امام جعفرصادق(ع)؛ پایه گذار ساختار فرهنگی تشیع

امام جعفر صادق(ع) ششمین پیشوای شیعیان در 17ربیع الاول 83 هجری قمری در مدینه چشم به جهان گشود و پدر ایشان امام محمد باقر(ع) و مادر پرهیزگار این امام همام «ام فروة» بودند. «صابر، طاهر و فاضل» از لقب های امام صادق(ع) و ابوعبدالله كنیه این امام همام(ع) است.
پیشوای ششم شیعیان(ع) به دلیل راستی و درستكاری صادق لقب گرفت و از همان دوره كودكی با آموزه های پدر والامقام خود برای برعهده گرفتن امامت مسلمانان آماده و اینگونه پس از شهادت امام محمد باقر(ع) در 114 هجری قمری در 31 سالگی مقام والای امامت را عهده دار شد. ایشان در مدت 34 سال پیشوایی خویش خلافت حاكمانی از خاندان بنی امیه و بنی عباس را درك كرد، افرادی كه هر كدام تلاش می كردند، از فعالیت های امام صادق(ع) در مسیر گسترش و نشر معارف اسلامی جلوگیری كنند.
این امام همام(ع) در شرایط سیاسی- اجتماعی آن روزگار از فعالیت های علمی خویش دست نكشید و با پایه گذاری مكتب جعفری، دامنه فقه و دانش اهل بیت(ع) را گسترش داد و آن را به طرف شكل گیری یك جنبش فكری و فرهنگی پیش برد كه در نتیجه آن، شاگردان زیادی از علم سرشار امام صادق(ع) بهره بردند و با كسب دانش ایشان و آشنایی با معارف اسلامی به شناساندن این دین الهی در كشورها و سرزمین های دور دست اقدام كردند.
سرانجام امام جعفر صادق(ع) كه رسالت رهبری جامعه مسلمانان را در سال های امامت خویش با نگاه علمی و فرهنگی ویژه ای به انجام رساند، به دستور منصور دوانیقی خلیفه عباسی، مسموم شد و در 25 شوال 148 هجری قمری در 65 سالگی به شهادت رسید و جهان اسلام را در غمی شگرف فرو برد.
** پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به بهانه سالروز شهادت امام جعفرصادق(ع) ششمین پیشوای شیعیان با «حجت الاسلام مهدی آتشكار» پژوهشگر و مبلغ مسایل دینی به گفت و گو پرداخت.
حجت الاسلام آتشكار درباره آغاز پیشوایی امام صادق(ع)، گفت: امامت امام(ع) همزمان با شهادت پدر بزرگوارشان امام محمدباقر(ع) آغاز شد و ایشان در دوره حكومت هشام بن عبدالملك رهبری جامعه مسلمانان را به عهده گرفت و در 34 سال امامت خویش حكومت چند تن از خلفای بنی امیه و دو تن از خلیفه های عباسی به نام های عبدالله بن سفاح و منصور دوانیقی را درك كرد. كنترل سازمان یافته حكومت بنی امیه بر امام جعفر صادق(ع) و یاران نزدیك ایشان سبب شد كه برای جلوگیری از نشر دین رسول خدا(ص)، دستور منع حدیث در جامعه صادر شود اما پس از مدتی امام(ع) به دلیل وجود اختلاف هایی كه در میان صاحبان قدرت شكل گرفت و ضعف بنی امیه در سال های پایانی حكومت، از شرایط سیاسی موجود برای نشر حقایق اسلام بهره گرفت و بیش از پیش با گسترش علم و دانش خویش در جامعه به انتشار معارف اسلامی بپردازد.
این مبلغ مسایل دینی بیان داشت: ششمین پیشوای شیعیان(ع) در این دوره یك جنبش بزرگ علمی و فرهنگی را آغاز كرد و در راه گسترش آن در دیگر سرزمین ها گام های موثری برداشت. این امام همام(ع) همچنین در دوره انتقال قدرت از بنی امیه به بنی عباس از غفلت حاكمان استفاده كرد و در مسیر پیشبرد اهداف علمی، فقهی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی دین اسلام گام های موثری برداشت.
وی در ادامه افزود: اگرچه اختناق، فشار و تهدید در دوره امام صادق(ع) وجود داشت اما با این حال این امام معصوم(ع) نسبت به دیگر امامان در دوره آرام تری به انجام دادن رسالت الهی خویش پرداخت و با بهره گیری از علوم عقلی و نقلی حوزه گسترده علمی را در آن روزگار پایه گذاری كرد و بدین شكل شاگردان بزرگ و برجسته‏ ای را در مكتب خویش گرد هم آورد.
حجت الاسلام آتشكار با اشاره به پایه گذاری مكتب جعفری تصریح كرد: این مكتب به عنوان اصلی ترین مركز نشر سنت نبوی در آن روزگار به گسترش فقه و دانش امامان معصوم(ع) پرداخت. امام صادق(ع) به عنوان بنیانگذار مكتب جعفری به منظور بازنشر علوم و فقه اسلامی بارها به شهرهایی همچون كوفه سفر كرد و در آنجا به آموزش افراد مختلف همت گماشت و توانست چهار هزار شاگرد را از سرزمین های مختلف تعلیم و تربیت دهد. این شاگردان با عشق و علاقه خاصی نه تنها از میان مسلمانان بلكه از كشورهای اروپایی از درس ایشان بهره گرفتند و به مدارج علمی و دینی شایسته ای دست یافتند.
این پژوهشگر امور دینی در ادامه توضیح داد: شاگردان برجسته ای از دامان بنیانگذار مكتب جعفری رشد و پرورش یافتند كه مورد استناد بسیاری از مراجع عظام تقلید شیعیان قرار دارند، از جمله آنان می توان «ابو بصیر، هشام بن حكم، جابر بن حیان و مفضل بن عمر كوفی» را نام برد كه از نظر علمی جایگاه ویژه ای نزد امام صادق(ع) داشتند. «مفضل» در نتیجه بحث های علمی و معرفتی كه از محضر این امام همام(ع) فرا گرفت، كتابی را با عنوان «توحید مفضل» منتشر كرد و در آن دلیل و ضرورت های شكل گیری عضوهای بدن را به طور جداگانه شرح داد.
این مبلغ مسایل دینی درباره نقش تربیت یافتگان مكتب جعفری در گسترش دین اسلام، اظهار داشت: امام ششم(ع) به منظور شناساندن و تشریح ابعاد مختلف این دین آسمانی، نمایندگانی را از میان شاگردان خویش به سرزمین های مختلف فرستاد و اینگونه برای نشر جهانی اسلام گام های موثری بر داشت. همچنین گروهی از یاران و پیروان امام جعفرصادق(ع) شامل 12 تَن به نام «اصحاب اجماع»، نوعی پیوستگی فكری، علمی و تشكیلاتی را در آن روزگار به وجود آوردند و در كنار امام(ع) با طرح مباحث مختلف به آشكار ساختن ظلم خلفای زمانه پرداختند.
وی در ادامه یادآور شد: در دوره ای از حكومت امام صادق(ع) كه فشارهای حكومت بر امام(ع) و یارانش گسترش یافته بود، نزدیكان ایشان به ناچار برای در امان ماندن از ظلم حاكمان، تقیه را در پیش گرفتند و به صورت مخفی به فعالیت های خویش ادامه دادند. با این روش هر فردی كه تصمیم به دیدار پیشوا و رهبر خود داشت با احتیاط كامل این كار را به انجام می رساند تا جاسوسان حكومت از رفت و آمدهای آنان آگاه نشوند.
حجت الاسلام آتشكار با اشاره به برخی از اقدام های علمی و اخلاقی امام صادق(ع) از جمله آموزش مسایل اقتصادی به مردم، گفت: این امام معصوم(ع) در اندیشه های اقتصادی خویش الگوها و خط مشی های بسیاری را در ارتباط با این حوزه مطرح كرده است، از دیدگاه ایشان وضعیت اقتصادی مطلوب یكی از امتیازهایی به شمار می رود كه جامعه اسلامی باید از آن برخوردار باشد و این جامعه باید از سلامت اقتصادی، پویایی، مجریان فعال و افراد متخصص بهره بگیرد. در حدیث های مختلفی از امام صادق(ع) به ارزش بالای كار برای كسب روزی حلال تاكید شده است و جایگاه افرادی كه برای تامین نیازهای ضروری زندگی، تلاش می كنند، همتراز با مجاهدان در راه خدا عنوان می شود. ایشان در سخنان دیگری نیز فرموده اند، اشخاص سست و بی تفاوت به شدت مورد خشم و غضب پروردگار هستند و خداوند پرخوابی و بیكاری را به شدت نكوهش می كند.
این پژوهشگر امور دینی درباره فعالیت گسترده امام(ع) در مبارزه با فرقه های مخالف اسلام، خاطرنشان كرد: شكل گیری و بروز جریان های منحرف ضد دینی در دوره امامت بنیانگذار مكتب جعفری به بیشترین میزان نسبت به سال های پیش رسیده بود، بنابراین امام جعفر صادق(ع) بر پایه ضرورتی كه برای حفظ دین اسلام وجود داشت به مبارزه با آنها پرداخت و در این راه از روش های علمی و جلسه های بحث و بررسی بهره برد. این جریان های دینی در برابر دانش غنی امام(ع) شكست خوردند و پس از آن دیگر نتوانستند در جامعه گسترش یابند. در واقع ششمین پیشوای شیعیان(ع) در دوره امامت خود فعالیت های نظامی نداشتند و جهاد ایشان به صورت مبارزه علمی گسترده ای صورت گرفت. ادعای مهدویت و شیطان پرستی كه در دوره كنونی در برخی نقاط جهان به آن پرداخته می شود، ریشه در جریان های منحرف ضد دین دارد و باید با بهره گیری از راه های علمی و شیوه های منطقی به منظور مبارزه با آنها اقدام شود تا علاوه بر محدود كردن این عوامل از گمراه كردن افراد بیشتر به وسیله اعضای این گروه ها جلوگیری به عمل آید.
این مبلغ مسایل دینی با اشاره به مهمترین ویژگی های مسوولان از دیدگاه امام صادق(ع) كه در جامعه كنونی نیز بهره بردن از آنها به ایجاد حكومتی شایسته كمك خواهد كرد، اظهار داشت: بنیانگذار مكتب جعفری عدالت محوری را از ویژگی های مهم یك مسوول در جامعه اسلامی می دانست و تلاش برای اجرای عدالت اجتماعی و عدل محور بودن را در اداره یك حكومت ضروری عنوان می كرد. امام(ع) درباره عدالت رسول خدا(ص) نقل كرده اند كه آن بزرگوار چنان عدالت را در برنامه های خود به اجرا در آورده بودند كه حتی وقت خویش را در جلسه های عمومی میان حاضران به مساوات تقسیم می كردند و میان افراد تفاوتی در نظر نمی گرفتند. در حال حاضر مسوولان نیز می توانند با الگوگیری از توصیه های امام صادق(ع) و سیره رسول اكرم(ص) با انجام دادن برنامه ریزی های لازم با مردم ارتباط رو در رو داشته باشند و با یكسان دانستن قشرهای مختلف جامعه در نزد خود به مشكلات آنها رسیدگی كنند.
وی در پایان گفت: از دیدگاه امام ششم(ع) قاطعیت در اجرای عدالت از دیگر ویژگی های مسوولان در جامعه اسلامی به شمار می رود. در این باره باید گفت، این موضوع از سخن گفتن درباره عدالت محوری بسیار مهم تر است و در این راستا مسوولان وظیفه دارند با مفسدان و افرادی كه در جامعه هرج و مرج ایجاد می كنند با قاطعیت، مدیریت و تدبیر به هنگام، مقابله كنند. از نظر ایشان اشتیاق، علاقه به خدمت، ساده زیستی، اجتناب از اشرافی گری، امانت و صداقت نیز از ویژگی های یك مسوول كارآمد و فرهیخته به شمار می رود كه حاكم یك جامعه اسلامی ملزم به رعایت و به كار گیری آن است.
*گروه اطلاع رسانی
پژوهشم**9165**2002**9131