جایگاه و ظرفیت های انجمن های علمی در برنامه ششم توسعه- سیدمحسن طباطبایی مزدآبادی*

با وجود این كه دانشگاه ها و مراكز پژوهشی در كشور به عنوان متولیان اصلی علم و فناوری و توسعه علمی كشور شناخته شده اند، از سوی دیگر انجمن های علمی به عنوان نهادهای عمومی غیر دولتی در كشور در توسعه علمی و فناوری كشور و رفع نیازهای تحقیقاتی كشور به خصوص در موضوعات اجرایی نقش بی بدیلی را ایفا می كنند.
در واقع درحالی كه دانشگاه های كشور همواره در ارتباط گیری با صنعت و مراكز مدیریت اجرایی كشوری با مشكلاتی مواجه بوده اند، انجمن های علمی، خود از ابتدا براساس توجه و دلسوزی اساتید دانشگاهی، متخصصان بخش های صنعتی و مدیران اجرایی سازمان های دولتی شكل گرفته و به نحوی تركیبی از دانشگاه، صنعت و دولت را در مجموعه سازمانی خود شكل داده اند.
از این رو انجمن های علمی در كشور سرمایه های بسیار عظیمی در تولید علم و فناوری چه در بعد نظری و چه در بعد كاربردی هستند، از سوی دیگر از آنجا كه انجمن های علمی در كشور نهادهای علمی عمومی غیردولتی هستند و براساس دلسوزی افراد متخصص دانشگاهی، بخش خصوص و مدیریتی شكل گرفته اند، اهتمام زیادی به حل مشكلات بخش های تخصص خود دارند و از تمام ظرفیت های خود و حتی سایر نهادهای مدیریتی و دانشگاهی برای رسیدن به اهداف خود استفاده می كنند.
یكی دیگر از مواردی كه اهمیت انجمن های علمی را نشان می دهد، توان ارتباط گیری این نهادهای عمومی با مراكز علمی خارج از كشور است، از بعد از تحریم هایی كه به شكل گسترده ای به كشور ایران تحمیل شد، علاوه بر محدودیت های مالی و اقتصادی، محدودیت های علمی نیز به اشكال مختلف به جامعه علمی كشور تحمیل شد.
ممنوعیت تحصیل دانشجویان در برخی از كشورها و اجازه ندادن به اساتید و دانشجویان برای شركت در برخی از كنفرانس های خارجی و اعمال محدودیت برای دانشگاه های ایران در ارتباط گیری با سایر نهادهای علمی بین المللی از مواردی بود كه هزینه های علمی فراوانی را برای جامعه علمی كشور به دنبال داشت.
در این شرایط تحریمی كه ممكن است درهر زمانی از سوی كشورهای متخاصم تقویت شود، انجمن های علمی به عنوان نهادهای عمومی غیردولتی می توانند در ارتباط گیری با مراكز علمی بین المللی و انتقال علم و فناوری به داخل كشور بسیار مفید و مؤثر باشند، البته این خود مستلزم تلاش انجمن ها برای فعالیت در بعد بین الملل و ارتباط با مراكز علمی بین المللی و نهادهای جهانی است.
با توجه به نكات مذكور، به انجمن های علمی در برنامه ششم توسعه و نقش آنها در تولید علم و فناوری تأكید شده و به عنوان مراكز علمی كه می توانند نقش مؤثری در تولید علم و فناوری و همگرایی ظرفیت های داخلی و خارجی برای پیشبرد اهداف خود در موضوع مد نظر خود، داشته باشند، توجه ویژه ای از سوی مجموعه نظام چه در دستگاه های اجرایی، چه در دستگاه های نظارتی و تقنینی، چه در دستگاه های قضایی به این انجمن ها شده و از ظرفیت آنها در پیشبرد فعالیت ها و حل مشكلات خود بهره ببرند.
در اینجا به برخی از مواردی كه انجمن ها می توانند در مفاد برنامه ششم توسعه نقش مؤثر داشته باشند و نیز مواردی از پیش نویس سیاست های كلی برنامه ششم كه می تواند ظرفیت خوبی برای ورود مؤثر انجمن های علمی باشد، مورد اشاره قرار می گیرد و لازم است زمینه مناسبی برای مشاركت انجمن های علمی در امور آموزشی، پژوهشی و اجرایی در این موارد در نظر گرفته شود.
در بند 9 پیش نویس برنامه ششم توسعه،به مشاركت و بهره گیری از ظرفیت نهادهای عمومی غیردولتی درتحقق اقتصاد مقاومتی دركشور اشاره شده اما با توجه به اینكه این بند درسرفصل امور اقتصادی وبودجه آمده است، اشاره ای به انجمن های علمی تلقی نمی شود و بیشتر نهاهای عمومی غیردولتی اجرایی را مورد اشاره قرار داده است.
درحالی كه انجمن های علمی در تحقق اقتصاد مقاومتی در كشور می توانند ظرفیت های خوبی را فعال نموده و نقش مؤثری را ایفا كنند ظرفیت های تحقیقاتی و پژوهشی انجمن ها در انجام تحقیقات علمی و كاربردی، ظرفیت انجمن ها در همگرایی ظرفیت های داخلی، ظرفیت انجمن ها دراستفاده از تجربیات ومطالعات بین المللی، ظرفیت آموزشی انجمن ها دربسترسازی امور فرهنگی در راستای افزایش مشاركت عمومی در تحقق اقتصاد مقاومتی؛ از جمله ظرفیت هایی است كه انجمن ها می توانند در این عرصه به میدان آورده و نقش مؤثری را ایفا كنند.
در بند 76 پیش نویس به تنقیح قوانین تا پایان برنامه ششم اشاره شده است، عملا كار تقنین و تنقیح قوانین با توجه به مسائل مستحدثه و سیاست گذاری مجموعه های نظام در تمام عرصه ها و لزوم جهت دهی دقیق و بروز تمامی عرصه ها و بخش ها، بسیارعظیم و درعین حال بسیار مهم هستند، قانون به عنوان مرجع تمامی فعالیت ها در كشور، عملا سكان دار فعالیت ها است.
ممكن است در اثر عدم اجرا در كشور مشكلی حادث نشود اما در اثر بی قانونی و یا قانونی گذاری نامناسب، مشكلات فروانی بوجود آید، از این رو چنانچه قانونی به طور نامناسب نوشته شده و یا در زمان تنقیح، تجدید و بروز نشود، ممكن است آسیب های فراوانی را برای مجموعه تقنینی و بالتبع برای كل كشور به همراه داشته باشد، بنابراین توجه به كارعظیم و فراوان در این زمینه و دریایی از قوانین كه باید مورد تنقیح قرار بگیرند و حجم عظیمی از قوانین كه باید در خصوص مسائل جدید، وضع شوند از یك سو و توان محدودیت مراكز نظارتی و تقنینی در كشور از سوی دیگر، همكاری و مشاركت نهادهای علمی و انجمن های علمی را در این خصوص ناگزیر می كند.
در بند 83 پیش نویس به افزایش آگاهی ها و فرهنگ حقوقی و قضایی در جامعه اشاره شده و برخی از بندهای دیگر این پیش نویس نیز به آگاهی بخشی به جامعه اشاره نموده است، به طور كلی لازم است عموم مردم از تمام مسئولیت های اجتماعی و حقوق شهروندیِ خود آگاهی داشته و نسبت به تمام ظرفیت های در اختیارشان برای نقش آفرینی مؤثر درتمامی فعالیت های جامعه آگاهی داشته باشند، در یك كلام باید تمام ظرفیت های عمومی در راستای نقش آفرینی حداكثری در تمام عرصه های اجتماعی شناسایی، بیدار و فعال شود.
برای این هدف كلی مكانیزم آموزش عمومی می تواند بسیار مفید و مؤثر باشد، با توجه به اینكه یكی از اهداف انجمن های علمی، آموزش های عمومی در زمینه های تخصصی می باشد، ظرفیت های علمی- آموزشی انجمن های علمی برای تحقق این هدف مهم می تواند بكار گرفته شود.
در بند 85 پیش نویس به روحیه كار جمعی و نوآوری و در بند 104 پیش نویس به مشاركت اجتماعی در امور سیاسی، فرهنگی اقتصادی اشاره شده است، یكی از ملزومات توسعه در كشور مشاركت همگانی در حوزه های مختلف و تبلور نوآوری در زمینه های گوناگون است و اینكه عموم مردم در زمینه های تخصصی خود در امور كشوری مشاركتی خلاقانه و نوآورانه داشته باشند، انجمن ها به عنوان فعالان امور علمی و آموزشی و به عنوان واسط بین مردم، جامعه علمی و حاكمیت می توانند به خوبی این مهم را تشخیص داده و از تمام ظرفیت های علمی و آموزشی خود در راستای مشاركت خلاقانه در توسعه كشور در زمینه های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و ... استفاده كنند.
در بند 95 پیش نویس به تحقق سیاست های كلی علم و فناوری و اختصاص 3 درصد از تولید ناخالص داخلی به حوزه تحقیق و پژهش اشاره شده است. با توجه به نكات مذكور در قسمت های قبل در تبیین نقش انجمن های علمی در تحقیق و توسعه علمی كشور و انجام پژوهشهای نظری و كاربردی در حوزه های مورد نیاز كشور و نیز با توجه به اینكه انجمن های علمی، نهادهای عمومی غیر دولتی بوده و با توجه به مباحث بودجه ای، در تأمین بودجه خود خودكفا می باشند، لازم است كانال های تخصیص 3 درصد مذكور، در تدوین اصول كلی برنامه ششم به نوعی تعریف شود كه در این میان، انجمن های علمی در امور پژوهشی مشاركت نموده و به نوعی از ماحصل این بودجه ها، بلحاظ ساختار سازمانی و عملكرد سازمانی تقویت شوند.
در بند 96 پیش نویس به تحول كیفی در نظام آموزشی كشور اشاره شده است. یكی از موارد مهم در تحول كیفی نظام آموزشی كشور، بازنگری دروس و تدوین محتوای جدید دورس دانشگاهی و آموزش و پرورش با توجه به پیشرفت های علمی و نیاز كشور و تحولات سیاستی در كشور می باشد. انجمن های علمی با توجه به نزدیكی به جامعه دانشگاهی و نیز مدیران اجرایی كشور و همچنین با شناسایی و آگاهی از نیاز های آموزشی كشور، ظرفیت های فراوانی در این حوزه دارا می باشند كه می تواند با برنامه ریزی صحیح بكار گرفته شود. از این رو لازم است در اصول كلی برنامه ششم و همچنین در تبیین فعالیت بخش های مختلف، سهمی برای انجمن های علمی در پیشبرد اهداف نظام آموزشی در نظر گرفته شود.
در بند 97 پیش نویس به توسعه علوم پایه و تحقیقات بنیادی، نظریه پردازی و نوآوری اشاره شده است كه انجمن های علمی با استفاده از توان علمی خود و استفاده از ظرفیت های علمی داخل كشور و نیز بهره مندی از ارتباط علمی با خارج از كشور می توانند در این خصوص و در جهت بومی سازی مبانی علمی بنیادی متناسب با شرایط و مقتضیات زمانی و مكانی در عرصه های مختلف گام بردارند.
در بند 99 پیش نویس به گسترش همكاری و تعامل فعال و سازنده در حوزه علم و فناوری با سایر كشورها و مراكز علمی و فنی معتبر منطقه ای و جهانی اشاره شده است كه انجمن های علمی با توجه به نقش داوطلبانه، دلسوزانه و فعالانه در حركت در جهت اهداف در نظر گرفته شده در راستای توسعه علمی در كشور و نیز با توجه به عمومی و غیر دولتی بودن انجمن های علمی و حركت آزاد و بدون حساسیت در جامعه علمی جهانی و ارتباط با مراكز علمی بین المللی و نهادهای جهانی، می توانند در ارتباط گیری با مراكز مختلف علمی در فضای بین المللی و نیز توسعه علوم، منطبق و همگام با جامعه علمی جهانی و همچنین انتقال علوم و فناوری های نوین به داخل كشور گام های اساسی برداند. البته لازمه این حركت و تعامل با جامعه علمی جهانی، تسهیل روش های ارتباط گیری انجمن های علمی و در نظر گرفته امتیازات خاص و مشوق هایی برای انجمن های علمی به منظور فعالیت مستمر، پویا و عمیق با مراكز علمی خارج از كشور می باشد كه باید در اصول برنامه ششم در نظر گرفته شود.
در بند 116 پیش نویس به استقرار نظام جامع و كارآمد آمار و اطلاعات كشور اشاره شده است. انجمن های علمی به دلیل تعامل با مدیران اجرایی و مجموعه های مدیریتی در كشور و بعضاً به دلیل راه اندازی مجله های علمی – پژهشی و تجمع آمار و ارقامی كه در روند تألیف مقالات تولیدشده اند، برخی از آمار های تولید نشده در كشور را در اختیار دارند كه این منابع اطلاعاتی می تواند در نظام جامع اطلاعاتی مورد استفاده قرار بگیرد. از سوی دیگر تعاملات انجمن های علمی با مجموعه های علمی و مدیریتی، این امكان را فراهم می آورد كه توان تولید آمار هایی كه در هیچ یك از پایگاه های آماری در كشور وجود ندارد، در اختیار انجمن های علمی بوده و مجموعه های تولید آمار در كشور بتوانند از ظرفیت های انجمن های علمی برای تولید آمار های مورد نیاز استفاده نمایند.
* دبیر انجمن علمی اقتصاد شهری ایران
علمی (1)** 9340**1440