قالی بافی از دیرباز یكی از منابع اصلی درآمد در بین خانوارهای خمین بوده به طوری كه دست بافته های لیلیان و ریحان شهره جهانی داشته و این هنر صنعت به عنوان بخشی از پیوست زندگی ساكنان این خطه در گذشته محسوب می شده است.
ذوق و قریحه زنان و دختران هنرمند شهرستان خمین در جای جای دست بافته های سنتی نفیس خمین موج می زند و می توان گفت كه ساكنان خمین با هنرمندی تمام ، دنیایی از نقش و رنگ را به هم پیوند می زند و تابلوهای زیبا با مفاهیم عمیق از اصالت و فرهنگ را خلق می كردند.
قالی بند ریحان و قالی لیلیان كه نمایی از كهن ترین اسطوره ایران است با ظرافت و كیفیت مرغوب به عنوان یادگار های ارزشمند پیشینیان با نمادها، علایم و تركیب رنگی كم نظیر امروز در بسیاری از نقاط دنیا حرف برای گفتن دارد.
قالی بافی با خودزنجیره ای از كاریابی منظم و مشاغل وابسته مختلفی را همراه داشته كه دار درازكنی، پشم ریسی و رنگ رزی، چله كشی ، بافندگی، نقشه كشی ، برش و پرداخت فرش شامل می شده و هر كدام از این مشاغل وابسته، در جای خود مهارت و پیوست های فرهنگی و حرفه ای خاصی دارد.
رسم قالی بران با توجه به ارزشی كه قالی در گذشته در اقتصاد خانوار های روستایی خمین داشته با آداب و رسوم خاصی همراه بوده است و زمانی كه قالیبافان پس از ماه ها زحمت حاصل كارشان را روانه بازار می كردند با آیینی خاص، دست بافته را از دار به پایین آورده و به شكرانه تلاش خود را به جا می آوردند.
بافندگان در ماه های متوالی با سرانگشتان هنرمند خود دانه به دانه گل و بوته را در تافتن تار به پود قالی خلق می كردند و پایان كارخود را با آدابی خاص و با دعای بركت و خیر به انجام می رساندند.
مردم خمین اعتقاد داشتند كه بریدن قالی در ایام عید و شادی خوش یمن است بنابراین بیشتر آیین قالی بران خود را در نیمه برات یا نیمه شعبان و یا روزهای پنجشنبه یا جمعه كه منتسب به ولی عصر(عج) است و یا میلاد ائمه معصومین (ع) برگزار می كردند.
در باور قالیبافان خمینی در ایام سوگ به ویژه عزای بزرگان دینی و یا در سوگ عزیزان و نزدیكان برپاكردن دار قالی، حضور در پای دار و بریدن آن خوش یمن نبوده و به طور معمول در این ایام فعالیت فرشبافی را راكد می گذاشتند.
آیین روز قالی بران به طور معمول با فراخوان در بین خویشان و همسایگان همراه بوده و همه دور هم گرد می آمدند و صاحب قالی به فراخور ابعاد قالی بساط میهمانی و پذیرایی به راه می انداخت و این رسم برای قالی هایی كه ابعاد بزرگ داشت، با نثار قربانی و سفره های شام و ناهار همراه بود.
در این رسم، صاحب قالی با نظافت و آب و جارو، محوطه كارگاه بافت فرش را برای حضور میهمانان حاضر می كرد و با اسفند دود به استقبال همسایگان و اقوام می رفت و میهمانان حاضر نیز با صلوات و خواندن اشعار مجلس را گرم می كردند.
در اآیین قالی بران، قیچی كه برای بریدن تارهای قالی از دار انتخاب شده بود،در دست راست دخترها می دادند و بر این باور بودند كه این عمل بخت گشایی می كند و یا زنی كه سال ها در انتظار فرزند بود با دردست گرفتن این قیچی آرزو و مراد خود را تكرار می كرد و همه برای برآورده شدن حاجات جمع صلوات می فرستادند.
سر ریشه های قالی كه چیده می شد به یاد شهید كربلا به آب سپرده می شد و قالیبافان خمینی بر این باور بودند كه اقتصاد و معیشت خانوار مانند دیگر ابعاد زندگی باید آمیختگی با مسایل و فرایض دینی داشته باشد.
وقتی قالی از دار به پایین آورده می شد، بساط شادی در بین میهمانان بالا می گرفت و پختن 'آش قالی' نیز از دیگر آیین هایی بود كه انجام می شد.
بافنده زن در روز قالی بران از همسرش هدیه ای می گرفت و برخی از میهمانان نیز به یمن ثمره چندین ماهه زحمت بافنده برای وی پیش كشی می آوردند.
معاون صنایع دستی اداره كل صنایع دستی، میراث فرهنگی و گردشگری استان مركزی گفت: رسم قالی بران درخمین بیانگر خصوصیات تاریخی، اجتماعی و فرهنگی این شهرستان و عامل مهمی در شناساندن فرهنگ و تمدن مردم این دیار محسوب می شود و به نوعی تعاون و همبستگی را در امور به نمایش می گذاشت.
قاسم كاظمی دهقی افزود: با پایان كار بافت قالی در شهرستان خمین آداب و رسومی بر پا می شده كه از جایگاه ویژه ای بین قالی بافان برخوردار بوده و این ایین با تغییر شیوه زیست مردم در حال رنگ باختن است و به همین دلیل احیای ان در دستور كار قرار گرفته است.
به گفته وی، برپایی جشنواره فرهنگی احیای رسم دیرینه قالی بران در خمین با این هدف برگزار شد و در كنار ان تلاش می شود نقشه ها و كیفیت دست بافته های اصیل و برندهای لیلیان و بند ریحان نیز جان دوباره ای بگیرد.
مدیر كل میراث فرهنگی ،صنایع دستی و گردشگری استان مركزی نیز گفت: قدمت رسم قالی بران در خمین به پیش از دوره قاجار و 300سال قبل باز می گردد اما در دهه های اخیر می رود كه به فراموشی سپرده شود.
سید محمد حسینی افزود: برای احیای این آداب و رسوم كهن در شهرستان خمین امسال جشنواره قالی بران در اوایل مرداد برگزار شد و تلاش میراث فرهنگی بر این است كه داشته های فرهنگی ، سنن و شیوه های خاص بافت سنتی در این شهرستان حفظ و سینه به سینه منتقل شود.
مدیر كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مركزی گفت: دستباف های سنتی و قالی های مناطقی از شهرستان خمین همچون لیلیان و بند ریحان، از شهرت جهانی برخوردار است و نباید اجازه داده شود كه غبار فراموشی بر این هنر صنعت اصیل دستی بنشیند.
حسینی افزود: زیراندازهای سنتی به ویژه قالی دستباف ارزشمندترین هنر های ایرانی در طول تاریخ ایران است كه هویت، اصالت و هنر را با هم دارد.
وی بیان كرد: حاصل این هنر اصیل امروز موزه های نامی دنیا را مزین كرده و نیاز است كه این داشته مهم فرهنگی حفظ و احیا شودو با الگوی اقتصاد مقاومتی به عنوان مفر درآمد خانوارها كه سرمایه اندگی نیاز دارد احیا شود.
حسینی افزود: قالی لچك ترنج لیلیان شهرستان خمین منحصر به فرد است كه توسط ارامنه بافته می شد و دارای شهرت جهانی بود.
وی گفت: ساكنان روستای ریحان این شهرستان نیز قالی های منحصر به فرد می بافند و این داشته ارزشمند باید زنده بماند.
مدیركل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مركزی گفت: متن قرمز خوشرنگ با حواشی سفید و نقش های چشم نواز ویژگی دست بافته های سنتی خمین است كه نیاز است با نگاه كارشناسی حفظ و هر روز بر كیفیت و غنای آن افزوده شود.
گلیم گل برجسته، معرق چوب، منبت چوب،خراطی، سازسنتی، سفال، سرامیك، طراحی سنتی، قلاب بافی، گیوه دوزی، تراش سنگ وچلنگری مهمترین صنایع دستی خمین است.
7277/6013/
گزارش از افسانه آروند
خمین - ایرانا - قالی بران از آداب و رسوم كهن مردم خمین است كه در خود مجموعه ای از شیوه رفتاری، باروها ، اعتقادات و كارویژه های اقتصادی و معیشتی را دارد كه در سال های اخیر با رونق شیوه زیست نوین در حال رنگ باختن است.