اين بافت به مرور زمان فرسوده ترشده و علاوه بناها، شبكه تاسيسات شهري آنها نيز كهنه شده و كاركردهاي شهري خود را از دست مي دهند.
دلايل زيادي وجود دارد كه مردم ترجيح مي دهند منازل خود را در اين بافت ها، نوسازي نكنند، گرچه نوسازي و بهسازي اين نوع بافت ها، توجه و اهتمام ويژه دولت و شهرداري ها و همكاري مردم را مي طلبد.
*** بافت فرسوده شهري چيست؟
بافت هاي فرسوده شهري، محله هاي فرسوده اي در فضاي شهري هستند كه مسائل و پيچيدگي هاي اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي و شيوه خود را دارند.
اين محلات و بافت ها از يك سو؛ ريشه هاي سكونتي ارزشمند با غناي فرهنگي، اجتماعي و معماري دارند و ازسوي ديگر به جهت فرسودگي شديد، نبود دسترسي مناسب به خدمات شهري و بهداشتي، وجود مشكلات اجتماعي و امنيتي و آسيب پذيري در برابر زلزله، سيل و آتش سوزي و نيز عدم تطابق با زندگي امروز شهري و شهرسازي مدرن، داراي مشكلات روبنايي و زيرساختي متعدد هستند.
ناپايداري و استحكام نداشتن 50 درصد از بناهاي موجود در بلوك، نفوذناپذيري به اين معنا كه حداقل 50 درصد معابر بلوك داراي عرض كمتر از شش متر باشد و ريزدانگي يعني اينكه حداقل 50 درصد عرصه ساختمان ها درآن بلوك شهري مساحتي كمتر از 200 مترمربع داشته باشد، از شرايط يك بافت فرسوده است.
بافت هاي فرسوده به سه دسته شامل بافت هاي داراي ميراث فرهنگي، بافت هاي شهري (فاقدميراث فرهنگي) وبافت هاي حاشيه اي (سكونتگاه هاي غيررسمي) تقسيم بندي مي شوند.
*** ويژگي عمومي بافت هاي فرسوده
*عمر بناها: ساختمان هاي موجود در اين گونه بافت ها عمدتا قديمي است يا عدم رعايت استانداردها از ظاهر ساختمان قابل تشخيص است. ابنيه اين بافت ها عمدتا توان مقاومت در مقابل زلزله با شدت متوسط را ندارد.
*دانه بندي و تعداد طبقات: بناهاي مسكوني واقع در اين گونه بافت ها عمدتا ريزدانه بوده و اكثر آنها يك يا دو طبقه هستند و مصالح به كار رفته در اين گونه بافت ها عمدتا از انواع خشتي ، آجر و چوب و يا آجر و آهن بدون رعايت اتصالات افقي و عمودي است.
*وضعيت دسترسي ها: بافت هاي فرسوده بدون طرح قبلي ايجاد شده و ساختاري نامنظم دارند و دسترسي هاي موجود در آنها عمدتا پياده مي باشد به گونه اي كه عرض اكثر معابر كمتر از شش متر بوده و يا بن بست هستند.
*وضعيت خدمات و زيرساخت هاي شهري: بافت هاي فرسوده به لحاظ برخورداري از خدمات، زيرساخت ها و فضاي باز، فضاي سبز و عمومي دچار كمبودهاي جدي هستند.
*شاخص هاي كيفي: مساله جمعيت پذيري بافت ها، حريم گسل ها، مسير قنات ها و رود دره ها و بافت هاي روستايي درون شهري از ديگر مسائلي است كه در تعيين بافت هاي فرسوده موثر است.
*** مداخله در بافتهاي فرسوده
انواع مداخله در اين بافت ها نيز براساس ميزان وفاداري به گذشته در سه گروه «بهسازي، نوسازي و بازسازي» قرار مي گيرد كه هر يك تعاريف خاص خود را دارند و اقدامات ويژه اي را مي طلبند.
در مداخله از نوع «بهسازي» اصل بر وفاداري به گذشته و حفظ آثار هويت بخش در آنهاست و با هدف استفاده از امكانات بالقوه وبالفعل موجود وتقويت جنبه هاي مثبت وتضعيف جنبه هاي منفي از طريق حمايت، مراقبت، نگهداري، حفاظت، احياء، استحكام بخشي و تعمير صورت مي پذيرد و دخالت در اين بافت ها مستلزم رعايت ضوابط و مقررات سازمان ميراث فرهنگي است.
در «نوسازي» حد وفاداري به گذشته از انعطاف پذيري بيشتري برخوردار است و برحسب مورد از مداخله اندك تا تغيير را مي تواند شامل شود
فعاليت نوسازي باهدف افزايش كارآيي و بهره وري، بازگرداندن حيات شهري به بافت است وازطريق نوكردن، توان بخشي، تجديد حيات، انطباق و دگرگوني صورت مي پذيرد.
در «بازسازي» نه تنها هيچ الزامي براي حفظ گذشته وجود ندارد بلكه با هدف ايجاد شرايط جديد زيستي وكالبدي - فضايي و از طريق تخريب، پاكسازي و دوباره سازي اقدامات لازم انجام مي شود.
هم اكنون بسياري از شهرهاي كشور با مساله اي به نام بافت هاي فرسوده مواجهند، اين بافت ها يا هسته هاي قديمي شهرها بوده و به مرور زمان دچار فرسودگي وعدم كارآيي شده و يا در دوران معاصر بدون رعايت ضوابط و مقررات معماري و شهرسازي شكل گرفته و از اين رو با مسائل فراواني روبرو شده و اين مشكلات را به كل شهر نيز تسري مي دهند.
به نظر مي رسد در بافت هاي فرسوده با توجه به وسعت دامنه و شدت مسائل گريبان گير آنها ؛ كارآمدترين رويكردي كه بتواند براي مواجهه با كاستي ها و نارسائي ها اتخاذ نمود، نيل به اهداف توسعه پايدار در عرصه بهسازي اين بافت ها باشد.
*** حمايت از رويكرد «ايران شهري»
به گزارش پايگاه خبري وزارت راه و شهرسازي، وزير راه و شهرسازي چندي پيش در جلسه شوراي عالي معماري و شهرسازي گفت: حمايت ازرويكرد «ايران شهري» دربرابر رويكرد «استالينيستي» در بافت هاي تاريخي، ابنيه تاريخي و بافت هاي ارزشمند، جنبه هاي مختلف ثروت اجتماعي ايرانيان است.
عباس آخوندي دراين جلسه، باابلاغ محدوده بافت تاريخي 168 شهر در طرح هاي توسعه و عمران ، بردنبال كردن انديشه بازآفريني شهرها با تكيه بر انديشه ايران شهر تاكيدكرد و گفت: موضوع اين جلسه يكي از اصلي ترين مباحث شهري ايران مبتني بر بازآفريني ، بازخواني و بازتوليد ميراث است كه مي توان گفت تا به امروز مساله اي به اين اهميت وجود نداشته است.
وي با اشاره به وجود دو جريان كاملا متضاد در رويارويي با حوزه شهرسازي و بافت هاي تاريخي ، افزود: جريان نخست جرياني استالينيستي و فاشيستي است كه به دنبال نابودكردن اين بافت ها و نوسازي روي زمين باير است و درمقابل آن؛ جريان ديگري وجود دارد كه نگاه وتوجه را به حفاظت مينياتوري از بافت و ابنيه تاريخي معطوف مي كند ودر برابر اين دو رويكرد؛ ايران شهري وجود دارد كه مبتني بر بازآفريني يكپارچه عملكرد شهري است.
وزير راه و شهرسازي در ادامه سخنانش همه را در قبال 168 شهر تاريخي كه محدوده تاريخي دقيقي براي آنها تعريف نشده است، مسئول خواند و گفت: درعين حال جاي اميدواري است كه مااين ميراث كهن و ثروت تاريخي را در حوزه هاي اقتصادي، تجاري، فرهنگي ومعماري داريم.
آخوندي با ارزشمندخواندن ظرفيت سازي، مديريت محلي، فرآيند بازآفريني و سيستم نظارتي و كنترل در بافت هاي تاريخي و با تاكيد برلزوم رسيدن به اجماع ملي در اين باره گفت: درمورد بافت هاي تاريخي و شيوه بهسازي و نوسازي آنها مهم اين است كه به تدريج اجماع ملي در اين باره صورت بگيرد و از همين رهگذر ضرورت دارد تا در بازآفريني بافت تاريخي همه گروه هاي تصميم گير و تاثيرگذار حداقل در اصول به اجماع برسند و تفاوت بنيادين با يكديگر نداشته باشند.
وي باارائه نمونه هاي تخريب شده درسال هاي اخير درشهرهاي مشهد، شيراز و كرمان افزود: بهسازي و نوسازي بافت هاي تاريخي؛ موضوعي است كه با حوصله تر از يك سند بايد در مورد آن تصميم گيري شود و درهمين راستا نيز تصميم گيرندگان بايد در اصول با يكديگر همگرايي داشته باشند.
وزير راه و شهرسازي رسيدن به فهم مشترك و اجماع در اصول بهسازي و نوسازي بافت هاي تاريخي را با تكيه برانديشه «ايران شهر» متصوردانست وگفت: اگربگوئيم «ايران شهر» شهري است كه دوست داريم در آن زندگي كنيم بايد مميزه ها، سبك زندگي، سبك تجارت، تعامل اجتماعي، مديريت و هرآنچه كه در سازمان اجتماعي، سازمان كالبدي و جريان زندگي در آنها جاري است بايد منطبق با ايران شهر باشد، همچنين اين بافت هاي تاريخي مي بايست هويت شهر ايراني را در روزگار معاصر نشان دهند و با سبك زندگي امروز مسلمان ايراني سازگاري داشته باشند.
*** يكهزار و 218 هكتار بافت فرسوده در 15 شهر استان مركزي
رئيس اداره عمران وبهسازي شهري اداره كل راه و شهرسازي استان مركزي نيز گفت: در اين استان حدود يك هزارو 218 هكتار بافت فرسوده در 15 شهر شامل اراك ، خمين ، محلات ، ساوه ، دليجان ، شازند، خنداب ، تفرش ، آشتيان ، پرندك ، مامونيه ، نراق ، غرق آباد ، فرمهين و كميجان شناسايي و مصوب شده است.
علي اسدي افزود: همچنين افزون بر 712 هكتار سكونتگاه غيررسمي و 332 هكتار بافت تاريخي در سطح استان مركزي وجود دارد.
وي بيان كرد: اداره كل راه و شهرسازي براي بافت هاي فرسوده سياست «نوسازي»؛ براي سكونت گاه هاي غيررسمي «توانمندسازي» و براي بافت تاريخي «احياء ، بهسازي و نوسازي» را در دستور كار دارد.
وي اظهاركرد: در بحث نوسازي، دولت و شهرداري ها به عنوان حاكميت، زمينه نوسازي را براي مشاركت مردم آماده مي كنند و درهمين راستا شهرداري ها براساس ماده 16 قانون ساماندهي و حمايت از توليد وعرضه مسكن دراستان مركزي با برآوردهاي انجام شده بيش از 30 ميليارد تومان براي صدور پروانه ساخت تخفيف داده كه دولت هم بايد 50 درصد اين رقم را به شهرداري ها برمي گرداند، اما تاكنون هيچ رقمي برگردانده نشده است.
اسدي گفت: در مناطق بن بست ؛ شهرداري بايد بطور مستقيم مداخله كند و مثال بارز آن رستوران پرطلايي واقع در كوي رودكي است، در عين حالي كه اين رستوران در كنار رودخانه قرار داشت اما به دليل تسطيح منطقه و ساخت چندين برج ، اين منطقه از بن بست خارج شد.
وي با تاكيد بر اينكه درمنطقه شهيد فردين پور اراك نيز نوسازي هاي متعدد باعث رونق در ساخت و ساز شده است، افزود: اعطاي تسهيلات بانكي كم بهره توسط دولت هم مي تواند باعث تشويق در ساخت و ساز شود.
وي يادآور شد: در اجراي اين طرح از سال 1388 تا 1392 در مجموع حدود چهارهزارفقره وام بافت فرسوده و مسكن مهر در سطح استان مركزي پرداخت شده است.
اسدي گفت: بانك هاي عامل براي سال هاي 1393 و 1394 از يك هزار و 178 واحد نيازمند به تسهيلات ، حدود 401 واحد را پذيرش كردند كه همگي آنها در بافت فرسوده قرار داشتند.
به گفته وي ، ميزان تسهيلات در كلانشهرها 50 ميليون تومان، در شهرهاي بالاي 200 هزار نفر مانند ساوه 40 ميليون تومان و براي ساير شهرهاي استان مركزي 30 ميليون تومان است كه توسط بانك هاي عامل ازاوايل سال به متقاضيان پرداخت خواهد شد.
اسدي گفت: دراجراي طرح هاي بهسازي ونوسازي بافت هاي فرسوده؛ شركت عمران بهسازي شهر ايران، اداره كل راه وشهرسازي وبرخي شهرداري ها با تجميع وتخفيف و اجراي پروژه هاي الگو به منظور تشويق بيشتر ساكنين اقدام به تهيه اين طرح ها كرده اند.
وي افزود: ازهمين رهگذر؛ هم اكنون در پهنه شهيد فردين پور اراك به مساحت 7،2 هكتار با همكاري شهرداري و شركت عمران و مسكن سازان با انتشار اوراق مشاركت ، اين طرح در حال اجرا است.
وي بيان كرد: در بخش بافت فرسوده همچنين شهرداري ها اقداماتي در تخفيفات، دخالت براي بازگشايي و تهيه طرح هاي ويژه انجام داده اند كه اين روند بايد همچنان ادامه يابد.
وي اظهاركرد: در مورد بافت تاريخي نيز شماري از متقاضيان ساكن در اين محدوده در سطح استان وام نوسازي دريافت كرده اند واگرچه اين بافت ها براي زمان خودش ساخته شده است ، اما بايد با نيازهاي روز هماهنگ و منطبق گردد.
به گفته رئيس اداره عمران وبهسازي شهري اداره كل راه و شهرسازي استان مركزي تعريض معابر، افزايش تراكم ، تخريب و نوسازي درمحدوده بافت تاريخي به سهولت امكان پذير نيست و براي رفع اين مشكلات و ايجادرغبت درساكنين بايد با تغييركاربري متناسب با نيازهاي روز، كار مرمت و بازسازي مطابق هويت آن منطقه از كف ، بدنه و غيره انجام شود.
اسدي گفت: بطورمثال مي توان درميدان ارك اراك، بااحداث جداره هاي مطابق با قديم ، ساخت بدنه زيبا ، ايجاد نمايشگاه هاي صنايع دستي و نيز ساخت انواع پاركينگ ها در اطراف بافت هاي تاريخي ، مانع از توقف خيل خودروها و هويت بخشيدن به اين بافت ها شد.
وي افزود: دربافت تاريخي همچنين با سنگفرش كردن و ايجاد گذرپياده مي توان مردم را به احياء ومرمت بناهاي اين محدوده تشويق كرد.
وي با بيان اينكه خيابان حصار اراك از جمله مناطقي است كه قابليت اجراي سنگفرش شدن و ايجاد «پياده راه» را دارد، گفت: در صورت اجراي اين طرح ، دسترسي شمارزيادي از شهروندان و گردشگران به بازار تسهيل شده و با پياده روي ، دوچرخه ، درشكه و كالسكه سواري وارد اين بافت شده و از آرامش ، جلوه هاي ويژه و المان هاي تعبيه شده در آن استفاده خواهند كرد.
به گفته اين مقام مسئول در اداره كل راه و شهرسازي استان مركزي، از مهمترين ضعف ها در اراك ايجاد نكردن گذرگاه پياده است كه خيابان حصار استعداد اين كار را دارد و البته بايد همه جوانب آن با انجام كار كارشناسي مورد بررسي قرار گيرد.
اسدي گفت: سكونتگاه هاي غيررسمي هم نوعي بافت فرسوده اند با اين تفاوت كه فاقد مجوزند و بدون رعايت اصول شهرسازي و طرح تفصيلي توسط اقشار ضعيف ومهاجرين ازروستا ساخته شده و درخيلي از اين مناطق كاربري هاي زراعي بطور غيرقانوني به مسكوني تبديل شده است.
وي افزود: مهمترين مساله بافت هاي فرسوده كم توجهي دولت و شهرداري ها در اولويت دهي به نوسازي آنها بوده است و به جاي نوسازي در اين بافت ها، گسترش شهر در مناطق ديگر اتفاق افتاده است.
وي بيان كرد: اين گونه گسترش شهرها باعث شده ازنظرايجادامكانات زيربنايي و ساختارشهرسازي هزينه هاي زيادي به شهرداري و دولت تحميل شود، در حالي كه اگر به بافت هاي فرسوده پرداخته مي شد به خاطر وجود بسياري از زيرساخت ها هزينه كمتري براي شهرداري و دولت به بار مي آمد.
وي اظهاركرد: مقاومت فرهنگي، نداشتن انگيزه براي تجميع، ضعيف بودن بنيه اقتصادي ساكنين و نبود قوانين كارآ باعث كم توجهي به احياء بافت فرسوده دراستان مركزي و به خصوص در كلانشهر اراك شده است.
رئيس اداره عمران وبهسازي شهري اداره كل راه و شهرسازي استان مركزي گفت: در عين حال در سال هاي اخير قوانين خوبي از جمله «قانون ساماندهي و حمايت از توليد وعرضه مسكن» و «قانون حمايت ازاحياء ، بهسازي و نوسازي بافت هاي فرسوده و ناكارآمد شهري» به تصويب رسيده است.
اسدي افزود: از اين قوانين مهمتر؛ تصويب «سند ملي راهبردي احياء، بهسازي، نوسازي و توانمند سازي بافت هاي فرسوده و ناكارآمد» بود كه به موجب ستاد هاي ملي، ستاني و شهرستاني با هدف بازآفريني پايدار محدوده ها و محلات هدف شهري مي بايست تشكيل شود.
وي بيان كرد: دراجراي اين قانون دراستان مركزي هم اكنون احكام اعضاي ستاد استاني، فرمانداران و شهرداران شهرهاي داراي بافت فرسوده صادر و ابلاغ شده و لازم است با تشكيل جلسه اي با حضور اعضا ، به مشكلات اين بافت ها رسيدگي شود.
وي اظهاركرد: بانك ها نيز براي احياء ، بهسازي و نوسازي بافت هاي فرسوده از خط اعتباري خودشان وام و تسهيلات مي دهند و بانك مركزي هم براساس مصوبه سال 93 هيات وزيران ، سقف تسهيلات را مشخص كرده و مقررشده سالانه 300 هزار فقره وام در كشور در ارتباط با همين موضوع پرداخت شود.
وي توضيح داد: درهمين راستا و درحالي كه مقررشده در استان مركزي سالانه به پنج هزار واحد براي نوسازي در بافت فرسوده تسهيلات اختصاص يابد، اما از 22 بانك موظف به پرداخت اين تسهيلات، فقط هفت بانك اعلام آمادگي كرده اند.
اسدي يادآور شد: در دو سال اخير از مجموع يك هزارو 200 واحد متقاضي دريافت وام و تسهيلات ، حدود 400 واحد به بانك ها معرفي شدند.
وي گفت: سود مشاركت اين تسهيلات پس از دو سال دوره تنفس در زمان ساخت 24 درصد و دوران فروش اقساطي به مدت 10 تا 15 سال به ميزان 21 درصد است و دولت نيز براساس مصوبه هيات وزيران ابلاغي هشتم آبان 93 موظف به پرداخت 10 درصد آن به عنوان يارانه مي باشد.
وي افزود: بهسازي محيط وايجاد خدمات شهري، فضاي سبز، جدول گذاري و روشنايي معابر در بافت هاي فرسوده ، براي مالكان و ساكنان اين بافت ها انگيزه و رغبت براي نوسازي بوجود خواهد آورد.
وي بيان كرد: درهمين راستا؛ پارك هاي «ترنم» در انتهاي فوتبال (كوي امام علي) و «نسترن» در كرهرود (شهداي صفري) به كمك شهرداري احداث و راه هاي دسترسي، جدول گذاري و خدمات عمران شهري در آنها ايجاد شده است.
رئيس اداره عمران وبهسازي شهري اداره كل راه و شهرسازي استان مركزي گفت: نداشتن سند مالكيت واحدهاي مستقر دربافت هاي فرسوده از ديگر موانع احياء، بهسازي و نوسازي اين مجموعه هاست كه براي رفع اين مشكل ، كارگروهي مختص بافت هاي فرسوده ديده شده تا كار دادن سند به ساكنان اين بافت تسريع شود.
اسدي افزود: از سوي اداره كل راه و شهرسازي استان مركزي نيز تحت شرايطي (سابقه سكونت) به متقاضيان و ساكنان واحدهاي مسكوني مستقر در منطقه فوتبال (كوي امام علي) سند مالكيت واگذار مي شود، زيرا سنددار شدن اين املاك مشوقي براي نوسازي توسط ساكنان آنهاست.
وي با تاكيد براينكه در زمين هاي دولتي به هيچ وجه پروانه ساخت داده نمي شود ، گفت: در زمين هاي فاقد سند تا يك طبقه و در زمين هاي سنددار مطابق ضوابط طرح تفصيلي ساخت و ساز انجام خواهد شد.
*** آثار فرسودگي در ساختمانهاي نوساز
مديركل دفتر فني استانداري استان مركزي نيز گفت: بي بهرگي ساختمان سازان و كارگران ساختماني از مهارت و تجربه لازم و نيز فقدان دانش فني مرتبط با ساختمان سازي باعث شده در برخي نقاط اين استان با گذشت 10 سال از ساخت ، اما آثار فرسودگي در ساختمان هاي تازه ساز مشاهده شود كه به رغم هزينه كرد بالا در اين بخش ، آسيب هاي زيادي به دولت و مردم وارد كرده است.
به گفته حميدرضا نوازني، بطور كلي چند معيار شاخص براي سنجش بافت هاي فرسوده ازجمله نفوذپذيري كم و قدمت بناها وجود دارد و با اينكه در ساير بافت ها قابليت شبكه معابر حدود 25 درصد است در بافت هاي فرسوده ؛ پرپيچ و خم و تنگ تر است.
وي ، عمرمفيد ساختمان ها دركشور را پايين دانست وگفت: بي بهره بودن مجريان امر ساختمان سازي از آموزش كافي و دانش فني لازم به كاهش عمرمفيد ساختمان ها دامن زده و باعث تقليل عمر ساختمان هاي كشورمان در مقايسه با كشورهاي توسعه يافته تا يك سوم شده است و به جرات مي توان گفت كه برخي ساختمان سازان در خيلي از شهرهاي كشورمان در قياس با كشورهاي جهاني، در حال توليد بافت فرسوده هستند.
به اعتقاد مديركل دفتر فني استانداري استان مركزي، اين در شرايطي است كه طي سال هاي گذشته به دليل رعايت اصول ساخت و ساز واستفاده ازبتون مسلح ، ساختمان هاي با قدمت 50 ساله درشهرصنعتي اراك همچنان مستحكم واستوارمانده اند وازنظرسازه اي هيچ مشكلي ندارند.
نوازني گفت: ساختمان هاي دانشگاه تهران و برخي بناهاي ديگر هم زمان آن كه توسط شركت هاي خارجي ساخته شده اند نيز به دليل آشنايي سازندگان آنها نسبت به تركيب مصالح و برخورداري از دانش فني لازم ، مصاديق عمر مفيد بالا در ساختمان سازي را نشان مي دهند.
به گفته وي ، اجراي طرح نواب در تهران هم اگرچه در جاي خودش ازنظر معماري قابل انتقاد است؛ اما از لحاظ اينكه از دل يك بافت فرسوده و كهنه، يك بزرگراه ايجاد شده و در طرفين آن جداره سازي زيبايي صورت گرفته است، مي توان به عنوان نمونه موفقي از تجسم عيني مداخله در بافت فرسوده قلمداد شود.
وي در بخش ديگري از سخنانش با تاكيد براينكه مسئوليت قانوني ارسال بتون از يك كارگاه غيرقانوني متوجه ناظر ساختمان است، افزود: در حالي كه تا چند سال قبل در استان مركزي تنها يك كارگاه استاندارد توليد بتون آماده وجود داشت اما از سال گذشته چندين كارگاه فعال بتون سازي براي گرفتن نشان استاندارد اقدام كرده و به سازمان نظام مهندسي ساختمان معرفي شده اند.
وي بتون را از پرمصرف ترين مصالح در امر ساختمان سازي معرفي كرد و گفت: استان مركزي از معدود استان هايي است كه بتون آماده تحويل مي دهد و توليد بتون دستي در آن ممنوع و منسوخ شده است.
به باور مديركل دفتر فني استانداري استان مركزي، تمامي دغدغه ها و مشكلات مرتبط با بافت هاي فرسوده با نظارت جدي ، استفاده از مصالح استاندارد و كيفي سازي برطرف خواهد شد.
نوازني همچنين گفت: فوم يا پلي استايرن كه اين روزها به دليل سبكي درامرساختمان سازي به شدت در استان مركزي رواج پيدا كرده ، بايد چگالي و تراكم لازم را داشته باشد.
وي نيازمبرم استان مركزي را بتون مسلح و آماده دانست و افزود: اين استان اصراري به توليد پلي استايرن ندارد و احتياجات خود را مي تواند از ساير مناطق كشور تامين كند.
نوازني بيان كرد: با اين حال افزون بر 20 كارگاه توليد فوم در سطح استان فعالند كه تنها محصول شش كارگاه پلي استايرن ازاين تعداد، چگالي و استانداردهاي لازم را دارد.
وي عمرمفيد سازه هاي كشور را بسته به نوع ساخت وساز بين 30 تا 40 سال اعلام كرد وگفت: اما معدودي از ساختمان هاي ساخته شده با اصول مهندسي تا بالاي 100 سال نيز قابليت استفاده دارند.
نوازني ، دو هزار واحد ساخته شده در ميدان نوبنياد تهران توسط آلمان ها و سازه هاي فرانسوي ها در خيابان اميرآباد شمالي تهران در قبل از انقلاب و نيز ساختمان هاي اكباتان تهران در زمان بعد از انقلاب كه امكان جابجايي ديوارها وجود ندارد وحتي يك ميخ به ديوارآنها بدون استفاده از دستگاه هاي مخصوص فرو نمي رود را از شاهكارهاي ساختمان سازي مدرن و پيشرفته عنوان كرد و افزود: اين سازه ها با نظارت مهندسان كارآزموده ، توسط كارگران ماهر و مجرب و با استفاده از مصالح با كيفيت و استاندارد ساخته شده است.
وي گفت: براي سامان يافتن كارگران ساختماني دراستان مركزي، اداره كل آموزش فني وحرفه اي درصدد ايجاد سنديكاي كارگران ساختماني است، ازهمين رو از همه كارگران ساختماني آزمون هاي علمي ومهارتي به عمل مي آورد وبه افراد موفق؛ كارت مهارتي درجه بندي شده مي دهد و با اين اقدام تمامي كارگران ساختماني مستقر در سر چهارراه ها رتبه بندي و ساماندهي خواهند شد.
مديركل دفتر فني استانداري استان مركزي افزود: كوتاه بودن عمر مفيد ساختمان ها اتفاق نامباركي است كه باعث شده هر 40 سال يكبار كل مملكت را كوبيده و از نو بسازيم و مادامي كه توسط مسئولان مربوطه مداخله هاي لازم صورت نگيرد و ازتوليد بافت فرسوده ممانعت نشود، اين روند همچنان ادامه خواهد يافت.
نوازني بيان كرد: سرمايه گذاري در بافت فرسوده به خاطر خواب زياد سرمايه بايد با مشوق هايي از قبيل ميزان تسهيلات، بخشودگي عوارض صدور پروانه و هزينه هاي نظام مهندسي و يا معافيت از بخشي از هزينه ها و كاهش هزينه هاي نقل و انتقال اسناد مالكيتي همراه باشد.
وي اظهاركرد: موضوع بافت هاي فرسوده حاكميتي نيست، با تخريب و قوه قهريه هم نمي توان برخورد كرد بلكه بايد مردم را پاي كار آورد ، ضمن اينكه مداخله مشاركت دراين بافت ها نيز خيلي پاسخگو نيست.
مديركل دفتر فني استانداري استان مركزي گفت: از طريق مركز محله (دفاتر محله محور) كه زيرنظر شهرداري اداره مي شوند و كار آنها گفت و گو است ، بايد مالكان و ساكنان ساختمان هاي بافت فرسوده را پاي ميز مذاكره آورد و به عنوان يك كمك كننده بين انبوه سازان و مردم عمل كرد.
نوازني ، تدوين ساختارمديريتي واحد براي بافت ها به منظور مداخله، تغيير رويكرد از مديريت متمركزشهري به مديريت مشاركتي، تشكيل بازارسرمايه براي سرمايه گذاري دراين بافت ها، پيش گرفتن سازوكاري كه ارزش افزوده داخل خود بافت ها توزيع شود، راه اندازي دفاترمركزمحله براي پاسخگويي به سوالات ، ابهامات و برقراري تعامل با مردم، اعتمادسازي و جلب توجه و مشاركت ساكنان، وضع مقررات خاص براي فعاليت نوسازي دراين بافت ها و برقراري مشوق ها ومعافيت هاي قانوني راازجمله راهكارهاي جلوگيري از فرسوده سازي و احياي بافت هاي فرسوده عنوان كرد.
مديركل دفتر فني استانداري استان مركزي همچنين از تصويب كليات اجراي طرح «پياده راه» در خيابان حصار اراك كه به تازگي در شوراي ترافيك استان تصويب شده است خبر داد و گفت: اين طرح قراراست با كارشناسي بيشتر براي اجرا آماده شود.
نوازني افزود: در صورت اجراي اين طرح ، خيابان حصار به عنوان نخستين خيابان در استان مركزي با سنگفرش شدن ، گذاشتن آب نما و قراردادن المان هاي مختلف مي تواند كاركرد پياده راه را داشته باشد.
وي ابرازاميدواري كرد: يك روز نيز با جمع شدن پل خيابان محسني ، طرح پياده راه در خيابان محسني ، باغ ملي و سه راه ارامنه اراك به اجرا درآيد و از ميدان اراك تا پايين بازار ادامه پيدا كند.
به گفته نوازني ، كلانشهر اراك علاوه بر برند صنعتي ، داراي برند تاريخي نيز هست كه بايد برجسته سازي و شناسانده شود كما اينكه بسياري از خانه هاي بافت تاريخي اين شهر هم قابليت تبديل شدن به مهمانپذيرهاي سنتي براي رونق صنعت گردشگري را دارند.
*** بافت هاي فرسوده به عنوان يكي از مشكلات بزرگ شهرها به شمار مي آيند
به گفته مديرعامل سازمان بهسازي و نوسازي شهرداري اراك، بافت هاي فرسوده امروز به عنوان يكي از مشكلات بزرگ شهري به شمار مي روند بطوري كه مسكن و فرسودگي ؛ دو مقوله مهم در زندگي شهري و از دغدغه هاي اصلي مديريت شهري امروزه است.
محمد ستوده نيا افزود: فرسودگي چه در مقياس واحد مسكوني يا محدوه اي از فضاي شهري ، زمينه ساز آسيب پذيري شهرها و ساكنان آن در برابر بلاياي طبيعي ، دسترسي به خدمات و زيرساخت هاي جديد است.
وي بيان كرد: هم اكنون طبق آمارهاي موجود بيش از 50 هزار هكتار بافت فرسوده شهري دركل كشور وجود دارد و در شهراراك 336 هكتاربافت فرسوده و 400 هكتار سكونتگاه غيررسمي شناسايي شده كه باشناسايي محدوده هاي ناكارآمد مي توان از توسعه اين بافت ها جلوگيري كرد.
وي اظهاركرد: با اينكه بسياري از مردم در واحدهايي زندگي مي كنند كه از استانداردهاي نوين ساختمان سازي فاصله زيادي دارد و از طرفي كم درآمدي و توان اعتباردهي پايين باعث شده كار نوسازي و بهسازي اين واحدها به سرعت انجام نگيرد، از همين رو اين بافت ها همچنان فرسوده باقي مانده و همواره فرسوده تر مي شوند.
مديرعامل سازمان بهسازي و نوسازي شهرداري اراك مي گويد: شايد بتوان گفت تا چند سال پيش ضرورت بهسازي و نوسازي بافت هاي فرسوده احساس نمي شد اما با حوادث غيرمترقبه وازجمله زلزله هاي مخربي كه در كشور رخ داده اين حقيقت براي مسئولان روشن شده كه درصد بالايي از مردم ساكن در محدوده بافت هاي فرسوده شهرها در معرض خطر بوده و زخم بافت هاي فرسوده در كالبد شهرها به خوبي احساس مي شود.
ستوده نيا، بهسازي و نوسازي بافت هاي فرسوده را امري بسيار پيچيده و چندوجهي دانست و گفت: طبق مصوبه كميسيون ماده 5 شوراي عالي شهرسازي و معماري ايران؛ بافت هاي فرسوده محدوده هاي آسيب پذير شهرها در برابر مخاطرات طبيعي از قبيل زلزله هستند كه نيازمند مداخله و هماهنگي به منظور سازماندهي مي باشند.
وي افزود: فرسودگي شهري بيانگر شرايط كالبدي، اجتماعي و اقتصادي است كه در نتيجه عدم تعمير درازمدت ساختمان ها، زيرساخت ها و شبكه هاي معابر فاقد شرايط مناسب و مطلوب براي زندگي بوجود آمده است.
وي بيان كرد: بخشي ازبافت هاي شهري را بافت قديم شامل مي شود كه قبل از سال 1300 شكل گرفته و به دليل فرسودگي كالبدي و فقدان استانداردهاي ايمني ، استحكام ، خدمات و زيرساخت هاي شهري وعليرغم برخورداري از ارزش هاي هويتي ، اما منزلت مكاني وسكونتي پايين تري دارند.
وي اظهاركرد: مداخله دراين گونه بافت ها با ساير بافت هاي شهري متفاوت بوده واقدامات از نوع بهسازي، روان بخشي و نوسازي است كه در قالب طرح هاي ويژه به اجرا در خواهد آمد.
*** انواع مداخله ها در بافت هاي فرسوده شهري به منظور يافتن راه حل هاي بهينه براي حل مسائل و مشكلات زيستي شهروندان
مديرعامل سازمان بهسازي و نوسازي شهرداري اراك مي گويد: هرگونه مداخله در بافت هاي شهري ؛ نظام ارزشي ، ايدئولوژي و اقتصادي شهر را مورد توجه قرار مي دهد.
به گفته ستوده نيا ، «مداخله در بافت هاي فرسوده شهري از ديدگاه كالبدي» نخستين مساله در امر مداخله در بافت هاي فرسوده است. زيرا بافت هاي فرسوده با معضلات متعددي از لحاظ كالبدي مواجهند كه مهمترين آنها ناپايداري ابنيه وعدم ايمني ساكنان است و بناهاي اين بافت ها به علل گوناگون ازجمله قدمت، استفاده از مصالح بي دوام وعدم رعايت شيوه هاي صحيح ساخت و ساز، از استحكام و پايداري لازم برخوردار نيستند.
وي افزود: هرگونه مداخله كالبدي در بافت هاي شهري بايد با رويكرد حل دسترسي هاي نامناسب و نفوذپذيري براي تسريع عمليات امدادرساني در مواقع خطر، استحكام بناها و افزايش عملكرد در بافت ها انجام شود.
وي در خصوص «مداخله در بافت هاي فرسوده شهري از ديدگاه اجتماعي» گفت: مداخله در بافت هاي فرسوده شهري امري كاملا اجتماعي است و با فرهنگ جامعه در ارتباط است، از اين رو انتخاب روش ها و گزينه اي مناسب براي مداخله مي تواند خطر دگرگوني اجتماعي ناشي از جابه جايي جمعيت را كاهش دهد و به جاي سودآوري اقتصادي ، سودآوري اجتماعي را در پي داشته باشد.
ستوده نيا افزود: در نوسازي اجتماعي احساس تعلق به مكان، معنا و هويت پيدا مي كند و نكته حائزاهميت دراين نوع از مداخله ؛ مشاركت مردمي است. چرا كه هرگونه مداخله در بافت هاي زنده شهري بدون مشاركت ساكنان به نتيجه مطلوب نمي رسد.
وي بيان كرد: پيامدهاي اجتماعي مداخله در بافت هاي فرسوده شامل ارتقاي جايگاه سكونتي بافت ، اعتمادسازي متقابل ساكنان و متوليان امر، تامين امنيت سكونت، مشاركت ساكنان درفرآيند تصميم سازي وتصميم گيري، ايجاد مراكزفعال جهت افزايش تعاملات اجتماعي، كاهش بيكاري وجرم، تشكيل سازمان هاي غيردولتي داوطلبانه جهت حمايت از فرآيند توسعه ، توجه خاص به گروه هاي آسيب پذير به ويژه زنان و جوانان و پرورش قابليت متناسب با توانايي، مهارت و دانش است.
مديرعامل سازمان بهسازي و نوسازي شهرداري اراك درمورد «مداخله دربافت هاي فرسوده از ديدگاه اقتصادي» نيز معتقد است: مهمترين ضرورتي كه كمتر به آن توجه مي شود، موضوع ضرورت هاي اقتصادي و سرمايه گذاري و توجه به عدم النفع ها و فرصت هاي از دست رفته حاصل از تاخير در بهسازي و نوسازي بافت هاي فرسوده شهري است.
به باور ستوده نيا ، واقعيت اين است كه مهمترين دليل تاثيرگذاري در توسعه فرسودگي ها و متروكه شدن بافت هاي فرسوده شهري عوامل اقتصادي و سرمايه گذاري است چرا كه فقر اقتصادي امكان هر گونه بهسازي و نوسازي را از ساكنان و مالكان اين بافت ها سلب مي كند.
وي بيان كرد: تنگناهاي اقتصادي از سوي ديگر باعث مي شود ساخت وسازها درنهايت صرفه جويي وكاهش هزينه هاي مختلف مانند تهيه مصالح ، نيروي انساني و كاهش زمان انجام شود ونتيجه آن ، افت كيفيت ساخت بناها و سيماي نازيباي شهري خواهد بود.
وي تاكيد كرد: انجام بهسازي و نوسازي بافت هاي فرسوده شهري از افت شديد قيمت زمين در عمق بافت هاي مذكور جلوگيري مي كند و با افزايش مرغوبيت محدوده ، اقبال سرمايه گذاران را به دنبال دارد و مجددا در چرخه حيات اقتصادي شهر قرار مي گيرد.
*** تشريح اقدامات مداخله اي انجام شده دربافت هاي فرسوده و تاريخي كلانشهر اراك
*مداخله در بافت هاي فرسوده از ديدگاه كالبدي:
تهيه طرح تفصيلي ويژه باعنوان طرح ساماندهي بافت فرسوده اراك (كوي رودكي)، تهيه طرح تفصيلي ويژه باعنوان طرح تفصيلي ويژه بافت فرسوده مركزي شهراراك، تهيه طرح معماري پهنه پيشگام شهيدفردين پور درمقياس بلوك شهري به وسعت 7،2 هكتار، بازگشايي محور شهيدفردين پور با هدف تعريض خيابان به منظور افزايش نفوذپذيري و تسهيل ترافيك محدوده شهري، احياء و بهسازي بخشي ازمنزل تاريخي حاج آقا محسن اراكي، مرمت آب انبار قديمي واقع در پارك شهرو مقبره آقانورالدين ، مرمت حمام تاريخي واقع درميدان ارك، بهسازي جداره هاوكف سازي گذرهاي اول تا دهم بازارتاريخي اراك واقع درخيابان پاسداران (حصار)، احداث مجتمع تجاري نيايش و سرويس بهداشتي واقع در خيابان پاسداران گذراول جنب مجتمع تجاري ملت، نظارت بر طراحي پارك ترنم واقع در كوي علي ابن ابيطالب (ع) و احداث سوله ورزشي واقع در كوي وليعصر (چشمه موشك).
*مداخله در بافت فرسوده از ديدگاه اجتماعي:
راه اندازي دفاتر تسهيل گري با رويكرد افزايش مشاركت مردمي در نوسازي بافت فرسوده كوي رودكي ، راه اندازي دفتر تسهيل گري جهت افزايش مشاركت در اجراي پروژه پيشگاه شهيد فردين پور ، برگزاري دوره هاي آموزشي شهروندي با عنوان آموزش آپارتمان نشيني در بافت هاي فرسوده كوي رودكي.
*مداخله در بافت فرسوده از ديدگاه اقتصادي:
تخفيف 50 درصدي عوارض پروانه ساختماني در محدوده هاي بافت فرسوده و قديم شهر اراك، معرفي متقاضيان تسهيلات بافت فرسوده به مراجع ذيربط ، انتشار اوراق مشاركت به منظور نوسازي پروژه هاي پيشگاه شهيد فردين پور و كوي رودكي به مبلغ 370 ميليارد ريال در مقياس بلوك شهري.
مديرعامل سازمان بهسازي و نوسازي شهرداري اراك همچنين گفت: كلانشهر اراك ؛ هفت هزار و 178 هكتار وسعت دارد و جمعيت آن براساس سرشماري سال 1390 معادل 526 هزار و 182 نفر است.
ستوده نيا افزود: نسبت مساحت سكونتگاه هاي غيررسمي به سطح شهر اراك 3،6 درصد و با 9 محله ونسبت مساحت بافت فرسوده به سطح شهر اراك 7،4 درصد و با پنج محله است و حدود 70 هزار نفر در بافت فرسوده كلانشهر اراك سكونت دارند.
وي ، وسعت سكونتگاه هاي غيررسمي كلانشهر اراك را 3،454 هكتار اعلام كرد و گفت: نام اين سكونتگاه ها عبارتست از؛ كوي امام علي (فوتبال)، كوي امام سجاد (باغ خلج)، كوي وليعصر (چشمه موشك)، كوي امام رضا، خيابان مشهد، 20 متري و 30 متري ميقان، ولي آباد و صالح آباد، كوي قنات ناصري وكوي كرهرود.
به گفته ستوده نيا، وسعت بافت فرسوده شهر اراك نيز 8،336 هكتار است و نام آنها عبارتند از؛ كوي رودكي ، كوي داوران، بافت مركزي اراك ، كوي سنجان و كوي كرهرود.
وي با بيان اينكه سازمان مادرتخصصي عمران وبهسازي ايران متولي پيگيري اموربافت فرسوده به عنوان يكي از دغدغه هاي مهم دولت است، گفت: مهمترين كار ماتهيه طرح هاي تفصيلي ويژه براي بافت هاي فرسوده باتوجه به درنظرگرفتن ضوابط تشويقي براي تجميع و ساخت و ساز و نيز تهيه طرح هاي شهرسازي با نگاه ضوابط تشويقي ساخت و ساز با توجه به افزايش تعداد طبقات و تراكم است.
مديرعامل سازمان بهسازي ونوسازي شهرداري اراك گفت: دربخش مداخله اقتصادي هم 50 درصد تخفيف درصدورپروانه هادرنظر گرفته شده و براي احياي آنها 37 ميليارد تومان اوراق مشاركت تهيه شده كه عوايد فروش آن صرف اجراي طرح ها خواهد شد.
ستوده نيا افزود: علاوه بر بودجه حداقل 15 ميليارد توماني شهرداري براي تملك اراضي شهيد فردين پور، اين سازمان نيز پنج ميليارد تومان بودجه براي نوسازي در اين بافت درنظرگرفته است و پيش بيني مي شود در مجموع 20 ميليارد تومان اعتبار در صورت تصويب؛ طي سال جاري براي پروژه شهيد فردين پور جهت تملك و ساخت هزينه شود.
وي بيان كرد: در مناطق رودكي و بافت مركزي كه از جمله بافت هاي فرسوده كلانشهر اراك هستند درسال 1389 دو طرح «ويژه تفصيلي زيست ها» تهيه شد و هم اكنون نيز طرح «راهبردي» در دستور كار است كه در ستاد بازآفريني محله هاي هدف جايگزين طرح تفصيلي خواهد شد.
وي توضيح داد: «طرح تفصيلي»؛ مسائل كالبدي را در نظر مي گيرد، اما در «طرح راهبردي»؛ مسائل اجتماعي ، اقتصادي و فرهنگي به صورت عملياتي تر ديده شده است.
وي تاكيد كرد: سازمان بهسازي و نوسازي شهرداري اراك ضمن اينكه از ساخت و سازهاي غيرمجاز جلوگيري مي كند، اما اجازه تخريب ندارد.
ستوده نيا پيشنهاد داد: در صورتي كه ساخت و سازهاي غيرمجاز جرم تلقي شود و قانون ؛ اجازه تخريب صادر كند بسياري از مشكلات مربوط به بافت هاي فرسوده و سكونتگاه هاي غيررسمي در كلانشهر اراك مرتفع خواهد شد.
وي ، بحث صدور سندمالكيت براي افراد داراي سند عادي رااز ديگر راهكارهاي جلوگيري از ساخت و سازهاي غيررسمي ذكر كرد.
گزارش: احمد الهي
6066/6012
اراك - ايرنا - شكل گيري برخي از محلات و مناطق شهرهاي بزرگ بنا به دلايل متعدد به گونه اي است كه با ضوابط و معيارهاي شهرسازي و معماري امروز به ويژه در كلانشهرها مغايرت دارد.
