افزایش محبوبیت پارسی در افغانستان با ارتباطات نو و موج ورود انتشارات ایرانی

هفته نامه ژاپنی دیپلمات گزارشی را در این باره با عنوان «نبرد واژه ها در افغانستان» این گونه آغاز كرد: قانون اساسی افغانستان، هر دو زبان پارسی (دری) و پشتو را به عنوان زبان رسمی كشور به رسمیت می شناسد. با این حال، بر سر اینكه روی تابلوهای اداره های دولتی از كدام زبان استفاده شود، توافقی وجود ندارد.
این مجله در ادامه گزارش خود افزود: بتازگی واژه پارسی دانشگاه كه معادل «پوهنتون» در زبان پشتو است، روی تابلوی دانشگاه «هرات» تخریب شد. نام این دانشگاه روی تابلو، به سه زبان پارسی، پشتو و انگلیسی نوشته شده بود. در واكنش، گروهی از دانشجویان دست به اعتصاب زدند و تابلوی جدیدی را به هر سه زبان بر سردر دانشگاه نصب كردند. اما تابلوی جدید نیز با دستور رئیس شورای ولایت (استان) برداشته شد.
تبلیغ یك زبان برای دستیابی به هدف های سیاسی، در افغانستان دارای سابقه است. ملی گرایان افغان (دارای قومیت پشتون) از آغاز قرن بیستم به زبان پشتو به عنوان ابزار اتحادبخش نگریسته اند. محمود طرزی و دیگر نخبگان افغان، زبان پشتو را وسیله ای برای ابراز هویت مستقل از كشور همسایه، ایران، می دانستند. پشتو در دوران نخست وزیری هاشم خان (1956-1929) به زبان رسمی افغانستان تبدیل شد.
واحد پول افغانستان كه اكنون 'افغانی' است، در گذشته 'روپیه كابلی' بود و توضیحات روی اسكناس ها به زبان فارسی نوشته می شد. ارزش اسكناس نیز در حاشیه آن به چهار زبان فارسی، پشتو، اردو و ازبكی نشان داده می شد. اما با استقرار بانك مركزی (به زبان پشتو: دا افغانستان بانك) افغانی جای روپیه كابلی را گرفت و توضیحات روی اسكناس نیز به زبان پشتو نوشته شد. سه زبان دیگر نیز از روی واحد پول حذف شد و پشت اسكناس به زبان انگلیسی اختصاص یافت. این سنت، همچنان ادامه دارد.
دولت افغانستان در دهه 1930 گویش كابلی را به عنوان گویش استاندارد پارسی معرفی كرد. در افغانستانِ امروز، عنوان های دانشگاهی، نظامی و حقوقی به زبان پشتو است. در دوران پسا 2001، دولت جدید پذیرفت افغانستان كشوری چندزبانه است و در اصل شانزدهم قانون اساسی نیز قید شد كه هم دری و هم پشتو زبان رسمی افغانستان به شمار می رود. در بخش هایی كه زبان دیگری نیز استفاده می شود، آن زبان، زبان رسمی سوم خواهد بود.
با این حال، اصل شانزدهم، با این جمله، خود را نقض می كند كه 'واژگان و اصطلاح های دانشگاهی و اداری باید به زبانی كه هست باقی بماند'. همین تناقض باعث درگیری میان پارسی زبانان و پشتو زبانان شده است. بر اساس همین كاربرد 'واژگان ملی' بود كه دیوان عالی افغانستان نیز وارد عمل شد و تصویب كرد كه از واژگانی مانند پوهَنتون (دانشگاه)، پوهَنزای (دانشكده)، پوهَنمال (استادیار)، پوهَند (استاد) و پوهِندیار (PhD) استفاده شود.
هواداران این نظریه، می گویند استفاده از معادل های پشتو در زبان های دیگر، ناقض قانون اساسی است و پافشاری می كنند كه واژگانی مانند دانشگاه، پارسی نیستند؛ بلكه ایرانی هستند. بحث بر سر كاربرد پارسی یا پشتو برای واژه university، تصویب قانون آموزش عالی را برای 9 سال به تعویق انداخته است. در اكتبر 2008، اختلاف میان دو گروه از دانشجویان در استان بلخ، یكی هوادار پشتو و دیگری هوادار دری، بر سر عنوان دانشگاه، به زنجیره ای از زد و خوردها منجر شد.
بطور سنتی، رهبران افغانستان به هر دو زبان پارسی و پشتو بخوبی سخن می گویند. هر چند استثناهایی هم در این میان وجود داشته است. مثلا گفته می شود 'نور محمد تَرَكی' (1978 تا 1979) و 'حفیظ الله امین' (سپتامبر تا دسامبر 1979) زبان پشتو را ترجیح می دادند و 'ببرك كارمَل' (دسامبر 1979 تا ژوئن 1981) نیز به دلیل روشنفكری شهری، به زبان پارسی گرایش داشت. قانون اساسی سال 2004 قید نكرده است كه رئیس جمهوری هر دو زبان را بداند، اما رئیسان جمهوری برای كسب اعتبار و رای ناچارند به هر دو زبان سخن بگویند.
همگن سازی فرهنگی در افغانستان كه از دهه دوم قرن بیستم آغاز شد، به انزوای گویش دری و جدایی آن از زبان پارسی ایرانی انجامید. اما در 15 سال اخیر، موج كتاب های علمی، داستانی، مجله ها و انتشارات ادبی از ایران به افغانستان و نیز آمد و شد افغان ها به ایران، باعث محبوبیت رو به رشد برای زبان پارسی شده است. همچنین ابزارهای ارتباط نوین، مانند رادیوها، شبكه های تلویزیونی و اینترنت و شبكه های اجتماعی نیز به این افزایش محبوبیت، دامن می زند.
اروپام**9163**1479