كشاورزان براي دفن تخت جمشيد، چاه مي‌كنند!

اين روزنامه نوشت: فروچاله‌ها براي بلعيدن 2500 سال تاريخ تخت جمشيد دست به كار شده‌اند! زمين در اطراف پايتخت هخامنشي‌ها دهان باز كرده و آژير قرمز براي حضور گردشگران در آنجا به صدا درآمده است.
آن‌طور كه «مسعود رضايي منفرد» مدير مجموعه جهاني تخت جمشيد به «ايران» مي‌گويد: «براي جلوگيري از وقوع اتفاقي براي گردشگران بسيار زياد اين سايت تاريخي، فروچاله جلوي دروازه تخت جمشيد با 5 كاميون بزرگ خاك پرشد.»
اين سايت جهاني در 12 روز تعطيلات نوروز سال‌جاري شاهد حضور 456 هزار و 486 نفر در تخت جمشيد بود. فروچاله‌اي كه با پنج كاميون خاك پر شده به گفته رضايي منفرد دو و نيم متر عمق و چهار و نيم متر قطر دارد كه مي‌توانست خطر زيادي براي اين گردشگران به وجود بياورد اما آن‌طور كه «عزت‌الله رئيسي اردكاني» استاد دانشگاه شيراز آژير قرمز را به صدا درمي آورد اين آخرين فروچاله نيست و فروچاله‌ها براي اين تاريخ شناخته شده، خيز برداشته‌اند.
خودكفايي گندم
سال 90 بود كه نشست زمين در اطراف تخت جمشيد شروع شد و در طول 5 سال به فروچاله‌هاي خطرناك تبديل شد، فروچاله‌ها و نشست را همه كارشناسان از جمله «رضايي منفرد» سرطان چاه‌هاي مجاز و غير مجاز منطقه مي‌دانند.
چاه‌ها حريم درجه يك و درجه دو تخت جمشيد را نشانه رفته‌اند. اين درحالي است كه يكي از قوانين يونسكو براي ثبت جهاني آثار در فهرست خود حفظ حريم آثار است. همچنين قوانين ملي و بين‌المللي كاملاً روشن هرگونه دخل وتصرف در حريم هاي آثار بويژه حريم درجه يك و دو را ممنوع اعلام كرده است! استادان دانشگاه شيراز وضعيت سايت جهاني تخت جمشيد را «بسيار خطرناك» توصيف مي‌كنند.
پنج سال پيش شكاف‌ها تنها در قسمت شرقي به وجود آمد اما در اين مدت خيز آنها بيشتر شده و در شرق، غرب و جنوب تخت جمشيد ديده مي‌شود.
كارشناسان محيط زيست و منابع طبيعي از جمله «محمد درويش» بيش از هرچيز مرگ دشتي (مرودشت) كه تخت جمشيد را در دل خود دارد ناشي از برداشت‌هاي بيش از حد به بهانه خودكفايي در گندم، مي‌دانند. استان فارس 25 سال بزرگترين توليدكننده گندم در بين 31 استان كشور قرار گرفت. همچنان هم كساني در استان به دنبال نگه داشتن اين ركورد هستند! اما كارشناسان محيط زيست و منابع طبيعي خبر هولناك ديگري را هم مي‌دهند. مي‌گويند: «ديگر هيچ نيرويي نمي‌تواند در برابر فرآيند ويرانگر نشست زمين بايستد.»
درويش مي‌گويد: «آن زمان كه تعداد سدهاي حوضه آبخيز كر و سيوند را سه برابر مي‌كردند و علاوه بر درودزن، ملاصدرا و سيوند را هم ساختند و بختگان را نابود كردند، به فكر اين بحران مي‌افتادند! با وجود اين، وسعت شاليكاري‌ها در كام فيروز از سي هزار هكتار به بيش از 130 هزار هكتار افزايش يافت.»
محمد حسين طالبيان معاون ميراث فرهنگي سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي وگردشگري كشور در گفت‌و‌گو با «ايران» محدوده فرونشست زمين در محوطه تاريخي تخت جمشيد را تا 600 متري بناي اصلي اعلام مي‌كند و برداشت بي‌رويه از سفره‌هاي زير زميني و حفر چاه‌هاي عميق و غير مجاز را يكي از مهم‌ترين دلايل اين اتفاق مي‌داند و نسبت به زندگي جوامع انساني اطراف تخت جمشيد در مرودشت اظهار نگراني مي‌كند. به اعتقاد او وضعيت فرونشست‌ها در استان مي‌تواند به خالي شدن روستاهاي مرودشت منجر شود.
البته آن‌طور كه كارشناسان محلي خبر مي‌دهند خالي شدن روستاها در استان فارس شروع شده است. هرچند آن‌طور كه بايد و شايد نتوانست توجه عموم مردم و تصميم گيران را به خود جلب كند. حتي زماني كه فيلم فروبلعيدن 37 درخت يك باغ در روستايي در «استهبان» به شبكه‌هاي اجتماعي رسيد هم كسي آن‌طور كه بايد احساس خطر نكرد. بعد از اين بلع وحشتناك بود كه خبرهايي به پايتخت رسيد كه نشان مي‌داد ، فرونشست‌ها پيش از اين بر زندگي اهالي سه روستاي «چاه دراز»، «اشكفت سياه» و «ديندار» شكافي عميق انداخته. حتي كارشناسان دوسال پيش از آن از اهالي روستاي «ديندار» خواسته بودند روستا را تخليه كنند.
طالبيان هم يك عزم محلي جديد را ضروري‌ترين برنامه براي نجات دشت مرودشت وآثار شاخص هخامنشي اين دشت مي‌داند: «وزارت نيرو بايد كاري انجام بدهد تا راهي براي كنترل استحصال آب در اين منطقه پيدا كند. بحران‌هاي زيست محيطي زيادي در گذشته به وجود آمده وهيچ برنامه اي براي رفع آنها انجام نگرفته است.»
طالبيان درحالي از لزوم كنترل استحصال آب در منطقه سخن به ميان مي‌آورد كه «رضايي منفرد»، مدير پايگاه جهاني پاسارگاد از حفر چاه‌هاي جديد، كف زني چاه‌هاي قديمي براي رسيدن به آب در عمق‌هاي بسيار پايين و جا به جايي چاه‌هاي قديمي خشك شده به‌جاي چاه‌هاي جديد خبر مي‌دهد.
در نهايت اين «امير ميري» بنيانگذار و طراح آستروتوريسم (گردشگري نجومي) در ايران است كه در گفت‌و‌گو با روزنامه «ايران» از نشست زمين در دامنه شرقي كوه رحمت خبر مي‌دهد. دامنه كوه رحمت و در جانب شرقي صفحه تخت جمشيد بناهاي خشتي موسوم به خزانه داريوش قرارگرفته است.
تخت جمشيد زنگ هشدار را براي پاسارگاد به صدا درآورد
حميد فدايي مدير پايگاه ميراث جهاني پاسارگاد به «ايران» مي‌گويد نشست زمين بيشتر خود را در تخت جمشيد نشان داده و مشكل در پاسارگاد به عياني پايتخت هخامنشيان نيست.
او هم نشست زمين در دشت مرودشت را به دليل پايين آمدن سطح آب هاي زير زميني مي‌داند و مي‌گويد: «بدون شك اين زنگ خطري است كه آب‌ چاه‌ها را رصد كنيم.»
او با بيان اينكه خشكسالي و پايين آمدن سطح آب‌هاي زيرزميني، پاسارگاد را هم دچار مشكل كرد مي گويد: «ما نيازمند پايش هستيم.»
فدايي البته تعداد چاه‌هاي مجاز يا غير مجاز در حريم پاسارگاد را نمي‌داند و از رصد آنها خبر مي‌دهد و مي‌گويد: «ما الان حتي يك نقشه از چاه‌هاي منطقه را در اختيار نداريم.» همچنين او چاه‌هاي حفر شده در عرصه و حريم پاسارگاد را متعلق به گذشته مي‌داند و مي‌گويد: «الان مجوز حفر چاه جديد نمي‌دهند.»
به گفته او سفره‌هاي زير زميني اطراف پاسارگاد به‌دليل كوهستاني بودن وضعيت بهتري نسبت به دشت مرودشت دارند. البته او پايين آمدن سطح آب‌هاي زيرزميني در اين منطقه كوهستاني را كتمان نمي‌كند اما مي‌گويد: «گاهي اوقات بايد 200 تا 300 متر زمين را در دشت مرودشت عمق داد تا به آب رسيد اما در پاسارگاد با عمق 30 تا 40 متر پاسخ مي‌گيرند.»
تَرَك‌ها به نقش رستم رسيده اند
ترك‌ها بيش از آنكه فروچاله‌ها را به جان تخت جمشيد بيندازند، براي نقش رستم خط و نشان كشيدند اما كمتر كسي به آنها توجه كرد. اين خيزش ابتدا بدنه كوه نقش رستم جايي كه مقبره «خشايارشا» قرار دارد را خط انداختند اما ترك بزرگتر در پاي اين مجموعه جهاني ايجاد شده كه فعالان حوزه ميراث فرهنگي آن را نتيجه كاهش سطح سفره‌هاي آب زيرزميني منطقه مي‌دانند.
اما اين فقط چاه‌ها نيستند كه براي تاريخ 2500 ساله اين سامان نقشه كشيده‌اند. به گفته سامان خسرواني، از دوستداران ميراث بنياد پاسارگاد ، معدنكاران هم با انفجارهايي كه در كوه ايجاد مي‌كنند شرايط را خطرناك‌تر كرده‌اند.
همچنين برخلاف تخت جمشيد كه نشست و ترك‌هايش تازه دارد در رسانه‌ها جا پيدا مي‌كند، ترك‌ها در نقش رستم هرگز نتوانست آن‌طور كه بايد ذهن مردم را به خود مشغول كند.
پر كردن چاه‌هاي غيرمجاز
منفرد راهكار اصولي را براي حل بحران كه گريبانگير 2500 سال تاريخ و دشت حاصلخيز شده را پركردن چاه‌هاي جديد بدون مجوز مي‌داند. او در پاسخ به اين سؤال كه واكنش مسئولان آب منطقه‌اي و همچنين سازمان جنگل‌ها و در بالادست اين سازمان، وزارت جهاد كشاورزي چيست؟ از جلسات متعدد با آب منطقه‌اي و جهاد كشاورزي خبر مي‌دهد ومي گويد: «ما كاملاً خطر را به آنها گوشزد كرده‌ايم و آنها بهتر از ما مي‌دانند.»
با وجود اين محمدمهدي قاسمي رئيس سازمان جهادكشاورزي استان فارس در گفت‌و‌گو با « ايران » بررسي وضعيت پيش آمده در اطراف تخت جمشيد را خارج از وظايف اداري و سازماني خود مي‌داند وتأكيد مي‌كند كه مديريت منابع آب با وزارت نيروست.
او نظارت بر حفر چاه‌هاي غيرمجاز را هم جزو وظايف و مسئوليت‌هاي جهاد كشاورزي مي‌داند و مي گويد: «اگر اين ادعا وجود دارد كه به دليل اينكه وزارت نيرو به وظيفه‌اش درست نپرداخته و چاه‌هاي غيرمجاز باعث افت سفره‌هاي زير زميني شده‌اند، شما زحمت بكشيد و اين سؤال را از آب منطقه‌اي فارس و وزارت نيرو بپرسيد. كار من نيست. وظيفه ما روي «زمين» و درباره نحوه بهره‌برداري از آب و زمين است.»
او همچنين درباره كشت برنج در استان با‌ وجود ايجاد نشست و فروچاله‌هاي خطرناك هم مي‌گويد: «من براساس استراتژي ابلاغ كرده‌ام كه برنج نبايد زير دست چاه‌هاي آب كشت شود. اگر چشمه آبي وجود دارد مي‌تواند آنجا كشت كنند.»
اين درحالي است كه سد‌سازي و كشت برنج به پشتوانه آبي كه پشت سد جمع مي‌شد، استان فارس را به زمين زد! و فرو نشست آن كه گريبان آثار فرهنگي جهاني را هم گرفته شدت بخشيد. تلاش‌هاي خبرنگار ما براي گفت‌و‌گو با مسئولان آب منطقه‌اي استان فارس هم بي‌نتيجه ماند!
حريم تخت جمشيد
اوايل دهه 80 بود كه «تهمينه ميلاني» كارگردان شناخته شده كشور براي ساخت فيلمي به تخت جمشيد رفت! در ميانه ساخت فيلم چند لكه سياه رنگ توسط گروه فيلمبرداري در كاخ «تچر» تخت جمشيد پاشيده شد. واكنش افكارعمومي به اين خبر در حد يك فاجعه بود. آن هم در زماني كه رنگ‌هاي پاشيده شده بدون تخريب اثر توسط كارشناسان پاك شدند! اما در دو دولت گذشته اتفاقاتي افتاد كه از ديد رسانه‌ها پنهان ماند و هر تلنگر خبرنگاران با شلاق وابسته به خارج و صهيونيسم بودن مواجه شد. البته به گفته كارشناسان، وضعيت ميراث فرهنگي در همه دوره‌ها خوب نبوده است اما در آن دوره بدتر شد.
ميراث فرهنگي دوباره به كنج رسانه‌ها و شايد همان صفحه حوادث بازگشت تا به امروز كه خبري چون ايجاد فروچاله‌ها در جلوي دروازه تخت جمشيد نمي‌تواند واكنش آن روزي كه ساخت يك فيلم در پي داشت، به دنبال داشته باشد! تا اين سؤال پيش بيايد كه اگر از حريم درجه يك اثري چون تخت جمشيد نشود دفاع كرد، وضعيت ساير آثار چه مي‌شود؟
حريم درجه يك اثر خط قرمز آن اثر براي ثبت جهاني است. اما تخت جمشيد با‌ وجود آنكه شناخته شده‌ترين اثر تاريخي كشور در سطح جهان است علاوه بر چاه‌هايي كه به جان آن افتاده‌اند به تازگي ساخت يك سيلو را هم در حريم درجه يك خود شاهد بوده است.
تا اين سؤال پيش بيايد كه ايران چند تخت جمشيد دارد كه اجازه ساخت يك «سيلو» در حريم آن داده مي‌شود؟ ساخت يك سيلو چقدر آورد اقتصادي دارد كه حريم درجه يك اثر قرباني آن مي‌شود؟ سؤال مهمتر اين است كه يك شهر چون شيراز و حتي اصفهان با داشته‌هاي فرهنگي-طبيعي چقدر بايد براي يك شهر درآمد داشته باشند تا از حريم فيزيكي آنها محافظت شود؟
اين دو شهر گردشگر پذيرترين شهرهاي ايران در چهار دهه گذشته بودند اما با‌وجود اشتغالزايي كه براي شهروندان و مردم آن داشته هر روز نامهرباني‌ها زخم جديدي بر پيكره آن مي‌زند.
منبع: روزنامه ايران
زمان انتشار: 5 مرداد 95
اول**1577