نهادینه شدن فرهنگ پهلوانی با ورزش زورخانه ای

ورزش پهلوانی و زورخانه ای به مجموعه حركات ورزشی با وسایل ویژه همراه با آداب و رسوم خاصی گفته می شود كه با فرهنگ و تاریخ ایران پیوند عمیقی دارد. در واقع انجام دادن حركت های پهلوانی در زمره فعالیت های اصلی ایرانیان در دوره باستان بوده است. پهلوانان در این ورزش باستانی علاوه بر داشتن قدرت جسمانی، صفات اخلاقی را همواره سرلوحه زندگی خود قرار می دهند.
گروهی بر این باور هستند، ورزشكاران زورخانه در روزگاران گذشته، آیین رزم را فرا می گرفتند و ابزار و ورزش باستانی به جنگ افزارهای دوران قدیم شباهت داشت.
شعار ورزش باستانی پرورش روح و جسم است و یكی از اصلی ترین آداب زورخانه رعایت مواردی از قبیل فروتنی، از خود گذشتگی، مردانگی، كمك به فقیران و ... به شمار می رود.
این ورزش به عواملی چون «زنده‌كردن جنبش ملی ایران، ستیز با بیگانگان، رستاخیز زبان پارسی، فرهنگ و آیین فروتنی و برادری» اهمیت ویژه ای می دهد.
این ورزش اصیل باستانی حركت های خاصی همچون «شنو رفتن و نرمش، میل گرفتن، سنگ گرفتن، میل بازی و شیرین كاری میان پا» دارد كه ورزشكاران در زورخانه موظف به رعایت آنها هستند. بزرگانی چون «پوریای ولی» پهلوان سده هشتم هجری قمری و «جهان پهلوان غلامرضا تختی، مصطفی طوسی، ضیاءالدین میرقوامی و عباس زندی» از پهلوانان دوران معاصر هستند كه در دامان ورزش زورخانه ای پرورش یافته اند.
پس از پیروزی شكوهمند انقلاب اسلامی با تاكید امام خمینی(ره) و آیت الله خامنه ای مقام معظم رهبری در مسیر بین المللی كردن ورزش زورخانه ای و آشنایی جوانان و نوجوانان با این ورزش تلاش های بسیاری صورت گرفت و فدراسیون بین المللی ورزش های زورخانه ای در 20 مهر 1383 هجری خورشیدی با مشاركت 22 كشور جهان تشكیل شد كه هدف هایی همچون «پشتیبانی و ارایه كمك های فنی به كشورهای در حال توسعه، مشاركت در گسترش روابط دوستی میان تمامی ورزشكاران و فدراسیون های ملی» را در چارچوب برنامه های خود قرار داد.
آیین های پهلوانی و زورخانه ای در 25 آبان 1389 خورشیدی در فهرست میراث معنوی سازمان علمی، فرهنگی و تربیتی ملل متحد (یونسكو) به ثبت جهانی رسید و به همین مناسبت 17 شوال سالروز نبرد حماسی و عادلانه امام علی (ع) با عمر بن عدود در جنگ خیبر در گاهشمار رسمی كشور به نام روز «فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه ای» نامگذاری شد.
«بیژن شیری» رییس مركز علمی كاربردی فدارسیون پهلوانی و زورخانه ای در گفت و گو با پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت روز فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه ای، گفت: در دوره باستان، پهلوانان همواره به انجام دادن ورزش به منظور آمادگی جسمانی اهتمام می ورزیدند زیرا برای دفاع از خانواده و سرزمین خود در برابر دشمن، داشتن قدرت بدنی و شجاعت روحی مهم بود. جامعه آن روزگار به ورزشكاران احترام خاصی می گذاشت تا سالیان متمادی شرایط بدین شكل سپری شد تا آنكه با ورود اسلام به ایران، آیین پهلوانی حالت معنوی‌تری به خود گرفت و مورد توجه بیشتر افراد واقع شد. در دوران صفویه و زندیه، كشتی پهلوانی از رونق فراوانی برخوردار بود و در هر شهر صدها پهلوان به كشتی گرفتن و آموختن فنون و آیین پهلوانی مشغول بودند. برخی اعتقاد دارند، آیین جوانمردی و فتوت، نوعی تصوف عامیانه و كوچه بازاری است.
رییس مركز علمی كاربردی فدارسیون پهلوانی و زورخانه ای، رعایت اخلاق را مهم ترین ویژگی ورزشكاران دانست و اظهار داشت: یك ورزشكار و قهرمان باید خصوصیاتی را داشته باشد تا در اندیشه مردم پهلوان نام گیرد. هر فردی بایستی با تلاش و مجاهدت و غلبه بر نفس خویش در این مسیر گام بگذارد. غیرت و شجاعت نیز از دیگر خصیصه های بارز پهلوانان و جوانمردان به شمار می رود و یك ورزشكار مسلمان باید در تمامی عرصه ها، اخلاق و رفتاری هماهنگ با موازین اسلام داشته باشد. الگو بودن ورزشكاران زورخانه ای برای دیگر ورزشكاران می تواند عاملی در جهت نهادینه كردن فرهنگ پهلوانی باشد تا اینگونه این ورزش در میان نوجوانان و جوانان گسترش یابد.
مشاور علمی، آموزشی و پژوهشی فدراسیون پهلوانی و زورخانه‌ای با اشاره به آداب و سنت خاص این ورزش، بیان كرد: رفتار ورزشكاران باستانی در زورخانه ها مبتنی بر آیین جوانمردی، فتوت و رعایت ادب است كه با توجه به این اصول، ورزش باستانی آداب و رسوم خاصی دارد و هر ورزشكار باید از لحظه ورود به زورخانه تا هنگام خروج به این مقررات عمل كند. سحرخیزی ورزشكار نخستین اصل به شمار می رود كه پیشینه این رسم به آیین های فرهنگی و تاریخ دوره اسلامی می رسد. اظهار فروتنی هنگام ورود به زورخانه دومین اصل است كه ورزشكار باید رعایت كند و به احترام سرخم كند تا اینگونه فروتنی را هرگز از یاد نبرد. برپایه سنت هر فردی كه پیشكسوت تر باشد نسبت به دیگری حق تقدم دارد و می تواند در بهترین مكان در سكوهای اطراف گود بنشیند، در این هنگام مرشد وظیفه دارد هر فردی كه به زورخانه وارد می شود و از آن خارج می شود با در نظر گرفتن سابقه ورزشی او تشریفاتی را به عمل آورد. «دعوت به ورزش، رخصت گرفتن از بزرگ ترهای حاضر، ادای احترام به گود مقدس، نحوه استقرار ورزشكاران در گود، ممنوعیت ورود با كفش به گود و ورزش در گود، ممنوع بودن شوخی، ناسزاگویی، مصرف دخانیات و مواد مخدر و الكل، طهارت و پاكیزگی، چگونگی استفاده از وسایل ورزش در گود و نحوه چرخیدن ورزشكار، حماسه خوانی و حكمت گویی» از جمله آداب و رسوم خاص این ورزش باستانی است.
وی با اشاره به برگزاری مراسم گلریزان از جمله آداب ورزش زورخانه ای، یادآور شد: این مقوله از سنت های قدیمی زورخانه است كه در مناسبت های خاصی مانند كشتی گرفتن دو پهلوان، برطرف كردن كدورت میان دو ورزشكار پیشكسوت، كمك رسانی به آسیب دیدگان در هنگام بروز بلایای طبیعی، گشایش زورخانه و رواج و رونق این ورزش در مكانی دیگر و برای ادای احترام مقدم پهلوانی كه از شهری دیگر آمده باشد، اجرا می شود.
شیری، ورزش زورخانه ایی را همانند دیگر رشته های ورزشی دارای رتبه بندی دانست و اظهار داشت: همچون برخی از ورزش‌های رزمی این ورزش نیز دارای رتبه بندی خاصی است كه ورزشكاران برپایه رتبه‌ای كه دریافت می‌كنند، حركت ها را به نوبه خود انجام می‌دهند. این ورزش دارای 9 رتبه است كه ورزشكار باید با كسب 45 سال سابقه به این مرحله برسد. این مرحله اهمیت زیادی دارد كه به آنها به علت سابقه زیاد «ورزشكاران زنگی» گفته می شود.
رییس مركز علمی كاربردی فدارسیون پهلوانی و زورخانه ای با بیان نوع برگزاری این ورزش و تغییر در نوع پوشش ظاهری ورزشكاران، خاطر نشان كرد: اكنون مسابقه‌های ورزش باستانی به صورت تیمی صورت می‌گیرد كه در آن هر تیم یك مرشد، هشت ورزشكار و یك میان‌دار است كه ورزش را با پیچیدگی بسیار زیادی نسبت به ورزش ساده زورخانه انجام می‌دهند و با ورزش چند سال گذشته تفاوت بسیاری از نظر ظاهری و نوع ورزش كرده است.
مشاور علمی، آموزشی و پژوهشی فدراسیون پهلوانی و زورخانه‌ای با اشاره به اینكه ارزش‌های هر كشور به فرهنگ آن بستگی دارد، گفت: یكی از وظایف مهم مردم و مسوولان، علاوه بر حفظ ارزش‌های فرهنگی، این است كه فرهنگ خویش را به دیگر كشورها نیز انتقال دهند. ورزش پهلوانی و زورخانه‌ای به عنوان یكی از ورزش‌های ملی، تاریخی و سنتی باید به دنیا شناسانده شود و اقدام نخست برای تحقق این موضوع، ثبت آیین‌های پهلوانی و زورخانه‌ای ایران در یونسكو بوده است.
وی در ادامه افزود: فدراسیون پهلوانی و زورخانه‌ای برای علمی‌تر كردن این ورزش در نخستین‌گام كلاس‌های مربیگری را راه‌اندازی كرد و در مرحله دوم با تلاش و همت مسوولان فدراسیون و وزارت ورزش، دانشگاه جامع علمی -كاربردی ورزش پهلوانی و زورخانه‌ای را بنیان نهاد و در ترم نخست 92 - 91 هجری خورشیدی تعداد 27 دانشجوی علاقه مند به تحصیل در رشته زورخانه‌ای را در مقطع كاردانی جذب كرد و این تعداد در سال های بعد افزایش یافت كه این دستاورد بسیار مهم و بزرگی برای كشور بود.
شیری، درباره همكاری بنیاد فردوسی و فدراسیون ورزش پهلوانی و زورخانه ای گفت: این بنیاد پس از امضای تفاهم نامه همكاری های فرهنگی و اجرایی با فدراسیون پهلوانی و زورخانه‌ای ایران توانست این فرهنگ را در ایران و جهان معرفی كند كه به همین منظور بنیاد فردوسی به عنوان برترین سازمان مردم نهاد ایران در زمینه ترویج فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه‌ای مطرح شده است. از مهمترین دستاوردهای این بنیاد می توان به «همكاری در برپایی سومین جشنواره شاهنامه خوانی عشایری و آیین های پهلوانی، همكاری در برگزاری نخستین جشنواره مرشدان برتر ایران برای تقدیر از مرشدان زورخانه، همكاری در برگزاری گردهمایی هزاره شاهنامه در آكادمی علوم اتریش همراه با اجرای طرح ضرب و نقل با حضور تیم ملی ورزش پهلوانی و زورخانه‌ای ایران و برپایی هفته هنر ایران در كره جنوبی با حضور تیم ملی ورزش پهلوانی و زورخانه‌ای ایران و ...» اشاره كرد.
رییس مركز علمی كاربردی فدارسیون پهلوانی و زورخانه ای در پایان با بیان نقش و جایگاه رسانه ها در اخلاق مدار شدن ورزشكاران بیان كرد: رسانه ها با معرفی ورزشكاران مختلف در هر رشته ورزشی و با ارایه توصیه هایی می توانند نقش عمده ای در ایجاد سیاست های اعمال قانون و نظم داشته باشند، در واقع می توان از مسیر رسانه ها با ورزش بسترهای تازه ای برای پرورش فرهنگ مطرح كرد. هنگامی كه یك ورزشكار پا به عرصه مسابقه ها می گذارد به عنوان نماینده یك ملت و سفیر فرهنگ و تمدن آن كشور محسوب می شود.
*گروه اطلاع رسانی
**پژوهشم**9117**2002**9131