امین ولایت؛ شاهچراغ شیراز

احمد بن موسی بن جعفر(ع) در ششم ذی القعده در مدینه دیده به جهان گشود. پدر ایشان امام موسی كاظم (ع) و مادر بزرگوارشان ام احمد از پرهیزگارترین بانوان آن روزگار بود. از لقب های این عالم بزرگ می توان به سید السادات و شاهچراغ اشاره كرد.
ایشان دوره كودكی خویش را در كنار پدر بزرگوارشان امام موسی كاظم(ع) گذراند و از سرچشمه دانش و معنویت ایشان بهره مند شد و از نظر تقوا، فضیلت و پرهیزگاری مورد احترام مردم زمانه خویش بود و همگان را به اسلام ناب محمدی هدایت می كرد.
پس از آن كه امام موسی كاظم(ع) به شهادت رسید، حضرت احمد بن موسی بن جعفر(ع) با برادر بزرگوار خویش، امام رضا(ع) بیعت كرد و در كنار ایشان به مبارزه با ظلم و ستم حكومت عباسیان پرداخت.
مامون خلیفه عباسی برای محكم ساختن پایه های قدرت خویش، مردم را زیر فشار قرار داده بود و همین امر سبب شكل گیری قیام علیه وی شد.
امام رضا(ع) كه هدایت جامعه اسلامی را بر عهده داشت، رهبر این قیام ها در راه برقراری اسلام راستین بود تا مسلمانان به سعادت و آرامش حقیقی دست یابند اما مامون كه از این جریان بیمناك بود، امام هشتم شیعیان را وادار ساخت تا ولایتعهدی وی را در آن دوره بپذیرد.
مامون برخلاف میل باطنی امام(ع)، ایشان را از مدینه به توس انتقال داد اما نمی دانست كه حضور پر بركت امام هشتم در خراسان سبب خواهد شد تا محبوبیت امام رضا(ع) در نزد مردم بیش از پیش افزایش یابد.
شاهچراغ نیز پس از هجرت برادر والامقام خویش به همراه تعدادی از دوستداران و یاران آن امام همام برای دیدار برادر بزرگوارشان از مسیر بصره راهی خراسان شد.
محبوبیت امام رضا(ع) در نزد مردم از چنان جایگاه والا و ارزشمندی برخوردار بود كه خشم و ناخوشایندی مامون را در پی داشت. همین امر سبب شد تا خلیفه عباسی تصمیم به قتل ایشان بگیرد.
مامون عباسی كه از هجرت احمدبن موسی(ع) و همراهانش برای دیدار با هشتمین امام شیعیان آگاه شده بود، دستور داد تا تمامی یاران و نزدیكان آن امام را به شهادت برسانند.
احمدبن موسی(ع) هنگامی كه در نزدیكی شهر شیراز از شهادت برادر خویش آگاهی یافت با همراهانش برای خونخواهی امام رضا (ع)، در برابر سپاه قتلغ خان حاكم فارس ایستاد و با آنان به مبارزه برخاست.
قتلغ خان كه توان مبارزه را در خود نمی دید به سربازانش دستور داد تا شبانه به شاهچراغ و یارانش حمله كنند و در نهایت برادر بزرگوار هشتمین پیشوای شیعیان جهان را در 17 رجب 202 هجری قمری به شهادت رساندند.
مسلمانان تا سده ششم هجری از مكان آرامگاه احمد بن موسی(ع) اطلاعی نداشتند تا آن كه در دوره اتابكان فارس، امیر مقرب الدین مسعود بن بدر محل دفن پیكر پاك شاهچراغ را در عمارتی در شیراز یافت و گنبدی برای آن بنا كرد.
شورایعالی انقلاب فرهنگی در۱۳۸۸ خورشیدی به دلیل جایگاه ارزشمند احمد موسی (ع) روز ششم ذیقعده یعنی پنجمین روز از دهه كرامت را به نام روز بزرگداشت شاهچراغ در تقویم مناسبت های ملی- اسلامی كشور به ثبت رساند.
پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت روز بزرگداشت احمدبن موسی(ع) با «حجت الاسلام عباس رضوانی نسب» نماینده مجمع طلاب حوزه علمیه قم و پژوهشگر امور دینی به گفت وگو پرداخت.
حجت‌الاسلام رضوانی نسب با برشمردن ویژگی های شخصیتی و سجایای اخلاقی شاهچراغ، گفت: در كتاب های معتبر تاریخی مهمترین ویژگی‌های اخلاقی احمد بن موسی (ع) پارسایی، صالح بودن، عابد بودن و ثروت فراوان داشتن است. وی همواره به امر انفاق می پرداخت و بردگان بسیاری را خریداری و آزاد می‌كرد.
درباره دیگر ویژگی‌های شخصیتی احمد بن موسی (ع) از امام كاظم (ع) نقل شده كه ایشان همیشه به او عنایت ویژه‌ای داشت و بر برخی دیگر فرزندان مقدم می‌دانست. «شیخ مفید» از علمای برجسته شیعه هم به نقل از امام كاظم می‌گوید؛ «ایشان یك هزار بنده را در راه خدا آزاد كرد. همینطور وی كسی است كه به همراه امام رضا (ع) در زمینه اجرای وصیت شریك بوده است».
از مهمترین كمالات شاهچراغ همین فرزند ارشد بودن و هدایت مردم به سمت امام رضا (ع) كه این خود درس بزرگی در تاریخ محسوب می‌شود.
مقام و منزلت حضرت احمد بن موسی شاهچراغ به اندازه ای بود كه مورد توجه خاص حضرت موسی بن جعفر (ع) قرار می گرفت و در این باره در روایت ها آمده است؛« 20 خادم، ایشان را همراهی می كردند و امام كاظم (ع) نیز لحظه ای چشم از وی بر نمی داشتند.»
این پژوهشگر امور دینی با اشاره به ارتباط نزدیك و عمیق میان این بزرگوار و امام رضا(ع)، خاطرنشان كرد: وی فرزند امام موسی كاظم (ع) و برادر ارشد امام رضا (ع) محسوب می‌شود كه پس از اینكه هفتمین امام شیعیان شهید شدند به این دلیل كه بزرگتر از امام رضا (ع) بودند، به طور طبیعی مردم احساس می‌كردند كه باید با ایشان بیعت كنند و در واقع احمد بن موسی (ع) امام می‌شود، بنابراین به در خانه ایشان آمدند اما شاهچراغ همه آنها را به مسجد دعوت می‌كند و می‌گوید؛ كه با اینكه من بزرگتر از برادرم امام رضا (ع) هستم اما ایشان پس از پدرم ولی مومنان است و من نیز با برادرم بیعت می‌كنم و همه چون من باید اطاعت او را بكنند و همین امر از كمالات و نشانه بزرگواری حضرت احمد بن موسی (ع) بود.
بر پایه منابع تاریخی شیخ مفید در كتاب «ارشاد» می‌گوید: «احمد بن موسی جلیل‌القدر، كریم و پرهیزكار است و موسی بن جعفر (ع) او را بسیار گرامی می داشت و مزرعه خود كه مشهور به یسیره بود را به او بخشید.» همینطور امام رضا (ع) در حق برادرشان اینگونه دعا می‌كرد: «همچنان كه حق را پنهان نكردی، خداوند در دنیا و آخرت تو را ضایع نكند.»
وی با تاكید بر این كه مادر حضرت شاهچراغ از زنانی به شمار می رفت كه همواره مورد توجه و عنایت خاص امام كاظم (ع) بود، گفت: بنا به قول تاریخ نگاران امام رضا (ع) و حضرت شاهچراغ تنی هستند. به دلیل اینكه احمدبن موسی(ع) فرزند ارشد امام هفتم (ع) بود، مادرش را كنیه «ام احمد» دادند. در كتب تاریخی از مادرش به عنوان بانویی با كمال و با وقار دارای جایگاه والا یاد كرده‌اند كه امام كاظم (ع) به ایشان بسیار علاقه مند بودند. پس از سفری كه هارون به مدینه داشت و زمانی كه وضعیت امام كاظم (ع) و نفوذ ایشان را مشاهده كرد و فرمان دستگیری وی را صادر كرد، ودیعه‌های امام (ع) در نزد ام احمد بود و اینها اشیای موروثی بودند كه از پیامبر (ص) به عنوان رازهای امامت باقی مانده بود كه امام پیش از رفتن به بغداد امانت ها را به ام احمد سپرد.
بنابراین این بانو محرم اسرار امام هفتم(ع) بود و به نقل از خودش بیان شده كه روزی امام ایشان را صدا می‌زند و امانت‌ها را به وی می‌دهد و می‌گوید كه كسی را از وجود اینها آگاه نكن تا زمان مرگش، پس از این واقعه آنها را به یكی از فرزندانم بده كه در آن زمان امام رضا (ع) امانتی‌ها را گرفته بود.
این پژوهشگر امور دینی درباره ورود احمد بن موسی(ع) به ایران و انگیزه های وی، بیان داشت: درباره سفر او منابع گوناگونی وجود دارد و این قسمت از زندگی شاهچراغ فاقد شفافیت است. برخی عقیده دارند احمدبن موسی(ع) در بغداد ساكن بود و آن‌ زمان كه خبر شهادت و درگذشت ناگهانی امام رضا(ع) به گوشش رسید، به شدت ناراحت شد و آن گاه با همراهانی بسیار در حدود سه هزار تن به خونخواهی و انتقام از مأمون به ایران آمد. طبق این منبع، او در قم و ری با سپاهیان مأمون جنگید و سرانجام به خراسان آمد و در جایی نزدیك اسفراین در جنگ با لشكریان مأمون به شهادت رسید.
بعضی دیگر براین باورند كه شاهچراغ(ع) پیش از درگذشت امام رضا(ع) و مقارن با ولایتعهدی او همراه عده‌ای قصد عزیمت به ایران كرد تا به برادرش بپیوندد. بر پایه این منبع، حركت او به طرف فارس بوده است.
برخی نیز معتقد‌ند كه سپاهیان مأمون در نزدیكی شیراز با او جنگیدند. هنگامی كه یاران احمدبن موسی(ع) شنیدند امام رضا(ع) وفات یافته است، متفرق شدند و به طرف شیراز رفتند.
نماینده مجمع طلاب حوزه علمیه قم با اشاره به گزارش های تاریخی مبنی بر اینكه فرزندان حضرت موسی بن جعفر(ع) همگی دارای فضایل بی شماری بودند، تصریح كرد: از فرزندان بلافصل حضرت موسی بن جعفر(ع) كه كنار حضرت شاهچراغ آرمیده اند می توان به حضرت «سیدعلاءالدین حسین» و حضرت «محمد بن موسی» (ع) اشاره كرد كه همواره زیارت این امامزادگان مورد توجه بزرگان و فقها قرار و این حرم مطهر در نزد مردمان شیراز دارای شكوه و قداست است؛ به همین سبب همیشه پذیرای عاشقان ولایت و امامت به شیراز بوده اند. این زیارتگاه مهم شیعیان، از لحاظ توریسم مذهبی نیز شیراز را جزو نقاط مهم ایران قرار داده به نحوی كه شیراز سومین شهر مذهبی ایران نام گرفته است. از لحاظ تعداد زایر نیز این آرامگاه پس از آرامگاه برادر بزرگوارش امام رضا(ع) و خواهر گرامیش حضرت معصومه (ع) بیشترین تعداد زائر را به خود اختصاص داده است.
در منابع تاریخی برادران و همراهان دیگری بیان شده اند كه همه آنها با خانواده‌هایشان بودند، شاهچراغ به دلیل نسبت تنی با امام رضا (ع) و زهد و پرهیزكاریش مشهورتر است.
این پژوهشگر امور دینی درباره پیدایش آرامگاه شاهچراغ، گفت: برپایه آنچه در تاریخ مطرح شده قبر وی تا دوره عضدالدوله دیلمی مخفی بوده و فردی از آرامگاه او اطلاعی نداشته است. یكی از مردم شیراز شب‌ها كه برای نماز شب برمی خاسته همواره یك نقطه‌ای را نورانی و دارای چراغی روشن می‌دیده و برای او هر شب جمعه تكرار می‌شده تا اینكه مسوولان و امیران زمان در دوره دیلمیان این امر را بررسی و یك بدن سالم پیدا می كنند و از آنجا می فهمند كه محل دفن حضرت احمد بن‌موسی (ع) بوده و علت نامگذاری به شاهچراغ نیز همین نورانی بودن قبرشان است.
حجت الاسلام رضوانی نسب در ادامه بیان داشت: نیاز است كه زندگی و شخصیت احمد ابن موسی شاهچراغ به عنوان مدل و الگوی فرهنگی و دینی و یك رهبر در جامعه اسلامی بیان شود. در همه زمان ها این محبت به اهل بیت (ع) به گونه های مختلف از جمله زیارت، هدیه دادن، نذر كردن ، برگزاری بزرگداشت های مذهبی و سرمایه گذاری ها ابراز شده كه این روند شامل مرور زمان نشده و فزونی نیز یافته است. باید حقایق دینی و مذهبی، آشنایی با شخصیت و زوایای زندگی پیشوایان و نوع نگاه آنان به جامعه محسوس تر شود تا برخی مشكلات جامعه كنونی كاهش یابد.
از احمد ابن موسی شاهچراغ (ع) در چهار مورد هجرت، جهاد، شهادت و ولایت مداری به عنوان الگوی برتر یاد شده است. فرهنگ ولایت مداری، دفاع از ولایت و پایمردی بر ارزش ها جزو درس های نسخ نشده اهل بیت (ع) است كه از حضرت شاهچراغ (ع) در این زمینه ها به عنوان نمونه بارز اجتماعی یاد می شود.
این پژوهشگر امور دینی با اشاره به برخی باورها و اعتقادها در باره حضرت شاهچراغ (ع) در میان مردم یادآور شد: این باورها به طور تقریبی ریشه در آموزه های دینی ما دارد و چون اولیای خدا مقرب به درگاه الهی هستند مردم برای آغاز و پایان زندگی دنیایی خود به امام زادگان از جمله احمد ابن موسی متوسل و از دعای خیر آنان بهره مند می شوند.
احترام به اهل بیت(ع)؛ جزو اصول زندگی شیعه است و واكنش و علاقه امروز جوانان به اهل بیت(ع) ارزشمند و بیانگر پذیرفتن سخن قرآن است كه می فرماید؛ «مپندارید كه شهیدان راه خدا مرده اند كه آن ها زنده اند.»
حجت الاسلام رضوانی نسب در پایان مهم ترین وظیفه امت جامعه اسلامی را به درستی معرفی كردن جایگاه این بزرگواران در جامعه دانست و گفت: این شناخت باید طوری باشد تا افراط و تفریط در آن صورت نگیرد و یا مسایل روزمره به اشتباه در دین نفوذ نكند.
*گروه اطلاع رسانی(مریم همتی)
**پژوهشم**9117**9131