديده‌باني و خبررساني بوده است كه از طريق آن نشانه‌ها و اخبار مهم را به ديگر نقاط مي‌رسانده‌اند. براي فرستادن پيام‌هاي فوري و مهم از تابش نور آيينه، راه انداختن دود، به كار بردن بوق و شيپور استفاده مي‌كردند و در شب‌ها نيز با روشن كردن آتش، برج‌هاي بعدي را خبر مي‌كردند و بدين طريق از برج به برج خبرهاي دوردست به پايتخت مي‌رسيد.
هم اكنون در پيرامون اين مكان درختكاري شده و يكي از گردشگاه‌هاي زيباي شيراز مي باشد. براي رفتن به آنجا بايد از بوستان كوهپايه كه در دامن كوه چهل مقام قرار گرفته، گذشت و سپس در سينه كش كوه از طريق پلكان سيماني كه توسط شهرداري شيراز ساخته شده به آنجا رفت.
در سال 1381 خورشيدي هشت شهيد گمنام دفاع مقدس در كنار گهواره ديد به خاك سپرده شدند.
**موزه باغ عفيف‌آباد
اين موزه داراي دو طبقه است. طبقه اول، موزه اسلحه و طبقه دوم موزه عبرت مي باشد. در طبقه زيرين سلاح‌هاي مختلفي از افراد صاحب نام مانند تفنگ‌هاي ويژه فتحعلي شاه، مظفرالدين شاه قاجار، رضا خان، محمدرضا پهلوي، تفنگ‌هاي دلاوران نهضت جنگل و تپانچه دكتر حشمت به نمايش درآمده‌اند. طبقه دوم ساختمان كه محل اقامت خاندان پهلوي در شيراز بوده، به عنوان «موزه عبرت» ساماندهي شده است.
**موزه تاريخ طبيعي و تكنولوژي
ساختمان اين موزه با مساحت 1600 مترمربع، در سال1353 خورشيدي توسط دانشگاه شيراز ساخته شد و در سال 1356 به مكان كنوني با مساحت 5000 متر مربع انتقال يافت. موزه شامل بخش‌هاي جانوري، گياهي، زمين‌شناسي، موزه آناتومي، موزه تكنولوژي، مردم‌شناسي، موزه تمبر، سكه، مدال و اسكناس، موزه نجوم و ستاره‌شناسي، كارگاه تاكسي‌درمي، آكواريوم مارهاي زنده، آكواريوم ماهي‌هاي آب شيرين و كتابخانه تخصصي مي باشد.
**موزه هنر (خانه فروغ‌الملك)
موزه هنر در خانه فروغ‌الملك (از بناهاي دوران قاجار) قرار گرفته است. اين بنا متعلق به قوام‌الدين ملقب به «فروغ‌الملك» يكي از بستگان قوام شيرازي بوده كه در سال 1210 هجري قمري براي سكونت وي ساخته شده است. اين بنا از سال 1381 خورشيدي پس از بازسازي، در اختيار آقاي حسن مشكين فام قرار گرفت. اين موزه شامل صدها قطعه آثار هنري است كه بيش از نيم قرن توسط ايشان تهيه و گردآوري شده است. كل ساختمان به صورت يك طبقه و در قسمتي دو طبقه با آجر و ملات ماسه آهكي ساخته شده است. در اين موزه آثار هنرمندان فارس در رشته‌هاي مختلف به ويژه هنرهاي تجسمي سنتي ارائه شده است.
**موزه آواها و نواها (خانه منطقي‌نژاد)
موزه آواها و نواها در خانه منطقي‌نژاد، در ميدان احمدي و پشت مسجد نو قرار دارد. اين خانه، از خانه‌هاي دوران قاجار مي باشد و در سال 1384 خورشيدي توسط سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان فارس به موزه آرشيو آواها و نواها تبديل شد. اين موزه شامل بخش‌هاي مختلفي چون اتاق شنيداري، ديداري، آرشيو صوتي- تصويري، گالري ساز، اسناد و دست‌نوشته‌هاي استادان موسيقي و... مي باشد.
**موزه خاتم (خانه سعادت)
موزه خاتم در خانه سعادت و در محله سنگ سياه شيراز قرار گرفته است. خانه سعادت از ديد كاشي‌كاري، آجركاري و گره چيني يكي از بناهاي شاخص و منحصر به فرد دوران قاجار به شمار مي رود. اين خانه در سال 1384 خورشيدي به منظور حفظ و احياي هنرهاي سنتي و صنايع دستي به موزه خاتم تبديل شد.
**موزه لباس‌هاي سنتي و آييني(خانه صالحي)
اين خانه داراي دو بخش اندروني و بيروني است. بخش بيروني آن داراي يك حياط مركزي و هشت اتاق در سه ضلع شمالي، غربي و شرقي است. اين خانه داراي اتاق‌هاي سه دري و پنج دري همراه با تزيينات گره چيني، گچ‌كاري و سقف‌هاي چوبي است. در ميانه حياط اين خانه، حوضي بيضي شكل قرار گرفته است. بدنه ديوارهاي حياط، كاشي‌كاري شده و بر روي آن طرح‌هاي اسليمي، گل و مرغ و نقوشي از پادشاهان و سربازان قاجار به تصوير كشيده شده است. در سال 1384 خورشيدي سازمان ميراث فرهنگي اين خانه را به موزه لباس‌هاي سنتي و آييني تبديل كرد.
**گنجينه تاريخ فارس
ساخت اين بنا در حدود سال 1290 هجري قمري به وسيله علي محمدخان قوام‌الملك دوم (نوه حاج ابراهيم خان كلانتر اعتمادالدوله شيرازي) آغاز گرديد و در سال 1302 هجري قمري به وسيله محمدرضاخان قوام‌الملك سوم به پايان رسيد. در نزديكي نارنجستان قوام و به فاصله يك كوچه خانه زينت‌الملك قرار دارد. اين ساختمان زيبا متعلق به خاندان قوام‌الملك بوده است. آخرين مالك اين عمارت، دختر قوام‌الملك به نام «زينت‌الملك» بوده و از اين رو اين بنا به نام او ماندگار است.
اين بنا داراي بيش از 20 اتاق است. تالار اصلي ساختمان، دو طبقه است. در طبقه دوم آن چند اتاق با گچبري‌هاي زيبا به چشم مي‌خورد. در وسط ساختمان، تالار آيينه با نقاشي‌ها و آيينه‌كاري‌هاي زيبا مزين شده است.
**چاه مرتاض علي
چاه مرتاض علي، كمي بالاتر از تخت ضرابي به سوي شرق و بر روي كوه چهل مقام قرار دارد. براي رفتن به آنجا بايد پلكان گهواره ديد را كه از بوستان كوهپايه آغاز مي‌شود پيمود و پس از رسيدن به گهواره ديد از طريق پياده‌رو سنگلاخي كه بر بالاي كوه از طرف گهواره ديد به سمت شرق كشيده شده پيش رفت و پس از پيمودن حدود 700 متر راه خاكي به آنجا رسيد.
چاه مرتاض علي داراي چند اتاق و ساختماني قديمي به سبك دوران صفويه است و مصالح ساختماني آن از سنگ و ساروج مي باشد. گمان مي‌رود اين بنا يكي از پرستشگاه‌هاي زرتشتيان بوده كه پس از اسلام با ساخت محرابي به صورت عبادتگاه اسلامي درآمده است.
در زير تاقنماي اين ساختمان، چاه و سردابه مانندي وجود دارد كه به صورت مورب و كج در دل سنگ كوه ايجاد شده و داراي پله‌هايي ناهموار و شيبي تند و دهنه‌اي تقريباً تنگ است. در انتهاي آن، محوطه‌اي است تقريباً باز و خنك كه آب چكه‌اي حوض آن را پر مي‌كند. گروهي از مردم نام اين محل را برگرفته از نام فردي به نام مرتاض علي مي‌دانند كه او در اين مكان به عبادت و رياضت مشغول بوده است و برخي بر اين باورند كه وي در ته اين چاه مدفون است.
البته ناگفته نماند كه در حوزه هاي ديگر فرهنگي و مذهبي نيز آثار و ابنيه زيادي در شيراز كه معروف به هزار مزار است وجود دارد كه در قالب گزارشي ديگر در روزهاي آينده منتشر خواهد شد.
5054
شيراز -ايرنا- شهر شيراز بعنوان يكي از مقصدهاي پر گردشگر كشورمان جاذبه هاي تاريخي پرشماري را در قلب خود جاي داده كه گردشگران و مسافران در ايام سال بخصوص در مناسبتهايي چون تعطيلات نوروزي از اين مناطق ديدن مي كنند .
