یزد سرزمینی با میراث غنی فرهنگی ، معماری و تاریخی

به گزارش ایرنا ، سرزمین كهن و تاریخی استان یزد با وسعتی در حدود 74 هزار و 493 كیلومتر مربع و جمعیتی افزون بر یك میلیون و 70 هزار نفر در مركز جغرافیای ایران واقع شده و مانند نگینی در دل كویر می درخشد.
این استان در فاصله 620 كیلومتری پایتخت قرار گرفته و با استان‌های اصفهان، فارس، خراسان جنوبی و كرمان همجوار است.
شهرستان یزد به عنوان مركز استان بین رشته كوه های شیركوه و خرانق و در دره ای وسیع قرار دارد.
واژه یزد به معنی پاك و مقدس و شهر یزد به مفهوم شهر خدا و سرزمین مقدس بوده و القابی همچون ایساتیس ، كثه ، ایزدیس ، یزت ، شهر ایزد ، دارالسیاده ، دارالشیعه ، دارالمومنین ، دارالعباده ، دارالعلم از جمله واژه‌ها و نام هایی است كه در سفرنامه‌ها، سیاحت‌نامه‌ها و اسناد و ادوار تاریخی مربوط به پیش از اسلام و پس از اسلام به یزد داده شده است.
در دوران معاصر نیز به شهر بادگیرها و شهر دوچرخه ها ، دارالعمل ، شهر قنات و قنوت و قناعت ، شهر آتش و آفتاب و شهر كار و كاریز و در سال های اخیر به خاطر عزاداری های خاص، نخل گردانی، وجود حدود هزار حسینیه در استان و برگزاری مستمر مجالس روضه خوانی حضرت اباعبدالله الحسین(ع) به حسینیه ایران معروف شده ‌است.
این استان دارای 10 شهرستان به نام های اردكان، میبد، تفت، ابركوه، مهریز، خاتم، اشكذر، بافق، بهاباد و یزد است كه حدود چهار و نیم درصد از كل وسعت ایران را در بر می‌گیرد.
برای معرفی یزد همیشه كلام را با عطش می آمیزند تا از دریچه رویایی سراب به سراغ داغ های تشنگی اش بروند. دیار ' كار و كاریز و كاهگل' آب و هوایی بیابانی و گرم و خشك دارد و متوسط نزولات آسمانی اش سالانه كمتر از 50 میلیمتر است و شوره زارش زلال چشمه های خروشان و موج ریگ های روانش طراوت دل انگیز دریا را می طلبد اما به رغم سخت گیری های اقلیم، مردمانی سخت كوش و هنرمند دارد كه به قدرت ایمان و اراده، آب را از ته حلقوم خشك كویر در می‌آوردند و حیات را بر سرزمینی به درازای تاریخ جاری می سازند.
مردمان غیور و پرتلاش این شهر باستانی از سده های دور، دیارشان را به عنوان یكی از مراكز بكر تمدن ایرانی اسلامی حفظ كرده اند به طوری كه نظیرش كمتر یافت می شود. تمدنی كه نشانه های عالی اخلاقی، معماری و باستانی را به خوبی در هم آمیخته و جزو فرهنگ جدایی ناپذیر مردمان این دیار ساخته است.
امروز این سرزمین گنجینه هنر است و هر كاشانه كهن آن دفتری است پر از زیبایی كه در برابر چشم شیفتگان و مشتاقان هنر گشاده است.
مشخص‌ترین وجهه شهر یزد، معماری خاص آن است. بادگیرهای زیبا، مناره‌های سر به فلك كشیده، گنبدهای فیروزه ای، خانه های سنتی و كوچه های آشتی كنان مشخص‌ترین جنبه ظاهری معماری این شهر كهن است.
بافت و ساخت معماری نگین ایران زمین از بارزترین نمونه‌های معماری خاص اقلیم های گرم و خشك در جهان به شمار می آید و تناسب آن با نیازها و شرایط اقلیمی ـ فرهنگی مردم منطقه، گذشته از زیبایی خاص این گونه معماری، از ویژگی‌های آن محسوب می شود.
در مركز هر محله آن معمولاً حمام، بازارچه، آب انبار، مسجد، حسینیه، لَرد، كارگاه‌های كوچك، جوی آب (برای دسترسی به آب قنات) وجود داشته كه بسیاری از این امكانات هنوز هم پا برجاست.
یزدی ها به زبان فارسی رایج و با گویش یزدی سخن می‌گویند و بسیاری از واژه‌ها و تركیب های زیبای فارسی را در گویش خود حفظ كرده‌اند. گویش یزدی بخشی از فارسی دری (فارسی خالص و اولیهٔ ایرانیان) است.
استان یزد در طول تاریخ به ویژه در دوران معاصر فرهیختگان و مشاهیر بزرگی همچون آیت الله العظمی شیخ عبدالكریم حائری یزدی(مؤسس حوزه علمیه قم)، آیت الله العظمی سیدمحمد كاظم طباطبایی یزدی، آیت الله شیخ محمد تقی بافقی، شهید محراب آیت الله شیخ محمد صدوقی، آیت الله سید روح الله خاتمی، آیت الله محمد تقی مصباح یزدی، آیت الله حاج شیخ غلامرضا فقیه خراسانی، آیت الله حاج شیخ محمود فرساد، آیت الله محمد حسین بهجتی شفق (شاعر انقلاب)، حجت الاسلام والمسلیمن سید علی محمد وزیری، محمد فرخی یزدی شاعر آزادی خواه، كمال الدین وحشی بافقی، استاد مهدی آذر یزدی (پدر ادبیات كودكان و نوجوانان)، دكتر محمد علی اسلامی ندوشن، استاد ایرج افشار، استاد محمد كریم پیرنیا، محمد علی ریاضی یزدی، علی محمد كاردان، دكتر سید احمد فردید، پهلوان یزدی و ... را به ایران و جهان معرفی كرده است.
این استان دارای مراكز متعدد فرهنگی و هنری است كه از جمله آن ها می توان به سالن های سینما، نگارخانه ها، سالن های تئاتر، فرهنگسرا، كانون ها، مؤسسات و انجمن های فرهنگی، هنری و ادبی، هنرستان هنرهای زیبا (دخترانه و پسرانه)، مراكز تخصصی آموزش هنر، دانشكده هنر و معماری دانشگاه یزد، پردیس هنر و معماری دانشگاه امام جواد(ع)، دانشگاه علم و هنر و ... اشاره كرد.
شهر یزد دارای چهار سینما به نام های ایران ، جام جم ، پردیس سینمایی تك با پنج سالن و دانش آموز (ویژه فعالیت های فرهنگی، تربیتی و برنامه های دانش آموزی) است كه در حال حاضر فقط سینماهای تك و جام جم فعالند.
تالارهای هنر واقع در (بلوار شهید صدوقی)، شرف الدین علی یزدی (خیابان امام خمینی(ره))، پلاتو حوزه هنری (خیابان آیت الله كاشانی، كوچه آزادی)، تالار فرهنگ (بلوار دانشجو) و فرهنگسرای شهرداری (بلوار شهید صدوقی) از جمله سالن هایی است كه در آنها تئاتر اجرا می شود.
در این شهر نگارخانه های متعددی نیز جهت برپایی نمایشگاه آثار هنری وجود دارد كه از جمله آنها می توان به نگارخانه حوزه هنری (خیابان آیت الله كاشانی، كوچه آزادی)، «گنجینه هنر و معماری» (خیابان قیام، میدان خان)، گالری هنرهای معاصر (خیابان تیمسار فلاحی، خیابان عدالت) و ... اشاره كرد.
یزد به لحاظ میزان جمعیت باسواد در زمره شهرهای برتر كشور قرار دارد. دانش آموزان این استان در سال 1394 برای بیست و دومین سال پیاپی رتبه نخست پذیرش در كنكور سراسری را به خود اختصاص دادند كه این صدرنشینی یك ركورد بی سابقه محسوب می شود.
همین ویژگی ها كافی است تا ایرانیان بدانند كشوری به وسعت و بلندای تاریخ جهان دارند و شهری كه می توانند خشت به خشت و ریگ به ریگ، لحظه لحظه تاریخ آن را به رخ جهانیان بكشند.
مسجد جامع كبیر یزد، مسجد جامع فهرج (مربوط به صدر اسلام و قدیمی ترین مسجد ایران)، مسجد ملا اسماعیل، مسجد امیر چخماق، مسجد فُرط، میدان امیر چخماق، بقعه سید ركن الدین، مدرسه ضیائیه (زندان اسكندر)، بقعه دوازده امام، زیارتگاه امام زاده جعفر(ع)، مدرسه مصلی، آب انبار شش بادگیری، خانه لاری‌ها، خانه ملك التجار، خانه كلاه دوزها (موزه آب یزد)، خانه امام حسینی، مدرسه، میدان و حمام خان، میدان وقت و ساعت، مجموعه باغ دولت‌آباد و بادگیر معروف آن، آتشكده زرتشتیان، نارین قلعه میبد، كاروانسرای شاه عباسی میبد، یخچال میبد، مسجد جامع اردكان، منارجنبان خرانق، مسجد ریگ رضوانشهر اشكذر، آسیاب آبی اشكذر، قنات تاریخی زارچ، گنبد عالی ابركوه، سرو كهن ابركوه، مسجد جامع ندوشن، مجموعه تاریخی امام تفت، مسجد شاه ولی تفت، عمارت و باغ صدری تفت، زیارتگاه سید غیاث الدین مهریز، منطقه تاریخی غربالبیز مهریز، باغ پهلوان پور مهریز، امام زاده عبدالله بافق، خانه وحشی بافقی، قلعه باقر آباد و صادق آباد بافق، مسجد شاه حسین مروست، قلعه مروست، مقبره ملاعبدالله بهابادی، برج قلعه و خندق بهاباد از مهم ترین ابنیه تاریخی و آثار باستانی استان یزد محسوب می شوند.
مردمان قناعت پیشه، متعهد و هنرمند این دیار كه به شهر قنات و قنوت و قناعت نیز شهره است، در طول تاریخ با تكیه بر اعتقادات، باورها، اندیشه های والا و بهره مندی از ظرفیت‌های عظیم فرهنگی، تاریخی و محیطی و همچنین با خردورزی در تعامل و همزیستی با طبیعت خشك و خشن كویر به خوبی توانسته اند فنون، مهارت و تجارب خود را از نسلی به نسل دیگر منتقل نموده و آثاری فاخر و زیبا در زمینه صنایع دستی و هنرهای سنتی خلق كنند.
ترمه بافی، دارایی بافی، شَعر بافی، زیلو بافی، قالی بافی، گلیم بافی، گیوه بافی، مخمل بافی، پتو بافی، مسگری، زیورآلات سنتی، كاشی سازی، سرامیك سازی، سفالگری، تذهیب، چلنگری، قلمزنی، منبت و مشبك چوب، گره چینی چوب، سبد بافی و ... از جمله صنایع دستی «نگین كویر ایران» به شمار می آید.
حرفه شیرینی‌سازی در یزد كه برخی آن را به عنوان شهر شیرینی هم می شناسند، از قدمتی دیرینه برخوردار است و مهم‌ترین محصولات آن شامل قطاب، باقلوا، پشمك، لوزهای پنج گانه، حاجی بادام، نان برنجی و كیك یزدی در ایران و جهان مشهور و شناخته شده است.
هر چند این استان به علت كم‌ آبی، بیشتر جنبه صنعتی دارد اما كشاورزان سخت كوش كم باران ترین شهر ایران با مشقت فراوان و همت مضاعف در بخش های زراعی، باغی و گلخانه ای محصولاتی چون پسته، خرما، زغفران، انار، بادام، گردو، زردآلو، گندم، روناس، زیتون، گل و خیار گلخانه ای را تولید و به بازار ایران و منطقه عرضه می كنند كه بسیاری از این محصولات در میزان تولید، در كشور ركورددار بوده و در تولیدات گلخانه ای سوم كشور محسوب می شوند.
البته تولیدات استان یزد تنها به بخش زراعی، باغی و گلخانه‌ای منحصر نمی‌شود و در پرورش دام، طیور و آبزیان و نیز در تولید محصولات دامی مانند شیر، گوشت قرمز، مرغ، شتر مرغ، بلدرچین، كبك و ماهی هم محصولاتی برای عرضه و ارائه دارد .
یزد دارای آب و هوای اقلیمی گرم و خشك بیابانی است و نوسان دما در تابستان و زمستان و حتی شب و روز آن متغیر است. از این رو می توان عنوان كرد یزد دارای دو فصل است، فصل بلند گرما (از اواخر اسفند تا مهر) و فصل كوتاه سرما كه از آبان تا بهمن ماه ادامه می یابد.
این استان با وجود تنوع مختلف و داشتن چهار فصل در دل این استان كویری كه از یك سو به عنوان چهارمین استان صنعتی كشور نماد كار و تلاش و از سوی دیگر با داشتن 22 سال رتبه برتر كنكور سراسری از لحاظ ظرفیت علمی است در كنار آن با داشتن انواع جاذبه های تاریخی و طبیعی همچون بزرگترین و مسن ترین موجود زنده جهان یعنی سرو ابركوه در مثلث گردشگری مركز ایران قرار گرفته و برای ثبت جهانی نخستین بافت تاریخی ایران لحظه شماری می كند.
1968/8068