فرخزاد شاعر معاصر سال 1313 در تهران به دنیا آمد. پس از پایان كلاس سوم دبیرستان به هنرستان بانوان رفت و هنرهایی همچون نقاشی آموخت. او سرودن شعر را از هفت سالگی آغاز كرد و نخستین مجموعه اشعارش در سال 1331چاپ شد. سپس وارد فعالیت‌های سینمایی شد و در سال 1338 برای مطالعه و تجربه سینما به انگلیس رفت.
آشنایی با «ابراهیم گلستان» نویسنده و فیلمساز، فرخزاد را بیشتر با دنیای فیلم و سینما درگیر كرد و تا پیش از مرگش در كارگاه فیلم گلستان به عنوان تدوینگر فیلم مشغول بود. او در سال 1341 فیلم مستندی از جذامیان تبریز به نام «خانه سیاه است» تهیه كرد. این فیلم در سال 1342 برنده جایزه بهترین فیلم مستند جشنواره «اوبرهاوزن» ایتالیا شد.
از آثار ادبی فرخزاد می توان به «اسیر» (1331)، «دیوار» (1335)، «عصیان» (1336)، «تولدی دیگر» (1342)، «ایمان بیاوریم به فصل سرد» (1352)، «برگزیده اشعار» (1353) و «گزینه اشعار» (1364) اشاره كرد. گفتنی است كه سه كتاب آخر پس از مرگ وی منتشر شدند.
یكی از بهترین اشعار فروغ فرخزاد، شعر پرواز است؛ دلم گرفته است/ دلم گرفته است / به ایوان می روم / و انگشتم را بر پوست كشیده شب می كِشم/ چراغ های رابطه تاریك اند/ چراغ های رابطه تاریك اند / كسی مرا به آفتاب معرفی نخواهد كرد/ كسی مرا به مهمانی گنجشك ها نخواهد برد / پرواز را بخاطر بسپار / پرنده، مردنی است.
سرانجام فرخزاد 24 بهمن سال 1345 در اثر سانحه تصادف رانندگی در سن 32 سالگی درگذشت و در آرامگاه «ظهیر‌الدوله» تهران به خاك سپرده شد.
***سبك و درونمایه
با توجه به سه عنصر وزن، قافیه و شیوه نوشتاری، اشعار فروغ را می توان به قالب های «نیمه سنتی»، «چهارپاره»، «عامی- آهنگین»، «نیمایی» و «نیمایی نو» تقسیم كرد.
در قالب نیمه سنتی، اشعاری قرار دارد كه از نظر تساوی اركان در ابیات و همسانی وزن یكسان است اما تغییراتی در شیوه نوشتاری و كاربرد قافیه صورت می گیرد. برای نمونه بخشی از شعر وی كه در این قالب سروده شده است را می آوریم؛ ای شب از رویای تو رنگین شده/ سینه از عطر توام سنگین شده/ ای به روی چشم من گسترده خویش/ شادیم بخشیده از اندوه بیش.
قالب چهارپاره از دیگر قالب های شعری فروغ است كه 75 شعر او را در بر می گیرد. از جمله؛ تو در چشم من همچو موجی/خروشنده و سركش و ناشكیبا/ كه هر لحظه ات می كشاند به سویی/نسیم هزار آرزوی فریبا.
گونه عامی- آهنگی دیگر قالب شعری فروغ است كه مصراع های آن یا گاهی همه شعر از وزن یكسان با اركان مساوی برخوردارند. كلیت شعر نیز دارای آهنگی یكنواخت و متناسب با موضوع است. برای نمونه او چنین می سراید؛ علی كوچیكه/ علی بونه گیر/ نصف شب از خواب پرید/چشماشو هی مالید با دس/ پاشد نشس/چی دیده بود؟/چی دیده بود؟/خواب یه ماهی دیده بود.
قالب نیمایی یكی از گونه هایی است كه 32 شعر فروغ در این قالب سروده شده اند. برای نمونه شعری از او در قالب نیمایی چنین است؛ من از نهایت شب حرف می زنم/ من از نهایت تاریكی/ و از نهایت شب حرف می زنم/ اگر به خانه من آمدی/ برای من ای مهربان چراغ بیاور/ و یك دریچه كه از آن/ به ازدحام كوچه خوشبخت بنگرم.
قالب نیمایی نو (سبك شخصی فروغ) گونه ای شعری است كه هفت شعر از كتابِ ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد را در بر می گیرد. زیرا این اشعار در كنار ویژگی های قالب نیمایی از آن فراتر رفته و یك نوع آشنازدایی از وزن عروضی و نیمایی در آن صورت گرفته است. برای نمونه او چنین می سراید؛ یك پنجره برای دیدن/ یك پنجره برای شنیدن/ یك پنجره كه مثل حلقه چاهی/ در انتهای خود به قلب زمین می رسد/ و باز می شود به سوی وسعت این مهربانیِ مكرر آبی رنگ/ یك پنجره كه دست های كوچه تنهایی/ از بخشش شبانه عطر ستاره های كریم/ سرشار می كند.(1)
***ایده و اندیشه فرخزاد
در نظر فروغ قالب شعری مهم نیست بلكه آن چیزی كه اهمیت دارد حرف شعر است كه باید تازه و برآمده از مسایل محیط و جامعه باشد. همچنین زبان شعر برای فروغ در تعامل با محتوا شكل می گیرد. چیزی كه در شعر برای او اهمیت می یابد، آفریدن زبانی است كه با فضای شعر هماهنگ باشد. فضایی كه قرار است انعكاسی از محیط زندگی شاعر باشد.(2)
مسیر رشد و تكامل شعر و اندیشه فروغ را می توان به 2 مرحله متفاوت اما منطقیِ پیش و پس از سرودن مجموعه تولدی دیگر تقسیم كرد. در مرحله نخست اشعار او به طور كامل شخصی و رمانتیك است و از آن فراتر نمی رود كه در مجموعه های اسیر، دیوار و عصیان مشاهده می شود. در این مرحله با شاعری روبرو هستیم كه شعرهایش بازگو كننده دردهای شخصی و عاشقانه است. مرحله دوم اشعار و اندیشه های فروغ پویا و فراتر از سطح رمانتیك است. در این مرحله با دردها و دغدغه های شاعری روبرو می شویم كه از اندیشه های رمانتیك و سطحی مجموعه های پیشین بیرون می آید.(3)
***نقد و بررسی
منتقدان بر این باورند كه سه مجموعه نخست اشعار فروغ، او را در ردیف شاعران تغزلی قرار می دهد اما روح تازه جویی و حركت به سوی مرزهای تازه و كشف دنیاهای تازه با زمینه هایی نو از فروغ چهره ای انسانی و جهانی می سازد.
«رضا براهنی» منتقد سرسخت معاصر، از «من تغزلی» در فروغ حرف می‌زند. من تغزلی كه به باور براهنی، فروغ از آن متاثر بود و در زندگی و شعر فرخزاد، وجود داشت.(4)
*پی نوشت ها:
1- موسوی، سیدكاظم، «بررسی قالب های شعر فروغ فرخزاد»، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشكده شیراز، بهار 1384، شماره 42، ص119-117
2- محمدخانی، مریم، «بوطیقای شعر فروغ فرخزاد»، كتاب ماه ادبیات، تیر1391، شماره 63،ص13
3- صادقی شهپر، رضا، « تحول و تعالی اندیشه دنیای آرمانی در شعر فروغ فرخزاد»، مجله ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، تابستان 1387، شماره11،ص131
4- «درباره شعر «فروغ» چه می گویند؟»، تابناك، قابل دسترس به نشانی: http://www.tabnak.ir/fa/news/377981
**گروه پژوهش و تحلیل خبری
پژوهشم**458**9279
تهران- ایرنا- «فروغ فرخزاد» در زمره زنان نامور در عرصه شعر معاصر قرار دارد كه در قالب های نو آثاری را سروده است. وی در زمینه سینمای مستند نیز اثری ماندگار درباره زندگی جذامیان از خود به یادگار گذاشت.
