ملاقلی‌پور سال ۱۳۳۴ در منطقه عباسی تهران متولد شد. او در سال های نوجوانی عكاسی را به صورت غیرحرفه ای شروع كرد، در سال 1354 بازیگری تئاتر را به خاطر فن بیان و از بین بردن لكنت زبان انتخاب كرد و عكاسی را به شكل حرفه‌ای ادامه داد.
ملاقلی پور سال 1359 با شروع جنگ به عنوان عكاس و خبرنگار از آخرین روزهای مقاومت در خرمشهر عكس و خبر تهیه‌كرد و با آخرین مدافعان مجبور به عقب نشینی به شرق خرمشهر شد، همان زمان بود كه با دوربین «سوپر 8» توانست برای بار دوم فیلمبرداری را همزمان با عكاسی تجربه كند.
وی نخستین تجربه ساخت فیلم داستانی به شكل 16 میلیمتری را به طور مشترك با مرحوم «حسین منزه» زیر نظر «فرامرز باصری» فیلمبرداری و كارگردانی كرد. پس از آن، فیلم 16 میلیمتری «سقای تشنه لب» را به عنوان نویسنده، تهیه كننده و كارگردان برای حوزه اندیشه و هنر اسلامی ساخت.
او سال ها بعد در سفر به كربلا برای ساخت فیلمی از مكان های مورد نظر برای تصویر برداری (لوكیشن) بازدید كرد و مستندی نیز به نام «6 گوشه عرش» را جلوی دوربین برد كه آخرین اثر او محسوب می‌شود.
از آثار این كارگردان می توان به «میم مثل مادر» (۱۳۸۵)، «رویای جوانی» (۱۳۸۱)، «مزرعه پدری» (۱۳۸۱)، «قارچ سمی» (۱۳۸۰)، «سفر به فردا» (۱۳۸۰)، «نسل سوخته» (۱۳۷۸)، «هیوا» (۱۳۷۷)، «كمكم كن» (۱۳۷۶)، «تا آخرین نفس» (۱۳۷۴)، «سفر به چزابه» (۱۳۷۴)، «دشت ارغوانی» (۱۳۷۳)، «پناهنده» (۱۳۷۲)، «خسوف» (۱۳۷۱)، «راز خنجر» (۱۳۷۱)، «لبه تیغ» (۱۳۷۱)، «مرغابی وحشی» (۱۳۷۰)، «مجنون» (۱۳۶۹)، «پاتال و آرزوهای كوچك» (۱۳۶۸)، «افق» (۱۳۶۷)، «پرواز در شب» (۱۳۶5)، «بلمی به سوی ساحل» (۱۳۶۴) و «نینوا» (۱۳۶۲) اشاره كرد.
ملاقلی پور برنده سیمرغ بلورین بهترین كارگردانی برای فیلم هیوا و سیمرغ بلورین بهترین فیلم را برای پرواز در شب دریافت كرد. وی برنده لوح زرین بهترین فیلم برای فیلم های پرواز در شب و نسل سوخته شد. ملاقلی پور در اسفند ۱۳۸۵ بر اثر سكته قلبی از دنیا رفت.
***سبك و درونمایه آثار
وقوع جنگ تحمیلی به عنوان یك رویداد مهم و سرنوشت ساز سیاسی- اجتماعی، سینمای ایران را متاثر ساخت و ملاقلی پور جزو نخستین و برجسته ترین فیلمسازان عرصه دفاع مقدس بود.
یكی از ویژگی های مهم فیلمسازی ملاقلی پور، توجه به فضا و شرایط اجتماعی بود. از این رو او متناسب با فضا و شرایط اجتماعی هر دوره با بازنمایی رویدادها و وقایع دوره های مختلف فیلم می ساخت. همچنین وی در آثارش به مضمون هایی همچون ایثار، عدالت جویی و حق طلبی می پرداخت.
ملاقلی پور توجه زیادی به جذابیت های تصویری داشت. او همواره در آثارش توجه خاصی به جذب مخاطب در كنار ارایه مضمون نشان می داد. همین مساله نیز باعث شد در هر اثر نسبت به فیلم پیشین خود توجه بیشتری به جلوه های ویژه، فیلمبرداری و سایر عوامل جذابیت ساز نشان بدهد.
ملاقلی پور حتی در دوره هایی كه از سینمای جنگ فاصله گرفت، در آثار اجتماعی اش نیز تاثیرهای انكار نشدنی هشت سال دفاع مقدس را بر جامعه ایرانی با هوشمندی و دیدگاهی كمال طلب به تصویر می‌كشید. این نگاه او را در نسل سوخته و قارچ سمی به ویژه آخرین ساخته‌اش میم مثل مادر می‌توان دریافت.(1)
با این حال برخی بر این باورند كه فیلم های اجتماعی ملاقلی پور همچون مجنون، خسوف و پناهنده پس از جنگ چندان مورد استقبال منتقدان و مردم قرار نگرفت. از این منظر، این فیلم ها از نظر داستان و پرداخت در سطح كیفی چندان مطلوبی قرار نداشتند، اما برای ملاقلی پور تجربه هایی نو محسوب می شدند و شرایطی را فراهم آوردند كه وی در عرصه كارگردانی پخته تر شود. پس از این دوره او دوباره فعالیت در عرصه دفاع مقدس را با توانایی بیشتری از نظر كیفی پی گرفت.
***مروری بر چند اثر مطرح
فیلمسازان خو گرفته با حال و هوای جنگ با شناختی كه ریشه در حضور در جبهه داشت، سینمای مبتنی بر حال و هوای جنگ را خلق كردند. پرواز در شب نخستین نمونه شاخص این نوع سینما بود و پس از آن فیلمسازهای دیگر بر این مشی حركت كردند. روابط عاطفی میان شخصیت‌ها و شاعرانگی صحنه‌هایی كه بزرگواری و طبع بلند رزمندگان ایرانی را به رخ می‌كشد، آن قدر دلنشین و تاثیرگذار از كار در آمده كه این فیلم را به یكی از بهترین فیلم‌های جنگی سینمای آن سال ها تبدیل كرد.
سفر به چزابه، یكی از اثرگذارترین فیلم های ملاقلی‌پور است. او نگاه امروزی و پس از جنگ را با نگاه دیروزی زمان جنگ پیوند می‌زند تا میان آدم‌های دیروز و امروز پلی بزند و آن‌ها را به تفاهم برساند. او برای بیان حرفش، قالبی فراواقع‌گرا انتخاب كرده و شخصیت‌های امروزی‌اش را در فضایی غیرواقعی، از خاكریزهای زمان عبور می‌دهد تا به حال و هوای روزهای جنگ برگردند. (2)
هیوا دیگر فیلم ملاقلی پور از درونمایه عاشقانه و اجتماعی برخوردار بود. برخلاف بیشتر فیلم هایی كه تا آن زمان در عرصه دفاع مقدس ساخته شده بودند، تصویر دیگری از رزمندگان نشان داده كه در عین شجاعت و رشادت و مقاومت در برابر دشمن، با عشق به زندگی و روابط عاطفی با همسرانشان در جبهه حضور می یافتند.(3)
***نقد و بررسی
بیشتر دیدگاه ها درباره سینمای ملاقلی پور دارای بار مثبت است. با این حال، برخی منتقدان فیلم های دفاع مقدس او را قوی تر از فیلم هایی می دانند كه در زمینه اجتماعی ساخت.
منتقدان بر این باورند كه قهرمان های تنهای ملاقلی پور در دل غریبی و غربت، به یاری دیگران برمی‌خیزند و در پایان، از پای درمی‌آیند یا در زیر بی‌پناهی و اضطرابی كه بر زندگی سربی رنگشان سایه انداخته، به سوی آینده می‌روند.
همچنین برخی، روایت‌های سینمایی او را مبتنی بر دریافت های درونی می پندارند و سینمای او را به نوعی سینمای برگرفته از واكنش‌های حسی و روحی فیلمساز نسبت به شرایط می دانند.
*پی نوشت ها:
1- رسول ملاقلی پور، تصویرسازی‌های خیره كننده فیلمساز تجربه گرا، تارنمای بانی فیلم
2- صفاریان، ناصر، «نگاهی به آثار رسول ملاقلی پور»، ماهنامه فیلم، شماره 12 بهمن 1377
3- «ملاقلی پور؛ رسول سینمای دفاع مقدس»، تارنمای قدس آنلاین، قابل دسترس به نشانی: http://qudsonline.ir/detail/News/108871
**گروه پژوهش و تحلیل خبری
پژوهشم**458**9279
تهران- ایرنا- «رسول ملاقلی پور» از برجسته ترین فیلمسازان دفاع مقدس است كه حال و هوای جبهه و ارزش های آن نظیر ایثار و مقاومت را در آثار اجتماعیش نیز می توان به چشم دید.
