پزشكان معتقدند فيبروميالژي بيماري نيست بلكه سندرمي شامل مجموعه علائم جسمي و رواني است؛ يك سندرم پيچيده كه با درد منتشر عضلاني همراه است. ويژگي درد در فيبروميالژي اين است كه ريشه ساختاري و جسمي ندارد بلكه دردي بدون منشا ساختاري و جسمي يا التهابي است كه گاهي با ساير دردهاي مزمن اشتباه گرفته مي شود.
** علائم
فيبروميالژي علائم مختلفي دارد كه به رغم وجود تشابه بين اين علائم با علائم ساير دردهاي مزمن، مي توان با توجه دقيق به آنها اين سندرم را تشخيص و روش هاي درماني لازم را در مورد آن به كار بست.
دكتر پيمان حسني ابهريان رئيس مركز مغز و شناخت پژوهشگاه علوم شناختي در اين خصوص اظهار كرد: به غير از درد، در فيبروميالژي علائمي مانند خستگي، حساسيت موضعي، علائم خلقي مانند اضطراب، افسردگي، اختلال خواب و مهمتر از همه علائم شناختي مشاهده مي شود.
وي در گفت و گو با خبرنگار علمي ايرنا در مورد علائم شناختي به عنوان مهمترين علائم اين سندرم توضيح داد: علائم شناختي در رابطه با فيبروميالژي شامل اختلال در توجه، حافظه و پردازش اطلاعات و هوشياري ذهني است.
ابهريان افزود: علاوه بر اين، سفتي عضلاني صبحگاهي، سندرم روده تحريك پذير، مشكلات قاعدگي مانند دردهاي شديد قبل از قاعدگي، احساس خواب رفتگي و گزگز در دست ها و پاها و حساسيت زياد نسبت به دما و حرارت (نسبت به گرما و سرما) از ديگر علائم اين سندرم به شمار مي روند.
** علت بروز فيبروميالژي
عضو پژوهشگاه علوم شناختي و دبير كارگروه توانبخشي شناختي ستاد توسعه علوم و فناوري هاي شناختي در مورد علت بروز اين سندرم گفت: علت دقيق اين بيماري به طور دقيق مشخص نيست اما مطالعاتي كه در اين زمينه انجام شده است، نشان مي دهد كه اين سندرم روماتولوژي و مربوط به عضلات و استخوان ها و مفاصل نيست بلكه جزو اختلالات مغزي شناختي محسوب مي شود.
ابهريان يكي از مهمترين علل بروز اين سندرم را عوامل ژنتيكي عنوان كرد و افزود: مطالعات نشان مي دهند كه احتمال ابتلاي فرزندي كه يكي از والدين او به اين سندرم مبتلا است، هشت و نيم برابر بيشتر از ساير افراد است.
وي ادامه داد: ژن هاي مختلفي نيز در مطالعاتي كه انجام شده، در اين رابطه شناخته شده است با اين حال نمي توان گفت كه اين بيماري صرفا ژنتيكي است و منشا دقيق بروز اين بيماري همچنان ناشناخته است بنابراين احتمال داده مي شود كه عوامل ژنتيكي در كنار عوامل محيطي مي توانند در بروز آن موثر باشند.
ابهريان خاطرنشان كرد: افراد مبتلا به اين سندرم دچار نوعي اختلال عصبي مغزي هستند بنابراين مي توان گفت كه فيبروميالژي يك بيماري مغزي با اختلالات ساختاري و عملكردي مغزي است؛ از طرف ديگر مبتلايان به اين سندرم، دچار اختلالات خلقي و اضطرابي هستند بنابراين مي توان گفت كه مسائل محيطي نيز مي توانند در بروز آن نقش داشته باشند.
** شيوع
ابهريان در مورد ميزان شيوع فيبروميالژي گفت: شيوع اين سندرم حدود 10 تا 12 درصد جمعيت دنيا است، سن بروز آن بين 20 تا 50 سالگي است و حدود 80 تا 90 درصد افراد مبتلا را زنان تشكيل مي دهند.
وي در مورد شيوع اين سندرم در ايران اظهار كرد: آمار دقيقي از ميزان شيوع اين سندرم در ايران وجود ندارد اما مطالعه اي كه در سال 1384 روي هزار نفر از مراجعان به درمانگاه داخلي بيمارستان شريعتي تهران انجام شد، نشان مي دهد كه شيوع درد منتشر مزمن 14 و 6 دهم درصد بوده اما تشخيص فيبروميالژي چهار درصد بوده است. بنابراين اين سندرم درصد كمي از دردهاي مزمن را شامل مي شود.
ابهريان گفت: 92 و نيم درصد از تعداد مبتلايان به اين سندرم در ايران را زنان تشكيل مي دهند و اين نشان مي دهد كه فيبروميالژي اختلالي است كه در كنار ژنتيك مساله جنسيت نيز در آن دخيل است.
** مباني شناختي
رئيس مركز مغز و شناخت پژوهشگاه علوم شناختي گفت: فيبروميالژي با سندرم خستگي مزمن شباهت هاي زيادي دارد؛ هر دو آنها منشا عصبي و شناختي دارند و با اختلالات شناختي گسترده به ويژه در حوزه حافظه همراه هستند و در واقع مهمترين حوزه شناختي كه در اين دو سندرم دچار آسيب مي شود، حوزه حافظه است.
ابهريان افزود: در هر دو سندرم احتمال نقص در حافظه كاري، حافظه كوتاه مدت و بلند مدت مشاهده مي شود. علاوه بر اين در افرادي كه دچار سندرم خستگي مزمن هستند، سرعت پردازش اطلاعات نيز پائين مي آيد و در بيماراني كه مبتلا به فيبروميالژي هستند، نقص در كنترل توجه نيز ديده مي شود.
وي ادامه داد: به اثرات شناختي فيبروميالژي، 'ابر فايبري' مي گويند كه عبارت از تيرگي ذهن همراه با فراموشي و نقص در توجه است. اگر چه اختلالات شناختي اين سندرم در مقايسه با خستگي و درد مزمن تا همين اواخر بسيار مورد غفلت قرار گرفته بود، اما در همان زمان نيز در بيشتر گزارشات مربوط به اين بيماري عوامل شناختي براي بيماران آزاردهنده تر از علائم جسمي آنها بود.
ابهريان افزود: علاوه بر اين، مطالعات تصويربرداري مغزي كه در اين مورد انجام شده است نيز اختلالات ساختاري و عملكردي متعددي را در افرادي كه دچار فيبروميالژي هستند، نشان مي دهد.
** تشخيص
دبير كارگروه توانبخشي شناختي ستاد توسعه علوم و فناوري هاي شناختي در مورد تشخيص فيبروميالژي گفت: فيبروميالژي سندرم درد مزمن است اما اين طور نيست كه افراد مبتلا دائما درد داشته باشند. درد مبتلايان به اين سندرم تكرارشونده است و عوامل محيطي و عصبي و ناراحتي هاي روزمره در ايجاد و شدت آن موثر است.
ابهريان افزود: درد مزمن شيوع بسيار زيادي دارد اما فيبروميالژي درصد بسيار پائيني در حد يك سوم دردهاي مزمن شايع در جوامع را به خود اختصاص مي دهد.
وي توضيح داد: بر اساس معيارهايي كه انجمن روماتولوژي آمريكا مطرح كرده است، براي تشخيص فيبروميالژي دو ملاك مطرح مي شود؛ درد مزمن بيشتر از سه ماه طول بكشد و منتشر (در بالا و پائين كمر و در طرفين) باشد. اگر درد فقط در يكي از اين قسمت ها باشد، فيبروميالژي محسوب نمي شود.
ابهريان اظهار كرد: 18 نقطه حساس در بدن در رابطه با درد تعريف شده است كه اين نقاط در گردن، شانه ها، پشت، لگن و اندام فوقاني مانند دست ها به ويژه آرنج ها و اندام تحتاني به ويژه پاها و روي ران ها قرار دارند.
وي گفت: اگر در معاينه، فردي در 11 قسمت از اين 18 قسمت با فشار خفيف احساس درد كرد، تشخيص فيبروميالژي داده مي شود.
** درمان
ابهريان مداخلات شناختي را بهترين راه درمان اين سندرم عنوان و تاكيد كرد: فيبروميالژي يك اختلال روماتولوژي نيست بلكه يك اختلال عصبي شناختي است بنابراين درمان هاي روماتولوژي از جمله تجويز داروهاي مسكن و ضدالتهاب اثر چنداني در درمان آن ندارد و موثرترين روش هاي درماني اين سندرم مداخلات شناختي و تكنيك هاي مداخله اي مغزي است.
وي گفت: از جمله مهمترين تكنيك هاي مداخله مغزي، روش هاي روان درماني شناختي (سي بي تي)، توانبخشي شناختي در حوزه كنترل درد، نوروفيدبك و بيوفيدبك است و روش هاي مراقبه، آرامش بخشي و ذهن آگاهي نيز مي توانند كمك كننده باشند.
ابهريان ادامه داد: روش هاي مختلف تحريك مغزي را نيز مي توانيم براي درمان مبتلايان به كار ببريم؛ تحريك مغناطيسي مكرر، تحريك الكتريكي كه در آن از جريان مستقيم استفاده مي شود، تحريك موضعي با استفاده از جريان مستقيم الكتريكي، استفاده از ليزر كم توان و همچنين طب سوزني مي توانند در كنترل درد اين افراد موثر باشند.
وي افزود: از آنجا كه مهمترين مشكل مبتلايان اختلالات شناختي، حافظه و توجه است، اگر توانبخشي شناختي را براي تقويت حافظه، توجه و پردازش اطلاعات آنها بكار ببريم، حتي اگر هيچ مداخله مستقيمي روي خود بيماري نكنيم با برطرف كردن و كاهش اين مشكلات شناختي در اين افراد مي توانيم نقش موثري در درمان آنها داشته باشيم.
ابهريان تاكيد كرد: در اين روش ها هدف تسكين درد نيست، زيرا براي تسكين درد مي توانيم از داروهاي مسكن نيز استفاده كنيم بلكه در اين روش ها درمان مدنظر است؛ اما نمي توان گفت كه اين درمان ها قطعي است و با استفاده از آنها مي توان مشكل را كاملا برطرف كرد.
علمي**1834**2017 ** ناهيد شفيعي** علي شريفي
تهران- ايرنا- فيبروميالژي، سندرمي همراه با درد مزمن منتشر است كه در جوامع مختلف مانند ايران شيوع دارد. به گفته پزشكان، درد همراه با اين سندرم منشا ساختاري، جسمي و التهابي ندارد، بلكه عوامل مغزي شناختي و ژنتيكي در بروز آن دخيل هستند.
