كویر برای انسان همیشه مترادف با بی آبی و طبیعتی مزاحم بوده است كه دائم باعث هجوم به شهرها و روستاهای حاشیه خود می شده، و برنامه ریزان را بر آن داشته تا كویر را به عنوان پدیده نامبارك قلمداد كنند، غافل از اینكه در صورت وجود دیدگاه و رویكرد متناسب، حتی در جذابیت های طبیعی نیز كویر چیزی كم از جذابیت مناطق جنگلی و كنار دریا ندارد و این مساله تنها به نگاه و شناخت ما از ظرفیت ها وابسته است.
ظرفیت گردشگری و بوم گردی یكی از مهمترین ظرفیت های كویر به ویژه برای گردشگران خارجی است كه این مساله حتی برای گردشگران داخلی كه از نواحی سرسبز سرزمین خود، قصد تازه كردن حال و هوا و غافلگیرشدن دارند نیز قابل توجه است.
درست است كه پدیده تغییر اقلیم باعث هجومی شدن روند بیابانزایی برای شهرها و نوحی روستایی حاشیه كویر شده است، اما باید توجه داشت كه نگاه اقتصادی در نواحی كویری باید با دیگر مناطق متفاوت باشد تا كویر هم چهره مهربان خود را نمایان كند، یعنی ابتدا باید كویر را درست بشناسیم تا بتوانیم چهره مهربانش را هم درك كنیم.
كشور ایران در بخشی از كره زمین واقع شده است كه كمربند نواحی خشك و بیابانی از آن می گذرد و 2 دشت كویر و كویر لوت از گرمترین نقاط روی كره زمین در ایران قرار دارد تا آنجا كه در برخی گزارش های ناسا در بررسی های ماهواره ای دمای كره زمین، دمای بخشی از كویر لوت در سال 2002 تا 70 درجه سانتیگراد و در بین سالهای 2004 تا 2009 این كویر دمایی بین 60 تا 70 درجه سانتیگراد را به ثبت رسانده است.
دشت كویر كه در مركز ایران واقع شده از نظر جغرافیایی ویژگی خاص تری دارد و نزدیكی آن با سلسله كوه های البرز، موقعیت ویژه تری به آن بخشیده است كه قابلیت بهره برداری های متناسب با آن را می طلبد.
بخش مهمی از دست كویر در استان سمنان قرار دارد و این استان 16 درصد از نقاط بیابانی كشور را در خود جای داده است و حدود 55 درصد از مساحت 9.7 میلیون هكتار به ویژه نواحی جنوبی استان سمنان را نواحی خشك و بیابانی دشت كویر تشكیل داده است.
هنرنمایی طبیعت در دشت كویر در جنوب دامغان تا به جایی رسیده است كه كارشناسان شكل، ساخت و بافت خاك و تپه های جنوب دامغان در استان سمنان را شبیه سطح كره مریخ می دانند و حتی پیشنهاد ساخت دومین كمپ شبیه سازی ماموریت های مریخی برای فضانوردان نیز از سوی برخی كارشناسان هوا و فضا مطرح شده است، كمپی كه با هزینه های هنگفتی در یكی از ایالت های آمریكا ساخته شده و حالا هم تپه های جنوب دامغان مورد توجه فضانوردان روسی قرار گرفته است.
رئیس دانشكده كویرشناسی دانشگاه سمنان نیز با بیان اینكه تغییر اقلیم روند كویری شدن را در ایران تشدید كرده است، گفت: ظاهر شنی كویر باید در نگاه دولتمردان و مردم تغییر كند تا چهره لطیف كویر بهتر نمایان شود.
محمدرضا یزدانی ظرفیت گردشگری را مهترین ظرفیت كویر در استان سمنان عنوان و خاطرنشان كرد: شهرهای حاشیه كویر به ویژه برای گردشگران خارجی كه از كشورهای سرسبز اروپایی به ایران سفر می كنند جذابیت خاصی دارد.
وی با اشاره به اینكه اغلب ساختارهای نقاط حاشیه كویر در ایران از نظر معماری و بافت، دست نخورده باقی مانده است، ادامه داد: معماری باقی مانده در این نواحی به شكل كهن خود باقی مانده است.
وی افزود: ظاهر تپه ها در مناطق كویری چشم انداز سنگفرشی براقی ایجاد می كند كه در كنار گونه های جانوری به ویژه پرندگان نقاط كویر و تالاب ها، موقعیت مناسبی برای تورهای پیاده روی برای گردشگران ایجاد می كند.
یزدانی خاطرنشان كرد: ایجاد خانه های بوم گردی برای اقامات و ایجاد خاطره برای گردشگران بهترین رویكرد در زمینه گردشگری نقاط كویری است كه به دلیل همخوانی معماری و بافت با ویژگی های كویر هم باعث ایجاد خاطره برای مسافران می شود و هم به رونق اقتصادی جوامع محلی كمك بزرگی می كند.
رئیس دانشكده كویرشناسی دانشگاه سمنان، تامین زیرساخت لازم برای ایجاد خانه های بوم گردی را ضروری دانست و گفت: امروز كشورهای دارای كویر، در این زمینه سرمایه گذاری قابل توجهی می كنند و در ایران نیز در مناطقی مانند مرنجاب در این زمینه فعالیت های مناسبی انجام شد است.
یزدانی، تنوع زیستی نقاط كویری را نیز منحصر به فرد عنوان كرد و گفت: تنوع و تعداد گونه های پستاندار در نقاط كویری استان سمنان رتبه اول كشور را دارد كه به تنهایی یكی از شاخصه های جذابیت گردشگری است.
رئیس دانشكده كویر دانشگاه سمنان به تنوع گیاهان نقاط كویری به ویژه گیاهان دارویی اشاره كرد و گفت: این گیاهان دارویی با توجه به تنوع و خاصیت هایشان، به تنهایی قابلیت جذب سرمایه گذاری قابل توجهی دارند.
یزدانی با اشاره به وجود ذخایر معدنی در دل كویر به عنوان ظرفیت دیگر این نقاط ،گفت: توسعه معادن به معرفی كویر بیشتر كمك می كند و علاوه بر تشویق سرمایه گذاران بیشتر، در مسایل اقتصادی و اشتغال كویرنشینان نیز موثر است باعث جلوگیری از مهاجرت از این مناطق می شود.
وی با اشاره به اینكه نقاط كویری به خاطر شرایط جغرافیایی و جوی همواره بهترین نقاط برای رصد ستاره ها هستند، گفت: تورهای اخترشناسی بیشترین استقبال را از رصد در نقاط بیابانی دارند و وجود كاروانسراهای مختلف در دل كویر نیز موقعیت مناسب اقامتی به این منظور فراهم كرده است.
وی با تاكید بر اینكه به دلیل كاهش درآمدهای نفتی، كشور نمی تواند در آینده در اقتصاد به درآمدهای نفتی متكی باشد، گفت: با توجه به اینكه مناطق كویری بخش مهمی از كشور را تشكل می دهد، مسوولان كشور در برنامه ریزی ها باید توجه ویژه ای به حمایت از سرمایه گذاری در حوزه گردشگری و بوم گردی نقاط كویری داشته باشند.
وی، سمنان را به دلیل نزدیكی به كانون جمعیتی مركز كشور دارای موقعیت مناسبی برای رونق بوم گردی و فعالیت بیشتر در این زمینه دانست و گفت: مسوولان كشور و استان سمنان باید رویكرد متناسبی در این زمینه داشته باشند.
رئیس دانشكده كویرشناسی دانشگاه سمنان با اشاره به اینكه این دانشكده تنها دانشكده با موضوع مطالعه كویر در كشور است كه اكنون 300 دانشجو در مقاطع مختلف دارد، گفت: دانشكده كویرشناسی دانشگاه سمنان در مقطع كارشناسی در 2 رشته مدیریت مناطق خشك بیابانی و جنگل‌داری، در مقطع كارشناسی ارشد در سه گرایش بیابان‌زدایی، جنگل‌داری و هواشناسی كشاورزی و در مقطع دكتری در رشته بیابان‌زدایی، دانشجو می پردازد.
عضو كمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی استان سمنان نیز فاصله كوتاه كویر تا مناطق كوهستانی را ویژگی منحصر به فرد كویر مركزی ایران برشمرد و گفت: این دو منطقه هر دو دارای جاذبه هایی هستند كه در توسعه گردشگری به آنها توجه می شود.
عنایت الله رنجبر با بیان اینكه كویر و كوهستان به خاطر شرایط آب و هوایی، قابلیت جذب گردشگر در تمام فصل های سال را دارد، گفت: مناطق كوهستانی در فصل بهار و تابستان می تواند فضای مناسبی برای گردشگران باشد و مناطق كویری نیز در فصل های پاییز و زمستان این ظرفیت را دارد.
وی با اشاره به اینكه كویر مركزی ایران در گذشته های دور دریاچه ای بوده كه به تدریج خشك شده و آب موجود در آن با مواد موجود در خاك، به عناصر و تركیباتی تبدیل شدند، افزود: این تركیبات در كویر امروزی به صورت رگه های رنگی، و به خاطر شكل زمین، به دگرگونی های لایه ای رنگارنگی تبدیل شده كه مناظری جذاب ایجاد كرده است.
رنجبر، دسترسی نزدیك را مهمترین ویژگی كویر استان سمنان عنوان و خاطرنشان كرد: كویر در این استان با فاصله اندكی از مناطق شهری قرار دارد و این امكان را ایجاد می كند تا گردشگران با فاصله زمانی كوتاهی، از شهر به كویر دسترسی داشته باشند.
وی رعایت حساسیت برخی نقاط كویری برای گردشگران را نیز گوشزد كرد و ادامه داد: در مناطقی مانند تنگه ظلمات گرمسار در استان سمنان، به خاطر فسیل های باقی مانده از گذشته در این منطقه، حساسیت و ارزش تاریخی برای منطقه وجود دارد و بهتر است تا رسیدگی كامل، گردشگر به این مناطق وارد نشود.
عضو كمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی سمنان تصریح كرد: در برخی مناطق نیز راه های دسترسی به علت آب‌بُردگی یا بریدگی های جاده، دسترسی به منطقه كویری هدف مشكل شده است كه مناطقی مانند كوه سرخ جنوب سمنان، گنبدهای نمكی، كوه گوهری، كوه سرخ و مناطق اطراف دلازیان را شامل می شود.
وی سبك زندگی مردم كویرنشین را یكی از جذابیت های مهم برای گردشگران خارجی عنوان و اضافه كرد: علاوه بر مناظر كویری و ویژگی های زیستی، گیاهی و جانوری كویر، بسیاری از گردشگران خارجی برای آشنایی نزدیك با سبك زندگی كویرنشینان، معماری بافت حاشیه كویر، تمهیدات زندگی مردمان حاشیه كویر، نوع كشاورزی و دامپروری، به ایران سفر می كنند و استان سمنان به خاطر نزدیكی با مركز كشور، در صورت كمك‌های دولتی می‌تواند زمینه مناسبی برای میزبانی از این گردشگران باشد.
رنجبر تدوین طرح جامع گردشگری در استان سمنان را ضروری دانست و گفت: در این طرح باید ظرفیت تمام مناطق جذاب برای گردشگران شناسایی، بهترین دوره زمانی برای بازدید، مناطق هدف گردشگر معرفی و محدودیت های مختلف بررسی و بیان شود.
وی افزود: در طرح جامع گردشگری باید تقویم گردشگری برای استان سمنان تدوین و معرفی شود و تمام ویژگی های مكانی و زمانی مشخص شود تا گردشگر پیش از سفر به استان، طبق آن برای خود برنامه ریزی كند.
عضو كمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی استان سمنان به همكاری این اتاق با مدیران تورهای گردشگری مركز كشور اشاره و خاطرنشان كرد: وجود تقویم گردشگری، تامین زیرساختهای لازم در بخش راه برای دسترسی، تامین زیرساختهای اقامتی، توجه به قابلیت های بومی برای دوره حضور گردشگران و معرفی جاذبه ها، مهمترین نیازهای ایجاد زمینه برپایی تورهای گردشگری در استان سمنان است.
مدیرعامل شركت برق منطقه ای سمنان نیز با اشاره به قابلیت آفتابی بودن كویر برای تولید انرژی برق از خورشید، گفت: با توجه به اینكه كویر تمام روزهای سال آفتابی است، قابلیت مناسبی برای تولید انرژی الكتریكی دارد.
سیدعلی اكبر صباغ، استان سمنان را با داشتن نقاط وسیع كویری فرصت مناسبی برای بهره برداری از انرژی پاك خورشیدی عنوان و خاطرنشان كرد: نقاط حاشیه كویری كه به پست های انتقال برق نزدیك باشد، مستعد ایجاد تجهیزات بهره برداری و تولید برق از انرژی خورشیدی است.
وی با اشاره به اینكه تعدادی واحد بخش خصوصی هم اكنون در این زمینه در استان سمنان فعال هستند و طبق قرارداد با سازمان انرژی های نو ایران (سانا) به تولید انرژی برق از خورشید اقدام می كنند گفت: این واحد اكنون 10 مگاوات برق تولید می كند.
وی با اشاره به تمایل قابل توجه سرمایه گذاران بخش خصوصی برای سرمایه گذاری در این بخش، یاد آور شد: تعدادی از سرمایه گذاران اكنون در مرحله عقد قرارداد با سانا، گرفتن مجوزهای مربوطه و اخذ زمین قرار دارند.
صباغ با بیان اینكه از گذشته متقاضی برای این حوزه وجود داشت و با وجود حمایت های دولتی در حال حاضر استقبال بخش خصوصی افزایش یافته است، گفت: دولت به هر میزان كه بخش خصوصی در این حوزه به تولید انرژی برق اقدام كند، با قیمت تضمینی آمادگی خرید دارد.
وی با بیان اینكه تولید برق از انرژی خورشید نیازمند تجهیزات خاص و سرمایه گذاری قابل توجهی است، گفت: علاوه بر تمایل سرمایه گذاران داخلی، از كشورهای اروپایی نیز برای سرمایه گذاری در این بخش استقبال شده است و گروه هایی برای بازدید و بررسی زمینه سرمایه گذاری برای تولید برق از انرژی خورشید به استان سمنان سفر داشته اند.
مدیرعامل شركت برق منطقه ای سمنان با تاكید بر اینكه تولید انرژی برق از قابلیت خورشیدی بودن مناطق حاشیه كویر در سال های اخیر با استقبال سرمایه گذاران شتاب بیشتری به خود گرفته است، افزود: استان سمنان به دلیل قرار گرفتن در مركز كشور، قابلیت تولید و انتقال برق تولیدی از انرژی خورشید به دیگر استانها را داراست كه این مساله موقعیت ویژه ای به استان سمنان بخشیده است.
مدیركل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان با اشاره به وسعت و موقعیت مناطق بیابانی استان گفت: 5.2 میلیون هكتار از 9.7 میلیون هكتار وسعت استان مناطق خشك و نیمه خشك است و از این مقدار 470 هزار هكتار مناطق و كانون های بحرانی فرسایش بادی است و 1.2 میلیون هكتار در معرض فرسایش‌های بادی قرار دارد.
علینقی حیدریان با اشاره به تقسیم 470 هزار هكتار كانون های فرسایش بادی استان سمنان در قالب 20 منطقه كانون بحرانی فرسایش بادی، افزود: برخی از این نواحی كانون و منشا گرد و غبار استان نیز شناسایی می شوند كه قابلیت خسارت زایی دارد و اگر راهكارهای عملیاتی و منسجم برای آن اتخاذ نشود، مشكلات زیست محیطی، اقتصادی و كشاورزی در استان سمنان به وجود می آید.
حیدریان، طوفان شن و آلودگی هوا را از چالش های اصلی زیست محیطی بیابان برای شهرها و روستاهای همجوار دانست كه با كاشت نهال با مشاركت های مردم، باید با این پدیده طبیعی مقابله كرد.
وی گفت: در سال 94 از بودجه ملی بیش از 25 میلیارد ریال و از بودجه استانی هشت میلیارد ریال، برای طرح های مقابله با بیابازایی مصوب بود كه 60 درصد آن به اداره كل منابع طبیعی و آبخیز داری استان سمنان برای مقابله با كانونهای فرسایش بادی تخصیص یافت.
مدیركل منابع طبیعی استان سمنان خاطرنشان كرد: با مشاركت مردم در سال 94 در بیش از 850 هكتار از اراضی بیابانی استان سمنان نهال تاغ كاشته شد و در یك هزار 100 و هكتار از اراضی دیگر نیز عملیات ایجاد بادشكن اجرا شد .
وی با اشاره به اهمیت ساخت بادشكن های غیرزنده در كنار مناطق كویری و بیابان ها، تاكید كرد: با ساخت 50 كیلومتر بادشكن در سال 94 در این مناطق سمنان، از ایجاد ریزگرد، خسارت به بخش كشاورزی و مشكلات زیست محیطی شهری و روستایی جلوگیری شده است.
وی ادامه داد: هدف اصلی مقابله با بیابان زایی، شناسایی كانون های باد در بیابان و مقابله با این پدیده آسیب‌رسان در استان سمنان است.
وی، نوع اقلیم، شرایط دما و محدودیتهای كمی و كیفی منابع آب و خاك را مهم ترین ویژگی های مناطق بیابانی استان سمنان دانست و با بیان اینكه توفان شن و آلودگی هوا، از آسیب های جدی زیست محیطی بیابان برای شهرها و روستاهای همجوار است، گفت: كاشت نهال به ویژه گونه تاغ با مشاركت مردم، تنها راه مقابله با پدیده طبیعی بیابانزایی است.
مدیركل منابع طبیعی و آبخیز داری استان سمنان افزود: با مشاركت مردم در سال 94 در بیش از 850 هكتار از اراضی بیابانی استان، نهال تاغ كاشت شد و در هزار و 100 هكتار از اراضی دیگر، عملیات بادشكن اجرایی شد.
به نظر می رسد بهره برداری از ظرفیت كویر، ابتدا شناخت تازه می خواهد و سپس عزمی برای استفاده از ظرفیت هایی كه طبیعت به ما بخشیده است.
6103
سمنان- ایرنا- همواره از گذشته از كویر چهره خشنی در ذهن داشته ایم و آن را به عنوان تهدیدی برای بشر قلمداد كرده ایم؛ غافل از اینكه با تغییر نوع شناخت، دیدگاه و توجه به ظرفیت‌ها، در كویر قابلیت ها و جاذبه های ناب و مغفول مانده‌ای پنهان است.
