آسياي ميانه و جنوبي در روياي تحقق «تاپي و كاسا-1000» - خسرو حسيني

اين دو طرح شامل طرح كاسا - 1000 و تاپي (TAPI) در صورت اجرا و راه اندازي براي صادر‌كنندگان، يعني قرقيزستان و تاجيكستان و تركمنستان در آسياي مركزي سود زياد ببار مي‌آورد و برق و سوخت ضروري و مورد نياز افغانستان، پاكستان و هندوستان را نيز تامين مي كند.
با وجود حمايت دولت هاي اين كشور‌ها از اين دو طرح چه «تاپي» و چه «كاسا - 1000» اما اين طرحها با مشكلات و موانع قابل ملاحظه اي در فرايند اجرا گرفتارند و حتي برخي كار‌شناسان از احتمال اجرانشدن اين طرح ها سخن به ميان آورده اند.
طول مسير شبكه برق كاسا - 1000 يكهزار و 222 كيلومتر است و بر اساس برنامه قرار است يكهزار و 300 مگاوات نيروي برق را از نيروگاه‌هاي برقابي تاجيكستان و قرقيزقستان انتقال دهد،‌يعني 300 مگاوات براي افغانستان و يكهزار مگاوات براي پاكستان. در همين حال حدس زده مي شود كه لوله گاز تاپي سالانه 33 ميليارد متر مكعب گاز را از تركمنستان به افغانستان، پاكستان و هندوستان انتقال دهد. طول مسير اين لوله گاز يكهزار و 735 كيلومتر است.
«اشرف غني» رئيس جمهوري افغانستان و نواز شرف نخست وزير پاكستان ماه دسامبر سال گذشته (آذرماه) در مراسم گشايش عمليات اجرايي لوله تاپي تركمنستان - افغانستان - پاكستان - هندستان شركت داشتند.
سند فني و اقتصادي طرح انتقال برق كاسا - 1000 نيز تهيه شده و قرار است جمعه اين هفته (24 ارديبهشت) در شهر دوشنبه مراسم رسمي آغاز بكار اين طرح با حضور سران پاكستان،‌ افغانستان، قزقيزستان و با ميزباني امامعلي رحمان رئيس جمهوري تاجيكستان برگزار شود.
وزراي انرژي تاجيكستان، قرقيزستان، افغانستان و پاكستان چهارم آذر سال گذشته در تركيه موافقتنامه نهايي طرح موسوم به CASA-1000 را امضا كردند تا بر اساس آن دو كشور آسياي مركزي به افغانستان و پاكستان سالانه به مقدار يكهزار و 300 مگاوات نيروي برق صادر كنند.
درنظر است در مرحله اول خط فشار قوي 500 كيلووات انتقال نيرو و برق از «دتكه» قرقيزستان به خجند تاجيكستان به طول 477 كيلومتر احداث شده، سپس احداث خط فشار قوي از تاجيكستان به افغانستان و از آن كشور به پاكستان به طول مسير 750 كيلومتر آغاز شود.

**آهميت افغانستان در روند تحقق و اجراي اين طرح ها
هر دو پروژه از مسير افغانستان مي گذرد و با اجراي اين طرح افغانستان مقام كشور ترانزيتي را براي كشور‌هاي آسياي مركزي و آسياي جنوبي كسب مي‌كند. اما نبود امنيت كامل در افغانستان و آينده سياسي، در كنار فعاليت گروهك هاي تندرو در خاك پاكستان نيز ممكن است موجب ايجاد چالشهاي امنيتي بر سر ساخت و بهره برداري از اين طرح شود و اين طرح‌ها را در نيمه راه ناكام كند.
تامين امنيت و فعاليت منظم اين خط فشار قوي انتقال نيروي برق از طريق قلمرو افغانستان به عنوان يك مشكل جدي باقي مانده ‌است.
هرچند مقامات افغانستان امنيت اين خط برق را ضمانت كرده اند و اميدوارند براي ترانزيت هر كيلووات ساعت نيروي برق 1.25 سنت آمريكايي به دست آورند.

**مشكلات تامين بودجه اين طرح ها
مسأله سرمايه‌گذاري طرح كاسا - 1000 چندان مشكل نخواهد بود زيرا واشنگتن، لندن و چند بانك بين المللي تامين مالي اين طرح كه بيشتر از يك ميليارد دلار است را وعده داده اند و مثل طرح تاپي زياد گران نيست.
در همين حال دو مؤسسه تحقيقاتي ازبكستان گفته‌اند كه با توجه به مشكلات جغرافيايي منطقه براي اجراي طرح CASA - 1000 حدود دو ميليارد دلار لازم است.
بانك جهاني، بانك توسعه اسلامي، آژانس توسعه بين‌المللي (USAID) وزارت خارجه آمريكا، وزارت همكاري‌هاي بين‌المللي بريتانيا (DFID)، آژانس توسعه بين‌المللي استراليا (AusAID) و نهاد‌هاي د‌يگر مالي آمادگي خود را براي پشتيباني مالي از طرح CASA - 1000 اعلام كرده‌اند.
اما كار‌شناسان مي‌گويند كه به سرانجام رسيدن طرح TAPI تقريبا 10 ميليارد دلار هزينه لازم دارد و تاكنون شخص، نهاد و يا كشوري سرپرستي و يا تامين مالي آن را بر عهده نگرفته و براي سرمايه گذاري در اين طرح علاقه اي نشان نداده است.
«تركمنگاز» نيز كه خود را مؤسسه سرپرست در اين طرح مي‌داند نه پول دارد و نه كار‌شناسي كه بتواند مديريت و سرپرستي احداث و اجراي اين طرح را بر دوش بگيرد با وجود قول داده‌ است كه 85 درصد سرمايه‌گذاري آن را بر دوش خواهد گرفت.
كا‌شناسان شك دارند كه تركمنگاز اين مبلغ را داشته باشد يا پيدا كند.
علاوه بر اين كاهش نرخ گاز و نفت در جهان، اجراي اين طرح را مشكل‌تر مي‌كند .

**كاهش ذخاير آبي و ناتواني فني و مالي قرقيزستان و تاجيكستان
سال‌هاي گذشته ذخاير آب در منابع آبي و آب‌انبار‌هاي قرقيزستان كم شده‌ است. اين كشور سال 2013 از قزاقستان برق گرفت و حالا از تاجيكستان برق مي‌گيرد.
تاجيكستان تابستان هم به قرقيزستان و هم به افغانستان برق مي‌دهد. ولي خود تاجيكستان در زمستان با كمبود شديد برق دچار مي‌شود.
برق خط كاسا - 1000 را از نيروگاه نارك مي‌گيرند ولي نارك در سال 1972 ساخته شده ‌است و اكنون به تعمير نياز دارد و دور از احتمال است كه دولت تاجيكستان سرمايه تعمير آن را خودش پرداخت كند.
دو نيروگاه آبي ديگر تاجيكستان شامل «سنگتوده - 1» و «سنگتوده -2 » را كه روسيه و ايران ساخته اند هم اكنون در اختيار اين كشورهاست.
70 درصد سهميه سود حاصل از توليد برق سنگتوده توده -1 در اختيار روسيه است و شركت برق تاجيكستان هميشه به اين نيروگاه بدهكار است. وضعيت «سنگتوده -2» نيز به همين منوال است.
ولي فرسودگي نيروگاههاي نارك و در اختيار تاجيكستان نبودن دو نيروگاه ديگر و بدهي هايي كه طي سالهاي گذشته به روسيه و ايران بار آورده اند اين سوال پيش مي آيد كه تاجيكستان چگونه مي تواند برق شبكه كاسا - 1000 را تامين و يا قرقيزستان با وجود كمبود منابع آبي و آب‌انبار‌هايش برق كافي توليد كند.
از طرفي برخي كارشناسان هم معتقدند كه درپي توسعه اقتصاد تاجيكستان وقرقيزستان تقاضا براي برق در اين كشور‌ها بيش‌تر شده و اين دو كشور نمي‌توانند در فصل تابستان به افغانستان و پاكستان شش ميليارد كيلووات ساعت برق صادر كنند.
اساق**1392