ایران در دوره بحران آب است/ لزوم وفاق ملی برای حفظ منابع آبی

به گزارش ایرنا، چندی پیش روزنامه «فایننشال تایمز» در مقاله ای با عنوان «ایران خشك شد» نوشت: «ایران با پیشینه هفت هزار ساله تا 20 سال دیگر از بی آبی و خشكسالی نابود می شود» و از آن بیابانی به جای خواهد ماند كه هیچ گیاه و جانداری توان زندگی در آن را نخواهد داشت.
به نوشته این روزنامه انگلیسی، همه اینها در حالی رخ می دهد كه ایرانیان در زمینه مهندسی آب در جهان پیشتاز بودند و در دوره هخامنشی فناوری سنتی كاریز (قنات) اختراع شده بود.
در این زمینه «هدایت فهمی» معاون مدیركل دفتر برنامه ریزی كلان آب و آبفای وزارت نیرو، امروز (دوشنبه) به ایرنا گفت: گزارش هایی كه در مجلات، روزنامه ها و سایر رسانه ها مطرح می شود معمولا بر اساس اعداد و ارقام دقیق و دستاوردهای پژوهشی نیست، بلكه بر مبنای مصاحبه ها و دریافت نظر افراد مختلف، جمع بندی هایی می شود.
به گفته این مسوول، هر چند بحران آب و محیط زیست در ایران جدی است اما اینكه بتوانیم نتیجه بگیریم برای نمونه تا 20 سال دیگر كشور به دلیل تداوم خشكسالی ها از بین می رود، غیرعلمی و غیركارشناسانه است؛ زیرا اقدام های كارشناسی در كشور ادامه دارد و بر مبنای دستكم سه گزارش ملی كه زیر نظر سازمان ملل در ایران انجام شده است، تصویری از وضع موجود و آتی وجود دارد.
وی گفت: سنت بدی در ایران وجود دارد و توجه به نوشته ها و گزارش های رادیكال و تند كه نقاط جدی نظریه ها را ارایه می كنند بیشتر است و این امر درباره نوشته روزنامه فایننشال تایمز نیز صدق می كند.
معاون مدیركل دفتر برنامه ریزی كلان آب و آبفای وزارت نیرو تصریح كرد: خشكسالی یك پدیده جهانی است و نمی توان با یك عبارت تبلیغاتی آن را برطرف كرد و باید متخصصان درباره آن نظر دهند؛ هرچند این مساله نافی ابراز نظر آحاد مردم نیست و آنان حق دارند در این زمینه سوال كنند و از دستگاه ها و متولیان امر مسوولیت بخواهند.

** اضافه برداشت از منابع زیرزمینی و كاهش منابع آب تجدیدشونده
معاون مدیركل دفتر برنامه ریزی كلان آب و آبفای وزارت نیرو به سه شاخص اصلی طبقه بندی برای تشخیص بحران آب و تنش آبی در جهان اشاره كرد و گفت: شاخص «فالكن مارك»، شاخص سازمان ملل و شاخص موسسه بین المللی مدیریت آب، هرچند به كار گرفته می شوند اما نسبی اند و باید با احتیاط و بومی سازی برای كشور مورد استفاده قرار گیرند.
وی افزود: بر مبنای شاخص فالكن مارك، ایران با سرانه مصرف منابع تجدیدپذیر آب به میزان یك هزار و 700 مترمكعب، به مرحله تنش آبی وارد شده است، براساس شاخص سازمان ملل با مصرف بیش از 88 درصد منابع آب تجدیدپذیر كشور وارد مرحله «فوق بحرانی» شده است و بر اساس شاخص موسسه بین المللی مدیریت آب، در مرحله «مصرف متوسط تا شدید» منابع آب قرار دارد.
این كارشناس مسایل آب تصریح كرد: شاخص های پیش گفته همگی دلالت بر آن دارد كه مصارف آب كشور زیاد است. پژوهش ها نیز نشان می دهد بازدهی آب در بخش كشاورزی بسیار پایین است. همچنین میزان هدررفت آب و آب بدون درآمد در بخش شرب 25 درصد برآورد می شود كه بسیار بالاست و مقدار زیادی از آب در بخش صنعت بدون بازچرخانی مصرف می شود.
فهمی اعلام كرد: منابع آب تجدیدشونده كشور از 130 میلیارد مترمكعب در سال های گذشته، امروز به كمتر از 104 میلیارد مترمكعب تقلیل یافته و بارش های كشور در مقایسه با میانگین درازمدت 20 درصد كاهش یافته است.
فهمی ادامه داد: همچنین در سال های گذشته 120 میلیارد تا 200 میلیارد مترمكعب اضافه برداشت از منابع آب زیرزمینی صورت گرفته و از حجم ثابت آبخوان های كشور كاسته شده است كه این امر، هشداری جدی و مساله ای خطرناك به شمار می رود و نشست زمین فقط یك مورد از پیامدهای آن است.
بر پایه گزارش فایننشال تایمز، هر روزی كه می گذرد ایران یك روز به مرگ و نیستی نزدیك تر می شود و باید به زودی برنامه ای درست و كارآمد از سوی مسوولان اتخاذ شود و مردم نیز از اسراف آب خودداری كنند.
معاون مدیركل دفتر برنامه ریزی كلان آب و آبفای وزارت نیرو گفت: تحلیل های كارشناسانه وزارت نیرو برای 30 تا 50 سال آینده بر اساس مدل های گردش عمومی جو (GCM) در سه سناریو خوش بینانه، بینابینی و بدبینانه مطرح شده كه در هر سه حالت كشور با بحران آب روبروست.
فهمی توضیح داد: بر مبنای سناریو بدبینانه، در بسیاری مناطق كشور مانند كرخه، بندرعباس و كارون، جریان خطی آب با كاهش بارش ها و روانآب ها تا 60 درصد كاهش می یابد و این آمار در دریاچه ارومیه نزدیك به 30 درصد و دریاچه نمك 15 درصد است.
این مسوول اضافه كرد: در سناریو بینابینی نیز كاهش روانآب ها در بیشتر نقاط كشور پیش بینی شده است.
وی تشدید اثر پدیده های اقلیمی را یادآوری كرد و گفت: هر 10 درصد كاهش بارش، تا 25 درصد كاهش بیشتر روانآب های سطحی و منابع آب تجدیدیذیر را به دنبال دارد. بر این اساس، اضافه برداشت از آب های زیرزمینی به كاهش رطوبت خاك می انجامد و افزایش بیشتر دما را سبب می شود.
فهمی نبود الگوی بهینه مصرف آب در بخش های كشاورزی، شرب و صنعت را پدیده ای خطرناك دانست كه در 30 سال گذشته شایع شده است.
به گفته وی، با افزایش جمعیت در سه دهه گذشته این مساله تشدید شده و میانگین مجموع مصرف آب كشور به 100 میلیارد مترمكعب افزایش یافته است.
وی اضافه كرد: افزایش مصارف، پدیده جهانی تغییر اقلیم و سوء مدیریت در همه عرصه های مربوط به منابع طبیعی، آب، جنگل، مرتع و محیط زیست، سه عامل اساسی بحران آب در كشور است.
معاون مدیركل دفتر برنامه ریزی كلان آب و آبفای وزارت نیرو یادآور شد: در این سال ها به نام توسعه حداكثر استفاده از منابع آبی و منابع طبیعی كشور انجام شد كه تبعات منفی مختلفی برای كشور به دنبال داشت و به واژه «توسعه پایدار» كه حدود 15 سال پیش در كشور باب شد، بیشتر به عنوان یك واژه لوكس نگریسته شده است.
وی بیان داشت: پس از پایان دوران هشت ساله جنگ تحمیلی، ایران به دنبال توسعه عمرانی صرف بود اما امروز به جایی رسیدیم كه آحاد مردم و مدیران كشور باید با رسیدن به یك وفاق ملی، «در معرض تهدید بودن ایران از نظر منابع آبی» را جدی بگیرند.
فهمی یادآور شد: متاسفانه شاهدیم هر زمان كشور با بحرانی روبرو می شود به جای اینكه برای حل آن انسجام ملی پیدا كنیم، موضوع را به شكل سطحی می بینیم و با متهم كردن و به محاكمه كشیدن یكدیگر اصل مساله را فراموش می كنیم.
وی به خشكسالی ایالت كالیفرنیای آمریكا در سال های گذشته اشاره كرد كه در آن، شهرداری با همكاری مردم برای مدتی آبیاری فضای سبز را قطع كردند تا بحران خشكسالی مدیریت شود.
این كارشناس مسایل آب گفت: در ایران شهرداری ها كمتر حاضر می شوند درباره صرفه جویی در مصرف آب یا فرهنگ سازی در این زمینه و آگاهی رسانی درباره امنیت آب هزینه كنند.

** تبدیل بحران آب به بحران اجتماعی
معاون مدیركل دفتر برنامه ریزی كلان آب و آبفای وزارت نیرو هشدار داد: بحران آب در ایران اینك به یك بحران اجتماعی تبدیل شده است و گاهی در كوچك ترین شهرها و روستاهای كشور تنش ها درگیری هایی بر سر آن رخ می دهد.
فهمی اضافه كرد: با دستیابی به یك وفاق ملی در زمینه حفظ منابع آبی، بازنگری در مصرف آب و فراخوانی مردم برای كمك به دولتمردان و تصمیم گیران، امكان كنترل این بحران با صرف هزینه های پایین تر وجود دارد.
وی تاكید كرد: باید در همه سطوح دولتی، تصمیم سازان و آحاد مردم عزم ملی بر تغییر الگوی مصرف باشد در غیر این صورت، خطری بسیار جدی حیات سیاسی و اجتماعی كشور را تهدید می كند؛ مساله ای كه در برخی كشورهای حوزه «منا» (خاورمیانه و شمال آفریقا) به عاملی برای فروپاشی این كشورها تبدیل شد.
فهمی گفت: باید در كنار مدیریت فیزیكی آب، به مدیریت سرمایه اجتماعی بپردازیم كه در صورت از دست رفتن، جبران آن بسیار دشوار است.
وی تصریح كرد: این موضوع سیاه نمایی نیست و مسوولان كشور باید بدانند اگر دیر اقدام كنیم، پیامدهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی به دنبال خواهد داشت.
وی بیان كرد: مادامی كه افراد با مساله بحران آب به شكل شعاری و احساسی برخورد كرده و ارزش آن را از یك بحث علمی و تخصصی به یك مبحث سطحی تقلیل دهند، كمكی به حل مساله نمی شود.
وی گفت: از آحاد جامعه می خواهیم در این مساله حساس و مهم با بخش مدیریت آب كشور همراهی كنند.
به گفته این مسوول، وزارت نیرو در پی تنظیم سیاست های ملی آب كشور به عنوان یك میثاق عمومی است كه در معرض رای عمومی گذاشته خواهد شد.
وی ادامه داد: مشاركت در تنظیم این سند كمك می كند این بحران را كنترل كنیم و كشور را برای نسل های آینده نگه داریم.
به گزارش ایرنا، پیش از این وزیر نیرو در گفت وگویی اعلام كرد كاهش بارندگی، افزایش دمای هوا، افزایش تبخیر و افزایش جمعیت، منابعی آبی كشور را كاهش و مصرف آنها را افزایش داده است و براین اساس میزان منابع آب در اختیار هر ایرانی نسبت به گذشته محدودتر شده است .
حمید چیت چیان افزود: مطابق گزارش های سازمان ملل همه مناطقی كه سالیانه كمتر از یك هزار و پانصد مترمكعب آب تجدید شونده داشته باشند وارد مرحله بحران شده اند و با این اوصاف ایران هم اینك در وضعیت بحرانی آب قرار دارد.
به گفته وی این بحران به رغم بارشهای نسبتا مناسب سال آبی 95-1394 كماكان ادامه دارد.
وی تصریح كرد: ایرانیان عادت های اصراف گرایانه دارند و این عادت بویژه در بخش آب كه در فرهنگ ایرانی- اسلامی ما یك ماده حیاتی مقدس بشمار می رود، نیز وجود دارد.
اقتصام ** 3065 **1961