طلوع پیشوایی عدالت گستر

امام علی(ع) در 13 رجب 30 عام الفیل در كعبه دیده به جهان گشود. پدر ایشان ابوطالب؛ عمو و حامی بزرگ پیامبر اسلام(ص) و از شخصیت‌های بزرگ قریش و مادر بزرگوارشان فاطمه بنت اسد از طایفه بنی‌هاشم و بانویی نیك سیرت بود. نام او را علی به معنای بلندمرتبه و بزرگوار نهادند. او مظهر نیكوترین صفت های انسانی و پیشوایی پارسا و عادل بود.
امام علی(ع) در دوره كودكی بیشتر وقت خود را با حضرت محمد(ص) می گذراند و از سرچشمه علم و دانش الهی ایشان سیراب شد و والاترین آموزه های تقوا، دینداری، یكتاپرستی، راستی و درستكاری را از محضر رسول اكرم(ص) آموخت.
پس از آن كه خداوند رسالت سنگین نبوت را بر عهده حضرت محمد(ص) نهاد، امیرالمومنین(ع) به همراه حضرت خدیجه(س)، نخستین افرادی بودند كه به اسلام ایمان آوردند. امام علی(ع) پیامبر را سال ها در انجام دادن مسوولیت بزرگ هدایت بشر یاری رساند و همواره همچون مشاوری امین، دوستی وفادار و مریدی شجاع در خدمت گسترش و نشر اسلام بود. وی آیه های قرآن را با دقت به خاطر می سپرد و با وسواس بسیاری می نگاشت تا این كلام و وحی الهی برای همیشه و تمام نسل ها حفظ شود.
تاریخ پرفراز و نشیب اسلام شاهد فداكاری های بسیار نخستین پیشوای شیعیان در جریان هجرت رسول اكرم(ص) از مكه به مدینه و همچنین ایثار، رشادت و جانبازی های او در جنگ ها و غزوه های مسلمانان با مشركان است.
پیامبر اكرم(ص) در 18ذی الحجه 10هجرت به همراه گروهی كه تعدادشان را تا 120 هزار تن تخمین زده اند از آخرین سفر حج خود باز می گشتند كه به سرزمین غدیر خم رسیدند و در این هنگام پیك وحی بر رسول خدا(ص) نازل شد و از جانب خدا پیام آورد كه «ای رسول آنچه از جانب پروردگارت بر تو نازل شده به گوش مردم برسان و اگر چنین نكنی رسالت او را ابلاغ نكرده ای و خداوند تو را از گزند مردمان حفظ خواهد كرد.»
حضرت محمد(ص) در آن روز برای آن كه رسالت آسمانی خود را با موفقیت به پایان برسانند و وظیفه و تكلیف پیروانانش را پس رحلت خویش مشخص كنند، امام علی(ع) را به عنوان مولا و ولی به آنها معرفی كردند و از حاضران پرسیدند: «ای مردم، آیا من از خود شما، بر شما اولی و مقدم تر نیستم؟»
همه پاسخ دادند: «بله، ای رسول خدا.»
آنگاه فرمودند: «پس هر كس كه من مولای او هستم، علی مولای اوست. خداوندا، دوست بدار و سرپرستی كن، هر كسی كه علی را دوست و سرپرست خود بداند و دشمن بدار هر كسی كه او را دشمن می دارد.»
امیرالمومنین(ع) به فرمان پروردگار برای جانشینی رسول اكرم(ص) برگزیده شد. اما پس از وفات حضرت محمد(ص)، علی ابن ابیطالب(ع) به دلیل شرایط خاص آن روزگار و این كه تهدیدهای داخلی و خارجی وحدت جامعه اسلامی را به خطر نیندازد و از ایجاد اختلاف و فتنه داخلی جلوگیری كند، از قدرت كناره گیری و به مدت 25 سال صبر پیشه كرد.
نخستین امام شیعیان در این مدت هرگز لحظه ای از راهنمایی و ارشاد مسلمانان غفلت نكرد و همواره در نشر و گسترش اسلام حقیقی تلاش كرد و پیروانان خویش را به تقوا، عدالت و رستگاری فرا خواند. امام علی(ع) الگویی شایسته از یك فرد مسلمان را برای همگان به تصویر كشید و با عبادت و بندگی خالصانه، پیروانانش را به راه سعادت حقیقی رهنمون ساخت.
حضرت علی(ع) سرانجام خلافت را بنابر خواست و اصرار مردم پذیرفت و در حكومت خود عدالت راستین و اسلام حقیقی را به كار بست و دست بسیاری از دنیاطلبان را از قدرت و بیت المال كوتاه كرد كه این امر شرایط را برای عده ای، بسیار سخت و غیرقابل تحمل ساخت و همین امر زمینه ساز دشمنی و مخالفت منافقان با او شد.
سرانجام دشمنان خاندان اهل بیت(ع) روشنگری ها و عدالت گستری های امیرالمومنان(ع) را بر نتافتند و نقشه قتل او را طراحی كردند و ابن ملجم مرادی در 19 رمضان 40 هجری قمری، نخستین پیشوای شیعیان را هنگامی كه مشغول انجام دادن فریضه نماز بود، مجروح كرد و حضرت علی(ع) پس از دو روز در 21 رمضان به شهادت رسید.
حجت الاسلام «حبیب الله زارعی» مدرس و عضو هیات علمی گروه معارف دانشگاه امام علی(ع) در گفت و گو با پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا با تبریك زاد روز پر خیر و بركت امیرالمومنین(ع)، تولد ایشان در كعبه را از نكته های آشكار و مسلم تاریخ دانست كه تاریخ نگاران و محدثان بزرگ شیعه و سنی بر آن مهر تایید زده اند و در این ارتباط یادآور شد: علامه مجلسی در صفحه هشت جلد 35 كتاب بحارالانوار، چنین نقل می كند كه «ابن قعنب» می گوید با «عباس پسر عبدالمطب» و گروهی دیگر رویاروی كعبه نشسته بودیم كه فاطمه دختر اسد به طرف خانه خدا پیش آمد، ایستاد و چنین گفت: «خداوندا به تو و پیامبرانت و كتاب هایشان ایمان دارم. گفتار ابراهیم(ع) جد خود را راستین می دانم همان كه این خانه را به فرمان تو بنا نهاد... تو را به او و به این كودك كه در رحم دارم سوگند می دهم كه زادنش را بر من آسان كن.» در این هنگام دیوار خانه خدا شكافت و آن بانوی گرامی پا به درون گذارد و دیوار دوباره بر هم آمد... چهار روز بعد آن گرامی از خانه پا بیرون نهاد با كودكی كه در آغوش او بود و گفت پیامی از غیب شنیدم كه نامش را علی بگذار.
این استاد دانشگاه، میلاد حضرت علی(ع) در خانه خدا را از دلایل حقانیت نخستین پیشوای شیعیان خواند و اظهار داشت: گروه زیادی از دانشمندان اهل سنت نیز بر این حقیقت گواهی داده اند و آن را یك فضیلت بی نظیر خوانده اند كه از آن جمله می توان به «محمد بن عبدالله حاكم نیشابوری» اشاره كرد كه می گوید «ولادت علی(ع) در داخل كعبه به طور تواتر به ما رسیده است.» همچنین «ابوالفضل شهاب‌الدین محمود آلوسی بغدادی» صاحب تفسیر مشهور می نویسد: «تولد علی(ع) در كعبه در میان ملل جهان مشهور و معروف است و تاكنون فردی به این فضیلت دست نیافته است.»
عضو هیات علمی دانشگاه امام علی(ع) در پاسخ به این سوال كه چه آیه ها و حدیث هایی بر ولایت امام علی(ع) دلالت دارند، گفت: در قرآن كریم آیه های فراوانی درباره امیرالمومنین(ع) وجود دارد كه این توجه ویژه خداوند متعال نسبت به ایشان را نشان می دهد. «عبد اللّه بن عباس بن عبدالمطلب» صحابه پیامبر می گوید كه پروردگار در قرآن 300 آیه در ارتباط با علی ابن ابیطالب(ع) نازل كرده كه این عنایت به هیچ یك از دیگر یاران رسول اكرم(ص) نشده است. پروردگار متعال در «آیه 59 سوره نساء» كه معروف به آیه «اولی الامر» است، همگان را به اطاعت مطلق از اولیای الهی فرامی خواند و می فرماید: «ای كسانی كه ایمان آورده اید، از خدا اطاعت كنید و از رسول و اولیاي امر خود فرمان برید.» پیروی از اولی الامر در امتداد اطاعت از خداوند متعال و رسول خدا(ص) قرار دارد كه این امر جایگاه مقام ولایت را نشان می دهد. پروردگار مصداق واژه اولی الامر را آیه 55 سوره مائده مشخص می كند و می فرماید: «وليّ شما، تنها خدا و پیامبر اوست و كساني كه ایمان آورده‏اند: همان كساني كه نماز برپا مي‏دارند و در حال ركوع زكات مي‏دهند.»
وی در ادامه با اشاره به این كه كتاب های تفسیر شیعه و اهل سنت، بر این موضوع اتفاق نظر دارند كه شان نزول «آیه55 سوره مائده» امام علی(ع)است، افزود: «ابو اسحاق احمد بن محمد بن ابراهیم نیشابوری ثعلبی» در كتاب تفسیر كبیر به نقل از «ابوذر غفاری» از اصحاب رسول اكرم(ص) می نویسد: «آگاه باشید روزی من با حضرت محمد(ص) نماز می گذاردم كه فقیری در مسجد چیزی خواست، كسی به او نداد و علی در حال ركوع بود؛ با انگشت كوچكش اشاره كرد، همان انگشتی كه انگشتر در آن بود، سائل پیش آمد و انگشتر را از انگشت او برون آورد. در این هنگام پیامبر به درگاه خدا تضرع كرد و او را خواند، پس از آن عرض كرد: بار خدایا برادرم موسی(ع) از تو درخواست كرد كه وزیری از خاندانم برایم قرار ده؛ هارون برادرم را. خدایا من هم بنده و پیامبر توام. از خاندانم وزیری برایم قرار ده، علی را. ابوذر می گوید: هنوز آخرین كلمه پیامبر پایان نیافته بود كه امین وحی «جبرئیل» آیه مذكور را آورد.»
زارعی توجه پیامبر(ص) به امام علی(ع) را ویژه و خاص ارزیابی كرد و بیان داشت: رویداد غدیر به وضوح بر ولایت امام علی (ع) دلالت دارد. «ابواسحاق ثعلبی» در كتاب تفسیر كبیر در این ارتباط می نویسد: «چون رسول خدا (ص) در روز غدیر خم مردم را جمع كرد و دست علی را گرفت و فرمود: «هر كس من مولاي اویم، علي مولاي او است.» این خبر همه جا پخش شد، به «حارث بن نعمان فهری» خبر رسید، وی نزد رسول خدا (ص) آمد، از شترش پیاده شد و رو به پیامبر كرده و گفت: ای محمد به ما امر كردی كه شهادت به یگانگی خدا دهید، دادیم. گفتی رسول خدا هستی از تو پذیرفتیم. دستور دادی روزی پنج بار نماز بخوانیم از تو قبول كردیم. امر به زكات دادی قبول كردیم. امر به روزه ماه رمضان كردی پذیرفتیم. فرمان حج دادی، شنیدیم و اطاعت كردیم. باز هم به همه اینها راضی نشدی تا دست پسر عمویت را گرفتی و او را برتر از ما قرار دادی، این دستور از پیش خود است یا از جانب خدا؟ پیامبر فرمودند: سوگند به خدایی كه جز او خدایی نیست كه این فرمان از جانب اوست. حارث پشت كرد و به طرف شتر خویش حركت كرد و گفت: خداوندا اگر آنچه محمد می گوید حق است بارانی از سنگ های آسمانی بر ما ببارد و یا عذاب الهی بر ما فرو فرست. هنوز به مركبش نرسیده بود كه خداوند سنگی فرو فرستاد كه بر فرقش خورد و هلاك شد.
این پژوهشگر امور دینی، امام علی(ع) را تربیت شده و دست پرورده پیامبر دانست و گفت: رسول خدا(ص) تمام ابعاد وجودی و ویژگی های شخصیتی امیرالمومنین(ع) را به طور كامل می شناختند و می دانستند او تنها فردی است كه لیاقت جانشینی پیامبر (ص) و همسری فاطمه زهرا(س) را از میان تمامی یاران و خویشان دارد. امام علی(ع) در خطبه 192 نهج البلاغه، در تبیین جایگاه خود نزد پیامبر می فرماید: «پیامبر مرا در حالی كه كودك بودم در اتاق خویش می نشاندند، در آغوش خود می گرفتند و در بستر خاص خود می خوابانیدند، گاهی غذایی را لقمه لقمه در دهانم می گذاردند، هرگز دروغی در گفتار من و اشتباهی در كردارم نیافتند، من همواره با پیامبر بودم چونان فرزند كه همواره با مادر است، هر روز نشانه تازه ای از اخلاق نیكو را برایم آشكار می ساختند و به من فرمان می دادند كه به او اقتدا كنم، پیامبر چند ماه از سال را در غار حرا می گذراندند. تنها من او را می دیدم و فردی جز من او را نمی دید. در هیچ خانه ای اسلام راه نیافت جز خانه رسول خدا(ص) كه خدیجه هم در آن بود و من سومین آنان بودم، من نور وحی و رسالت را می دیدم و بوی نبوت را می بوییدم.»
این استاد دانشگاه در ادامه با بیان این كه پس از رحلت پیامبر اكرم(ص) باید شخصی جانشین ایشان می شد و بار سنگین ولایت الهی را برعهده می گرفت، اظهار داشت: این فرد می بایست كه شخصیتی نزدیك پیامبر (ص) داشت؛ در میان اصحاب، امیرالمومنین(ع) تجلی كامل و مظهر حضرت محمد(ص) بود. چنانكه خداوند متعال امام علی(ع) را نفس پیامبر معرفی می كند و در «آیه 61 سوره آل عمران» و در جریان داستان مباهله می فرماید: «بگو بیایید ما و شما فرزندان و زن ها و نفس خود را بیاوریم و سپس همدیگر را لعنت كنیم و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم.» بنابر اعتراف مفسران، منظور و هدف پروردگار در این آیه شریفه از نفس، نخستین پیشوای شیعیان بوده است. «احمد بن حنبل» متكلم و فقیه مسلمان در حدیثی از پیامبر(ص) نقل می كند: «علی بن ابیطالب(ع) وارث علم آدم(ع) و عزم نوح(ع) و حلم ابراهیم(ع) و زكاوت موسی(ع) و زهد عیسی(ع) است. یعنی علی (ع) عصاره همه انبیاء است.»
وی روحیه دادگری و عدالت خواهی امیرالمومنین(ع) را علت دشمنی های فراوان با او ارزیابی كرد و افزود: هنگامی كه امام(ع) زمام امور را به دست گرفت، آغازگر اصلاحات گسترده ای شد. گروهی از یاران امام (ع) نزد وی رفتند و از وی خواستند كه با امتیاز دادن به سران قریش و افرادی كه بیم مخالفت و توطئه از ناحیه آنان وجود داشت، آنها را بر دیگران مقدم قرار دهد. اما حضرت علی(ع) هرگز حاضر نشد برای بقای حكومت و حفظ موقعیت خود، عدالت را زیر پا بگذارد و از راه ستم، كار خود را پیش برد و در پاسخ آنان فرمود: «آیا مرا فرمان می دهید تا از راه ستم به كسی كه سرپرست اویم، پیروزی به دست آورم. به خدا سوگند تا روزگار باقی است و اختران در پی یكدیگر می چرخند به چنین كاری نزدیك هم نمی شوم.» در جایی دیگر می فرماید: «به خدا سوگند اگر تمام شب را روی خارهای سخت، بیدار به سر برم یا مرا در غل و زنجیر كنند و بكشند، این نزد من محبوب تر است از آن كه خدا و رسولش را روز قیامت در حالی ملاقات كنم كه به یكی از بندگان ستم كرده یا چیزی از مال دنیا را غصب كرده باشم.»
زارعی در ارتباط با شیوه حكومتی امیرالمومنین(ع) یادآور شد: امام علی(ع) حكومت را امانت الهی و حاكم را امین خداوند می دانست كه می بایست در پرتو معیارهای اسلامی به بندگان خدا، خدمت كند. در روایتی از نخستین پیشوای شیعیان آمده است: «زمامدار، امین خدا در زمین و برپادارنده عدالت در سرزمین ها و در میان بندگان و عامل جلوگیری از تجاوز و تعدی است.» امام علی (ع) فلسفه حكومت را پاسداری از حقوق مردم و تامین مصلحت جامعه می داند. «عبدالله ابن عباس» می گوید: «در ذی قار (محلی نزدیك بصره) نزد امیرمومنان(ع) رفتم. آن حضرت مشغول پینه زدن كفش خود بود. چون مرا دید گفت: بهای این كفش چقدر است؟ گفتم: ارزشی ندارد. فرمود: به خدا سوگند این كفش بی ارزش نزد من محبوب تر است از حكومت بر شما مگر آنكه به وسیله آن حقی را برپا دارم یا باطلی را براندازم.» برای امام علی (ع) حكومت مطلوبیت ذاتی ندارد و اگر تكلیف الهی به منظور برپایی عدالت و جلوگیری از ظلم و ستم نبود، حكومت را رها می كرد و در همین ارتباط می فرماید: «اگر خداوند از عالمان پیمانی سخت نگرفته بود كه در برابر شكمبارگی ستمگر و گرسنگی ستمدیده هیچ آرام و قرار نگیرند، بی تامل رشته حكومت را از دست می گذاشتم و پایانش را چون آغازش می انگاشتم و چون گذشته خود را به كناری می كشیدم.» این ویژگی ها سبب شد تا دنیاپرستان و افزون طلبان، حق مداری و عدالت خواهی امیرالمومنین (ع) را برنتابند و سه جریان فاسد ناكثین، مارقین و قاسطین در دوره كوتاه خلافت ایشان، سه جنگ را به ایشان تحمیل كنند و در نهایت امام عدالت را به شمشیر جهل، حماقت و ظلم به شهادت رساندند.
این استاد دانشگاه با اشاره به نامگذاری سالروز میلاد امام علی(ع) به عنوان روز پدر، یادآور شد: به نظر می رسد این موضوع را می بایست كه از دو جهت مورد توجه قرار داد. نخست به لحاظ نقشی كه امیرالمومنین(ع) در هدایت و نجات بخشی انسان داشت. همانطور كه پیامبر(ص) فرمودند: «من و علی پدران معنوی امت اسلام هستیم.» این دو بزرگوار، مسلمانان را از گودال عمیق شرك و بت پرستی نجات دادند و به قله بلند توحید و فضیلت های اخلاقی هدایت كردند. دوم این كه امام علی (ع) فرزندانی را تربیت و پرورش دادند كه مایه فخر و مباهات بشریت هستند. امام علی (ع) دغدغه خویش را به تربیت فرزندانش در نامه ای به امام حسن مجتبی (ع) چنین بیان می كند: «آنگونه كه پدری مهربان نیكی ها را برای فرزندش می پسندد، من نیز بر آن شدم تو را با خوبی ها تربیت كنم، زیرا در آغاز زندگی قرار داری، تازه به روزگار روی آورده ای و نیتی سالم و روحی با صفا داری.»
وی در پایان وظیفه شیعیان را بسیار سخت ارزیابی كرد و بیان داشت: شیعه امیرالمومنین(ع) باید شیفته خدمت عادلانه باشد. او می بایست پذیرش مسوولیت های اجتماعی را انجام تكلیف الهی بداند و آستین همت را بالا زند و با جهادی مسوولانه به مطالعه سیره و سنت امام علی(ع) بپردازد و با شناخت این شخصیت بی نظیر تاریخ بشریت، الگویی كامل و بی بدیل برای چگونه زیستن بیابد.
*گروه اطلاع رسانی(مهسا شریفی)
پژوهشم** 2059 **9131