آثار بر جا مانده از دوران پیش از اسلام و اشیای تاریخی موجود در ساوه، میراثی ارزشمند از زندگی، آداب و رسوم و سنن گذشتگان است كه برخی از آن ها نیاز به مراقبت های ویژه دارد.
ساوه از شهرهای باستانی ایران به شمار می رود كه در دوران گذشته محل تلاقی كلان ترین شریان های تردد كاروانی میان ری باستان، همدان، اصفهان، قزوین، زنجان، قم و كاشان بوده است و در جریان حمله مغول در قرن هفتم هجری، صدمه و آسیب فراوان دید.
مغولان شهر را ویران كردند و ساكنان آن را از لب تیغ گذراندند و كتابخانه های بزرگ و موزه های ساوه طعمه ی حریق شد و بسیاری از آثار و تاریخی و علمی دانشوران این خطه نیز نابود شد.
دیار ساوه در گذشته با عنوان ساوج شهرت داشته و این شهر واقع در مركز ایران، بر مسیر جاده قدیم مستقیم قزوین به قم قرار داشته است كه در شرایط فعلی موقعیت تاریخی و باستانی خود را بر سر راه همدان به ری، آن طور كه جغرافی دانان اسلامی نشان داده اند از دست داده است.
شهرستان پنج هزار ساله ساوه با دارا بودن 400 اثر تاریخی و 109 اثر ثبت شده در فهرست آثار ملی كشور از جمله شهرهای پر آوازه و كهن ایران زمین است كه همواره در طول سالیان گذشته پذیرای بسیاری از گردشگران داخلی و خارجی بوده است.
16 اثر ملی تاریخی شهر ساوه در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و هشت اثر بكر تاریخی دیگر شامل آب انبار شاهزاده حسین، آب انبار مسجد جامع، بقعه سید علی اصغر و سید ابو رضا، بازارچه آهنگران، تكیه حاج داوود، بقعه شیخ مهدی و تیمچه نبوی زاده نیز در زمره آثار حفاظتی قرار دارد.
مسجد جامع ساوه، موزه چهار سوق، كاروان سرای باغ شیخ، آثار شهر باستانی و تاریخی آوه،حمام پرپوچی، خانه های امیر حسینی و آب انبار امامزاده سید اسحاق تنها گوشه ای از آثار بكر تاریخی و كهن خطه ساوه است كه امروز بنا بر دلایلی از جمله نبود برخی زیرساخت های اعتباری غبار تخریب به خود گرفته است.
*** چهارسوق ساوه با عظمت اما در تهدید تخریب
موزه تاریخی چهار سوق ساوه در مجاورت بازار تاریخی این شهر، با همه عظمتی كه در معماری و ساخت آن به كار رفته، این روز ها حال خوشی ندارد و بنای تاریخی و كهن این اثر باستانی به دلیل كم توجهی در نگهداری و غلبه عوامل طبیعی در حال فرسایش است.
موزه مردم شناسی چهار سوق ساوه اثری تاریخی و گرانسنگ از دوران صفویه است كه به دلیل تعلل ساماندهی در بافت تاریخی و تردد بالای وسایل نقلیه و شهروندان در معرض تخریب جدی قرار گرفته است.
براساس بازدیدهای میدانی محوطه خارجی این بنای كهن به محلی برای تجمع دستفروشان خیابانی، كارگران فصلی و پاركینگ وسایل نقلیه تبدیل شده كه این مسئله ضمن خدشه وارد كردن بر زیبایی بصری، بر سرعت فرآیند تخریب بنای یادگار دوران صفویه افزوده است.
سرپرست میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان ساوه معتقد است: استقرار بنای چهارسوق در مجاورت پرترددترین نقطه شهر یعنی بازار ساوه از یك سو و ورود آب های سطحی به دیواره بنای این موزه از سوی دیگر در معرض تخریب جدی است.
رضا ایاز افزود: در سال های گذشته در دو دوره با صرف اعتباری بالغ بر 250 میلیون ریال به منظور جلوگیری از ورود آب های سطحی به موزه و ایجاد یك روزن هوا در محوطه داخلی توسط پیمانكار اقداماتی انجام شده است.
به گفته وی، قرارگرفتن این بنای كهن در محدوده بافت تاریخی شهر و مالكیت شهرداری، جلوگیری از تخریب این اثر تاریخی نیازمند تعامل بیشتر شهرداری با میراث فرهنگی است.
سرپرست میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان ساوه ادامه داد: با هماهنگی های انجام شده با اداره توزیع برق به زودی برق سه فاز این بنای تاریخی وصل می شود تا نور لازم برای بازدید علاقه مندان حوزه فرهنگ و تمدن فراهم شود.
ایاز گفت: وجود تعداد زیادی از قنات های مدفون شده در زمان گذشته، نیز یكی از دیگر عوامل رسوخ رطوبت و نم به دیواره و بنای فعلی موزه چهارسوق ساوه است.
*** نفس های بی رمق كاروان سرای باغ شیخ
كاروانسرای تاریخی باغ شیخ با مساحت چهار هزار و 800 متر مربع، اثر ملی در مجموعه آثار كهن شهرستان ساوه است كه در پنج كیلومتری ساوه و در محدوده روستای باغ شیخ قرار گرفته است.
بنا بر روایت تاریخی این بنای كهن توسط عبدالغفارخان خلج در اواخر دوره زندیه و اوایل دوره قاجار بناشده كه مصداقی ارزشمند از معماری و تاریخ و تمدن كهن ایرانی و اسلامی است.
این كاروانسرا به صورت یك چهار ایوانی است كه دارای چهار برج دیده بانی، شاه نشین، بار انداز و حجره های متعدد با تزئینات خاص آجری، گره سازی، مقرنس كاری است.
بر اساس بازدید میدانی از محوطه بیرونی كاروانسرا و پرس و جو از معتمدان و ریش سفیدان روستای باغ شیخ، این كاروان سرا به دلیل اینكه سند شخصی دارد، در چند مرحله توسط برخی افراد حقیقی خرید و فروش شده است.
دیواره های بیرونی كاروانسرا به دلیل شرایط جوی منطقه و تاخیر در سركشی و مرمت در حال ریزش است و محوطه داخلی آن نیز به دلیل تعطیلی و ساماندهی فیزیكی در حال تبدیل شدن به تلی از خاك می باشد.
محوطه خارجی این بنای تاریخی نیز سرعت تخریب و فرسایش با شدت بالا دارد و برخی از اهالی منطقه اذعان می كنند كه در چند سال گذشته به دلیل كم توجهی مالك حقیقی و نبود برنامه های ساماندهی و مرمت، كاروان سرای باغ شیخ به محل نگهداری دام و انبار علوفه مبدل شده و خیلی از اعتراض دوستداران میراث فرهنگی را برانگیخته است.
سرپرست میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان ساوه می گوید: با توجه به اینكه مالكیت این بنای كهن در اختیار شخص حقیقی است، میراث فرهنگی بدون گرفتن مجوز قانونی و رضایت مالك امكان بازسازی، نگهداری و مرمت آن را ندارد.
ایاز عنوان كرد: پیگیری ها و مكاتباتی با مالك و نمایندگان مالك این كاروانسرا انجام شده كه به دلیل پاسخگو نبودن، امكان حفظ این اثر تاریخی میسرنیست.
وی ادامه داد: با توجه به كمبود اعتبار امكان تملك این اثر تاریخی نیز در شرایط كنونی توسط میراث فرهنگی وجود ندارد و به طور یقین تنها راه حفظ و نگهداری این كاروانسرا تعامل و همكاری مالك حقیقی این بنای تاریخی است.
*** مسجد جامع ساوه چشم انتظار حمایت مسئولان
مسجد جامع به عنوان پیشانی تاریخی شهرستان ساوه است كه به جرات می توان گفت كه نخستین ایستگاه گردشگران و علاقه مندان عرصه تاریخ و تمدن اسلامی است كه به ساوه سفر می كنند.
با توجه به وضعیت ساخت وساز این بنای تاریخی كه بیشتر با معماری خشتی بنا شده، جای جای آن نیازمند مرمت و باسازی است كه گذر زمان و فرسایش و در نهایت تخریب می تواند پیامدی تاسف بار برای تاریخ و تمدن ایران زمین رقم بزند.
تعدادی از طاق ها و شبستان های خشتی این مسجد به بركت هایل های چوبین سرپا نگهداشته شده كه برخی از ضلع های در حال تخریب است و كمبود اعتبار تداوم ترمیمی این بنا را مسكوت گذاشته است.
سرپرست میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ساوه معتقد است: مرمت و بازسازی كامل بنای تاریخی مسجد جامع ساوه نیازمند 25 میلیارد ریال اعتبار است.
ایاز افزود: امسال با توجه به بضاعت مالی محدود میراث فرهنگی، جذب اعتبار یك میلیارد و380 میلیون ریالی برای مرمت و باسازی ضلع جنوب شرقی مسجد در دستور كار قرار گرفته و به زودی عملیات احیا و مرمت این بخش آغاز می شود.
وی افزود: به منظور جلب مشاركت علاقه مندان عرصه تاریخ و تمدن ایران زمین، موزه تاریخی مسجد جامع در آینده نزدیك با اتمام محوطه سازی و بهسازی ضلع جنوب شرقی آماده میزبانی از گردشگران است.
سرپرست میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ساوه ادامه داد: ساخت و مرمت دیوار ضلع جنوبی مسجد جامع نیز از جمله اقدامات اخیر در راستای حفظ و باسازی این بنای تاریخی است.
*** میراث فرهنگی بدون مشاركت بخش خصوصی و ساز و كارهای درآمدزایی توان نگهداری ابنیه تاریخی را ندارد
كارشناس ارشد باستان شناسی و استاد دانشگاه معتقد است: با توجه به بضاعت مالی اندك میراث فرهنگی و تعداد بالای آثار و بناهای تاریخی، امكان نگهداری بهینه و جلوگیری از تخریب آثار بكر تاریخ و تمدن ایران زمین در ساوه بدون مشاركت بخش خصوصی به طور كامل وجود ندارد.
نرگس عسگری بیان كرد: درآمد زایی صنعت توریسم یكی از مولفه های پایدار اقتصادی كشورهای توسعه یافته است و مشاركت بخش خصوصی در این راستا از اهمیت خاصی برخوردار است.
استاد دانشگاه فخر رازی گفت: با توجه به نبود اشتیاق كافی شهروندان به توریسم داخلی به ویژه در بخش تاریخی باید از روش های جایگزین درآمد زا برای نگهداری ابنیه تاریخی و آثار كهن ایرانی استفاده كرد.
وی ادامه داد: تبدیل كاروان سرای باغ شیخ به مجتمع رفاهی و گردشگری و واگذاری آن به بخش خصوصی یكی از راه های نجات این اثر تاریخی است.
عسگری گفت: با توجه به جایگاه مذهبی و حساسیت عمومی جامعه نسبت به فرهنگ و تمدن ایرانی و اسلامی باید از كمپین های مردمی در راستای حفظ و نگهداری بناهای تاریخی در ساوه بهره جست.
به گفته این باستان شناس، موزه چهار سوق ساوه جدای از بافت تاریخی و معماری كهن ایران زمین با آثار مهم تاریخی و اشیای گرانسنگ كهن كاوش شده، نیازمند امنیت است كه مسئولان میراث فرهنگی باید حفظ امنیت آثار آن و جلوگیری از تخریب بنا اقدامی عاجل در دستور كار قراردهند.
عسگری افزود: در كشور نمونه های موفق واگذاری كاروان سرای های تاریخی به بخش خصوصی و درآمد زا شدن آن ها وجود دارد كه مسئولان ساوجی با الگو برداری از كاروان سرای عباسی اصفهان و سعدالسلطنه قزوین می توانند از تخریب و نابودی این گنجینه های تاریخی در ساوه جلوگیری كنند.
استاد باستان شناسی دانشگاه فخر رازی بیان كرد: حمام پرپوچی ساوه، آب انبار تاریخی امامزاده سید اسحاق و خانه های امیر حسینی عباس آباد در سكوت بی خبری در حال تخریب است كه گویا تنها خانه های امیر حسینی با مشاركت میراث فرهنگی در حال مرمت است.
عسگری اظهار كرد: ابنیه تاریخی و آثار كهن فرهنگ و تمدن ساوه به مشاركت خیران مرمت ساز و دوستداران فرهنگ نیاز مبرم دارد و در صورت بی توجهی به واسطه تخریب ها آثار زیانباری بر پیكره این گنجینه های ارزشمند وارد می شود.
6013/3075
ساوه - ایرنا - شهرستان ساوه به عنوان یكی از خاستگاه های آثار و تمدن ایرانی و اسلامی مشهور است كه امروز به علل مختلف ازجمله كمبود اعتبار و نبود برخی زیرساخت های نگهداری، زخم تخریب و بی توجهی را بر پیكر خود دارد.
