سید مرتضی آوینی در شهریور 1326 خورشیدی در شهر ری دیده به جهان گشود و دوره ابتدایی و متوسطه را در شهرهای زنجان، كرمان و تهران به پایان رساند و سپس با توجه به علاقه بسیاری كه به هنر داشت، در رشته معماری دانشكده هنرهای زیبای دانشگاه تهران مشغول به تحصیل شد و تحصیلات دانشگاهی خود را با موفقیت به پایان رساند.
وی پس از پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن 1357 خورشیدی، با الهام از این نهضت بزرگ و به منظور حفظ و به تصویر كشیدن ارزش ها و آرمان های آن، معماری را رها كرد و به فیلم سازی روی آورد و به عنوان فیلم ساز و گوینده متن برنامه های تلویزیونی گروه جهاد سازندگی در سازمان صدا و سیما به ایفای نقش پرداخت.
نخستین برنامه های به یادماندنی از وی شامل مستندی درباره غائله گنبد(مجموعه شش روز در تركمن صحرا)، سیل خوزستان و ظلم خوانین (مستند خان گزیده ها) بود. با آغاز جنگ تحمیلی و پیشروی ارتش رژیم بعث به طرف خرمشهر، شهید آوینی به همراه گروه جهاد سازندگی به این شهر رفت تا بتواند نخستین مستند جنگی را به نام «فتح خون» برای پخش در تلویزیون آماده سازد و پس از پایان ساخت این فیلم، مجموعه دیگری را با عنوان «حقیقت برای ترسیم علل سقوط خرمشهر» تولید كرد.
وی فعالیت های مطبوعاتی خود را در ماه های پایانی سال 1362خورشیدی، همزمان با حضور در جبهه ها و تهیه فیلم های مستند درباره جنگ، با نگارش مقاله هایی در «ماهنامه اعتصام ارگان انجمن اسلامی» آغاز كرد. او همچنین در این هنگامه كتاب هایی نظیر «گنجینه های آسمانی» و «فتح خون» را به رشته تحریر درآورد.
سپس گروه تصویرگران جهاد با آغاز عملیات والفجر 8 توانستند شكل منسجم و به هم پیوسته ای پیدا و مجموعه ای زیبا و ماندگار را به نام «روایت فتح» تهیه كنند كه این مستند همزمان با ساخت قسمت های دیگر آن از تلویزیون پخش می شد.
پس از پایان جنگ تحمیلی، «موسسه فرهنگی روایت فتح» به فرمان آیت الله خامنه ای مقام معظم رهبری تشكیل شد تا به كار فیلم سازی مستند و سینمایی در مورد دفاع مقدس بپردازد كه در واقع این موسسه ادامه دهنده مسیر مجموعه روایت فتح به شمار می رفت كه با پایان جنگ و پذیرش قطعنامه، تهیه و تولید آن متوقف شده بود.
شهید آوینی و گروه فیلم برداران روایت فتح در مدتی كمتر از یكسال به منطقه های مختلف جنگی رفتند و شش برنامه از مجموعه 10 قسمتی «شهری در آسمان» را به پایان رساندند كه این كار به عنوان مقدمه ای برای تهیه مجموعه های دیگری در مورد آبادان، سوسنگرد، هویزه و فكه بود. «شهری در آسمان» درباره محاصره، سقوط و باز پس گیری خرمشهر ساخته و در ماه های آخر حیات زمینی او از تلویزیون پخش شد.
اما طرح های وی برای تكمیل این مجموعه و ساختن مستندهای دیگر با شهادتش در فكه ناتمام ماند و مرتضی آوینی در 20 فروردین 1372 خورشیدی هنگام تصویربرداری در منطقه فكه بر اثر برخورد با مین به فیض شهادت نائل آمد و پیكر مطهر وی در 22 فروردین با حضور هنرمندان و نویسندگان تشییع و در گلزار شهدای بهشت زهرا (س) به خاك سپرده شد.
روز بیستم فروردین به منظور پاسداشت مقام والای شهید مرتضی آوینی كه مقام معظم رهبری به وی لقب سید شهیدان اهل قلم را اعطا كردند؛ در تقویم ایران اسلامی، روز هنر انقلاب اسلامی نام گرفت.
«مهدی همایونفر» مسئول سینمایی روایت فتح و از همرزمان شهید مرتضی آوینی به مناسبت سالروز شهادت این تصویرگر دفاع مقدس در گفت و گو با پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا، گفت: انسانیت، اخلاق مداری و ولایتمداری از ویژگی های شاخص سیدمرتضی آوینی به شمار می رفت كه او همواره آنها را سر لوحه كار خویش قرار می داد. وی در انجام تمام كارهایش، اطاعت از ولایت فقیه را لازم می دانست. این شهید والامقام آرمان ها و ارزش های انقلاب را هرگز فراموش نمی كرد و اهل فكر، اندیشه و مطالعه بود.
این كارشناس فرهنگی، با اشاره به هنر شهید آوینی در روایت وقایع جنگ اظهار كرد: شهید آوینی تلاش می كرد با ثبت ایثار و شجاعت انسان های وارسته ای كه همانا زیباترین هنرشان، دفاع و شهادت بود، مجموعه هایی زیبا را به وسیله هنر كه به تعبیر رهبر فرزانه انقلاب، «رساترین زبان است» را بازگو نماید. هرگاه سخن از هنر انقلابی و اسلامی به میان می آید، هر انسان قدرشناسی، هنرمند توانمند و متعهدی مانند سید مرتضی آوینی را به خاطر می آورد.
وی با اشاره به ویژگی های هنر در قبل از انقلاب اسلامی بیان داشت: قبل از انقلاب اسلامی، هنر در انحصار افراد ویژه ای بود و مردم عادی در خلق و آفرینش آن حضور نداشتند و نمی‌توانستند هنر خود را به جامعه عرضه كنند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی هنر در میان مردم گسترش یافت و ارتباط تنگاتنگی با تمام قشرهای مختلف جامعه پیدا كرد و این امر زمینه را برای رشد و تعالی آن بیش از پیش فراهم كرد.
مهدی همایونفر زمان شناسی را رمز موفقیت مستند روایت فتح دانست و یادآور شد: شهید مرتضی آوینی در زمان جنگ، حقیقت های این رویداد را در زمان خود به درستی به تصویر كشید و پیامی ساده و در عین حال پیچیده را در مستندهای روایت فتح به مخاطب منتقل و وقایع جنگ را در قالب فیلم بیان كرد. برخی فیلمسازان برپایه باورهای ذهنی كه از جنگ دارند، پیام خود را پیش از تولید یك اثر سینمایی برای مخاطب مشخص می سازند در حالی كه آنها با الهام از آوینی می بایست كه حقیقت های جبهه های جنگ را كشف و نباید تصورها و تخیل های خود را در آثار مستند دفاع مقدس روایت كنند و با كنار گذاشتن تخیل های خود می توانند رخدادها را به درستی به مخاطب انتقال دهند.
سید مرتضی آوینی با تحریف رویدادهای جنگ مخالف بود و بارها از گرفتاری فیلمسازان در تخیل ها و تصورهایشان به هنگام روایت سال های دفاع مقدس انتقاد می كرد. مستندهای روایت فتح به فضای حقیقی جبهه ها شباهت زیادی داشت و با سایر مجموعه هایی كه در این ارتباط ساخته شده اند قابل مقایسه نیست. مقاومت در هشت سال جنگ تحمیلی و ایستادگی اقوام مختلف در كنار هم به نوعی موجب انسجام ملی شد و این از دستاوردهای مهم دفاع مقدس محسوب می شود كه این وحدت و قرار گرفتن مردم در كنار یكدیگر به زیبایی در مستندهای روایت فتح به تصویر كشیده شد.
همایونفر راویت فتح را مهمترین سند دفاع مقدس خواند و افزود: جنگ ما یك شخصیت دارد كه در مجموعه روایت فتح به درستی بازتاب می یابد كه این نشانگر آن است كه دفاع مقدس شبیه به هیچ یك از جنگ های دنیا نیست. این مستند تنها مجموعه شخصیت محور سینمای ایران به شمار می رود و هیچ فیلمی در تاریخ سینمای ایران این چنین به درستی شخصیت پردازی نمی كند و این مستند، مجموعه ای از حقیقت دوران دفاع مقدس بود و با معرفی رزمندگان و دلاورمردان این جنگ، شخصیت و افكار آنها را نمایان ساخت و اگر در آثار دیگر مستندسازان دفاع مقدس نیز افق دید وسیع باشد، حقیقت های این واقعه بزرگ به خوبی نمایان می شود.
مسئول اجرایی گروه روایت فتح در دوران جنگ تحمیلی، در ادامه اظهار داشت: مهمترین مقطعی كه شهید آوینی در جبهه ها حضور بسیار جدی داشت، زمان شروع جنگ بود كه مجموعه «حقیقت‌ها» را طراحی و تهیه كرد و او همچنین با شركت در عملیات طریق‌القدس، فیلمی با نام «فتح‌الفتوح» را به مرحله تدوین رساند.
عضو اصلی گروه جهاد تلویزیون در زمان جنگ تحمیلی، با اشاره به پایان جنگ تحمیلی و علت ادامه كار این گروه گفت: با امضای قطعنامه 598 شورای امنیت، افرادی كه زندگی خود را با جنگ تصور می كردند، باید برای دوره پس از جنگ تعریف نوینی می یافتند، رزمندگان می پنداشتند در نبردی كه آغاز شده، كشته خواهند شد و هرگز پایان آن را نخواهند دید. اما با پایان یافتن دفاع مقدس، تمامی مردم و از جمله رزمندگان با زندگی جدیدی روبه رو شدند. بنابراین اندیشه استفاده از توانایی فیلمسازی از جبهه های جنگ و حفظ ارزش های آن زمان، جایگاه ویژه ای پیدا كرد. مرتضی آوینی كه تجربه های ارزشمندی در این زمینه داشت، این بار نیز پیشقدم شد و پس از پایان ساخت مجموعه انقلابی با عنوان «نسیم حیات» درباره حزب‌الله لبنان، اندیشه فیلمسازی درباره جنگ را در سرخود پروراند و به حوزه هنری پیوست تا بتواند این هدف خود تحقق بخشد.
مسئول سینمایی روایت فتح، افزود: مسئولان و دستگاه های اجرایی باید تمام تلاش خود را برای ادای وظیفه نسبت به شهیدان و پاسداشت خون آنها به كار گیرند كه به فرموده امام خمینی(ره) «شهادت هنرمردان خداست و شهیدان زنده هستند و نزد خدای تعالی روزی می خورند». 20 فروردین همزمان با سالروز شهادت شهید آوینی را روز هنر انقلاب اسلامی نام نهاده اند، كه نه تنها یاد و خاطره های صدها هنرمند شهید این مرز بوم، بلكه داستان هنرمندی و رشادت آنان در تاریخ این مرز و بوم برای همیشه ثبت و ضبط شود.
وی در پایان با اشاره به این كه هنوز آوینی به درستی شناخته نشده است، گفت: سخنان و اندیشه های ناب این شهید، هنوز در حجاب است و آن را مورد واكاوی قرار نداده اند. آوینی اندیشمند، متفكر و زمان شناسی بزرگ بود كه مستند و روایت زیبای دفاع مقدس را به تصویر كشید. اگر در كارهای سینمایی و تلویزیونی او برجستگی مشاهده می شود این تنها گوشه ای از تفكر عمیق او در باره جهان هستی و ارزش های انسانی به شمار می رود. آوینی را باید دریابیم و تا به امروز تنها شاید یك لایه از لایه های عمیق فكری او شناخته شده است.
*گروه اطلاع رسانی
پژوهشم**9117**2059**9131
تهران- ایرنا- بیستم فروردین یادآور عروج سید مرتضی آوینی قاصد و روایتگر حماسه های دلاورمردان ایران زمین در هشت سال دفاع مقدس بود؛ او كه با هنر خود رشادت های همرزمان و فرزندان این مرزوبوم را به تصویر كشید و اثرهایی ماندگار خلق كرد.
