یك روانشناس اجتماعی: اخبار خودكشی با تحلیل های درست رسانه ای شود

خودكشی از آسیب های مهم فردی و اجتماعی است و فردی كه دست به خودكشی می زند ، بر این باور است كه در زندگی به اهداف و امیال خود نرسیده و زندگی مفهوم خود را از دست داده است .
هدف اصلی ازاین گفت وگو كه در ادامه مطالعه خواهید كرد ، واكاوی و پرداختن به پدیده خودكشی و پاسخگویی به سوالات و دغدغه هایی از این دست كه آیا انزوای اجتماعی علت خودكشی دربین نوجوانان و جوانان است ؟ و اینكه مولفه نابرابری های اجتماعی عامل مهم خودكشی به ویژه در جوانان محسوب می شود ؟
ایرنا در گفت و گویی با دكتر علیرضا شریفی یزدی ، روانشناس اجتماعی به تحلیل و بررسی پدیده خودكشی پرداخته و دیدگاه های وی را جویا شده است .
شریفی یزدی دانش آموخته روانشناسی اجتماعی از دانشگاه سوربن فرانسه ، با سابقه تحقیق و تدریس در حوزه روانشناسی و علوم رفتاری و اجتماعی ، آثار متعددی در حوزه خانواده ، جوانان و آسیب های اجتماعی تالیف كرده است .
متن گفت وگو به این شرح است :

** س : برخی نظریه پردازان روانكاوی در تبیین و تحلیل مسئله خودكشی ، آن را به عنوان یك بیماری روانی در نظر می گیرند كه از اختلالات شخصیتی یعنی نهاد ، خود و فراخود ناشی می شود و برخی به تاثیر محیط در وضعیت رفتارتوجه دارند و در روانشناسی اجتماعی هر دو مولفه مورد نظراست . دیدگاه شما در مورد این مولفه هاچیست ؟
- پدیده خودكشی از آغاز حیات بشر بوده است و علم روانكاوی با تیپ های شخصیتی متفاوتی مواجه می باشد ، از جمله تیپ های شخصیتی نرمال ، تیپ شخصیت ها یی كه علائمی از بیماری در آنان دیده می شود و همچنین تیپ شخصیت هایی كه در آنان اختلال مشاهده می شود .
بنابر تحلیل های فردی درتبیین مسئله خودكشی، برخی از تیپ شخصیت ها كه دو قطبی و مرزی اند امكان گرایش آنان به سمت مقوله خودكشی بیشتر است . همچنین خودكشی در انسان هایی كه دچار افسردگی عمیق اند و یا درون گرا هستند بسیار شایع است و یكی از علامت های بسیار معمولی كه دراین افراد دیده می شود تفكر به خودكشی و حذف فیزیكی خود است . اما باید گفت كه خودكشی یك عمل ژنتیكی نیست بلكه عوامل زمینه ساز درخودكشی را به لحاظ ژنتیكی می توان در افراد یافت .
بر اساس نظریه جامعه شناسی امیل دوركیم ، خودكشی یك پدیده اجتماعی است و پیش زمینه های اجتماعی ، انسان را به خودكشی ترغیب می كند چنانكه این تحلیل اجتماعی با تحلیل های فردی فروید و یونگ كه به عوامل روانی وفردی توجه دارند، متفاوت است .
اما تحلیل من درمورد پدیده خودكشی این است كه در بررسی فرد، فرد انسان ها ویژگی های ژنتیكی و روحی ، روانی آنان مورد توجه است اما زمانی كه در یك جامعه عوامل زمینه ساز فردی مانند اختلالات شخصیتی ، ژنتیكی و ویژگی های روانی با معضلات همه گیر اجتماعی گره می خورد ، فردی كه شانس خود كشی در آن بیشتر است ترغیب به این عمل می شود و دراین مرحله است كه خودكشی به یك پدیده اجتماعی تبدیل می شود ومتاسفانه خودكشی در تحلیل اجتماعی قابل تقلید است .
یك نوع خودكشی برای سعادت فرد و سعادت جامعه است و پایگاه ایدئولوژیكی دارد یعنی زمانی كه فردی از سرزمین خود دفاع می كند، می داند كه احتمال كشته شدن او زیاد است. بنابراین وقتی نگاه فرد به خودكشی جنبه ایدئولوژیكی پیدا می كند تحلیل خودكشی یك تحلیل اجتماعی می شود.در تحلیل اجتماعی وقتی كه جامعه مشوق و زمینه ساز عمل خودكشی می شود و در این زمینه ایدئولوژی می سازد شانس نوع دگر خواهانه خودكشی نیز افزایش می یابد .
در برخی موارد هم فردی برای سعادت جمعی جان خود را ازدست می دهد و تحلیل او از مرگ خود این است كه یك فرایند فرهنگی مثبت انجام می شود و جامعه از منجلاب فرهنگی بیرون می آید . به عنوان مثال ممكن است فردی برای درست كردن وضعیت حجاب در جامعه به صورت زنان اسید بپاشد با وجود آنكه می داند مجازات او اعدام است یا آن افرادی كه در شهر مشهد و كرمان اقدام به قتل های زنجیره ای برخی می زنند امید دارند كه جامعه نجات پیدا كند كه تمام این موارد هم یك نوع خودكشی محسوب می شود . معتقدم كه خودكشی یك پدیده اجتماعی است تا یك پدیده فردی و آسیب های اجتماعی در این پدیده بسیار اثرگذار است .

** س : برخی جامعه شناسان؛ علت خودكشی دربین نوجوانان و جوانان را انزوای اجتماعی آنان می دانند . دیدگاه شما چیست ؟
- مولفه انزوای اجتماعی در پدیده خودكشی بسیار مهم است .اگر جامعه اجازه دهد كه نوجوان ، نوجوانی كند وجوان، جوانی كند ، میزان پرت شدن ، گوشه نشینی ، در خود فرورفتن و انزوا آنان به شدت كاهش پیدا می كند . به عبارت دیگر اگر جامعه در حوزه ورزش ، هنر ،‌ تحصیلات برای یك نوجوان و جوان زمینه ای فراهم كند كه بتواند به خوبی انرژی خود را به صورت مثبت پیاده كند ، امكان خودكشی در این افراد به شدت كاهش پیدا می كند .
همچنین افرادی كه دارای مشكلات روانی و ژنتیك خا ص اند، جامعه باید سازو كار مناسب برای آنان داشته باشد ودرمدارس نیز با حمایت های اجتماعی ، آنان جدا سازی و ایمن سازی شوند و زمینه های گرایش به خودكشی در این افراد كم یا خشكانده شود . اگر این افراد در روابط با خانواده خود مشكل دارند باید از طریق روانشناسی در سطح خرد و جامعه شناسی در سطح كلان مداخله موثر صورت گیرد و جان آنان نجات یابد .
شرایط درمورد جوانان متفاوت است زیرا وقتی درمورد نوجوان صحبت می كنیم در تعریف جمعیت شناختی تا سن نوزده سال و جوان از سن 18 تا 29 سال مدنظر است . در دوره جوانی مباحث جدیدی از جمله ارتباط با جنس مخالف ، وابستگی و نبود وابستگی به خانواده مبداء ، اشتغال ، امید به آینده ،‌ تحصیلات مطرح می شود كه این مقولات در سرخوردگی ها یا نشاط فرد موثر است .
آنچه كه برای نوجوان وجوان اهمیت دارد، مقوله «نشاط اجتماعی» است یعنی هر چه در جامعه نشاط اجتماعی بیشتری وجود داشته باشد سرچشمه های خودكشی ها در آن خشكانده می شود . البته نشاط اجتماعی را با شادی های زودگذر باید متمایز كرد ، شادی های زودگذر مانند تماشای یك فیلم یا تئاتر كمدی ... است كه این شادی های هم مثبت اند اما آیتم های نشاط اجتماعی، شامل امید به آینده ، امید به اشتغال ، توانمندی در شكوفایی استعدادها ، ... بسیار عمیق تر و دائمی تر از شادی های زود گذر است .
نكته مهم دیگر در مورد نوجوانان و جوانان به رسمیت شناختن آنان به عنوان یك انسان است به ویژه در دوره نوجوانی زیرا دراین دوره نوجوانان یك نوع احساس گیجی و تمایل به خودكشی دارند اما متاسفانه والدین و كادر آموزش و پرورش شیوه برخورد درست با این گروه سنی را نمی دانند .

**س : بنابر بر نظریه روانشناسی خودكشی این مسئله اجتماعی به عنوان عملی برای بیان و انتقال خواسته ها است. آیا شما با این نظریه موافقید ؟
- بخش بزرگی از كسانی كه اقدام به خودكشی می كنند و خوشبختانه موفق هم نمی شوند و در مرحله اقدام باقی می ماند ، متوجه می شویم كه از این ابزار برای كمك خواهی و فریاد زدن استفاده می كنند . در واقع خودكشی دماسنجی اجتماعی است كه وضعیت جامعه را نشان می دهد به عنوان مثال در شوك اقتصادی كه در چند سال گذشته در كشور اتفاق افتاد تمایل به خودكشی در مراجعین مشاهده می شد زیرا دچار یك شوك اجتماعی شدند .

**س : برخی آسیب شناسان اجتماعی در تحلیل مسئله خودكشی نابرابری های اجتماعی را عامل مهم خودكشی به ویژه در جوانان می دانند. نظر شما درمورد این مولفه چیست ؟
- مولفه نابرابری های اجتماعی را با توجه به آمارهای اعلام شده در جامعه ایران به عنوان یك نظریه نمی پذیرم به این دلیل كه فراوانی خودكشی به همان اندازه كه در لایه های طبقات فرودست است در طبقات فرادست هم مشاهد ه می شود به عبارتی دیگر كسانی كه به لحاظ اقتصادی در لایه های فرادست جامعه قرار می گیرند گاهی دیده می شود میزان خودكشی درآنان بیشتر است .در واقع ذهن و مغز انسان طوری بسته شده است كه با مشكلات درگیر و انگیزه ای برای حل مسائل داشته باشد و وقتی شخصی همه امكانات در اختیار او باشد گرایش و اقدام به خودكشی در او بیشتر می شود.
نكته دیگر آن است كه به علت قوی بودن باورهای دینی در طبقات فرودست این میزان خودكشی بالا نیست و معمولا در طبقات متوسط تحصیلكرده كه اعتقادات نیهیلیستی وپوچ گرایی دارند میزان بالای خودكشی مشاهده می شود.
به هرصورت خودكشی در هرسه طبقه براساس ویژگی های روانی رخ می دهد ، با در نظر گرفتن این واقعیت كه آسیب های اجتماعی نیز در فراوانی خودكشی در درون یك جامعه نسبت به زمان های مختلف نیز موثر است .

**س: بهترین شیوه كمك به افرادی كه آشفتگی های ذهنی آنان موجب بروز افكار خودكشی آنان می شود چیست ؟
- نكته اول «هشیار كردن خانواده ها» است چنانكه بنابر مطالعات ، افرادی كه گرایش به خودكشی دارند والدین دلسوز اما ناآگاه دارند، پدرومادرهایی كه به موقع نفهمیدند با فرزندان خود چگونه برخورد كنند.
نكته دوم « فرهنگ سازی در نظام آموزش و پرورش » است ، متاسفانه نظام آموزشی ما در زمینه پدیده خودكشی ساكت است وهیچ اقدامی نمی كند درحالی كه باید دراین نظام فرهنگ سازی و پدیده خودكشی تفهیم شود و دیگر آن كه افرادی كه در معرض خطرند و تفكر خودكشی در آنان است بدون آن كه این افراد متوجه شوند ، نظام آموزشی این دانش آموزان را به سرعت شناسایی وغربال كند واز سازمان هایی مثل بهزیستی و انجمن اولیا ومربیان برای حمایت ازآنان كمك بگیرد .
نكته سوم «نقش رسانه ها» در اطلاع رسانی است امروزه رسانه ها به ویژه رسانه های دیجیتالی یا به عبارتی شبكه های اجتماعی می توانند با تشكیل گروه وكمپین های ویژه ، مردم را درمورد خودكشی آگاه كنند . اگر این اطلاع رسانی وفرهنگ سازی به موقع انجام شود و افراد دچار آشفتگی های ذهنی با گرایش به خودكشی برای درمان به مراكز مربوطه برده شوند ، میزان خودكشی در كشور ما به شدت پایین خواهد آمد .
نكته چهارم « رسانه ای كردن خودكشی ها » است ، یعنی وقتی خودكشی رخ می دهد شیوه رسانه ای شدن این خبر با خبر تصادفات رانندگی خیلی متفاوت است یعنی باید با ظرافت و در چهارچوب خاص وبا تحلیل های درست رسانه ای شود .
گفت وگو از : مهرنوش خرمی نژاد
**م .خ ** 1023 **1601