امسال همزمان با 17 سپتامبر 2016 (27 شهریور ماه 95)، جمهوری اسلامی ایران نیز با توجه به راه اندازی شبكه ملی اهداكنندگان سلول های بنیادی خونساز و متصل شدن به شبكه جهانی اهداكنندگان، برای نخستین بار این روز را با تقدیر از اهداكنندگان سلول های بنیادی گرامی داشت.
سلولهای بنیادی خونساز ( Hematopoietic stem cell) سلولهای نارسی هستند كه می‌توانند به سلولهای خونی تبدیل شوند، این سلولهای بنیادی در مغز استخوان، جریان خون داخل عروقی و خون بند ناف وجود دارند.
گاه در اثر میزان بالای شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی (جهت درمان كانسر) این سلول‌ها نیز در بدن فرد بیمار آسیب جدی می‌بینند؛ پیوند مغز استخوان (BMT) ویا سلولهای بنیادی خون محیطی (PBSCT) فرایندهایی هستند كه به وسیله آنها، كمبود سلولهای بنیادی تا اندازه‌ای جبران میشود.
اهدای سلول های بنیادی خونساز برخلاف بسیاری از موارد اهدای عضو كه از موارد مرگ مغزی صورت میگیرد و یا این كه از اهداكنندگان سالم انجام میشود و بافت اهدایی هرگز جایگزین نخواهد شد، همانند اهدا خون بدون هیچ مشكلی پس از اهدا میتوان به روند جاری زندگی ادامه داد و در این اهدا سلول ها پس از مدت كوتاهی جایگزین خواهند شد.
*** چگونه اهداكننده سلول های بنیادی خونساز شویم
اهدای سلول های بنیادی خونساز از دو طریق اهداكنندگان خویشاوند و غیرخویشاند صورت می گیرد. در امر اهدا، اگر برادر یا خواهر بیمار دارای كمپلكس سازگاری بافتی (یا همان HLA ) مشابه با بیمار باشد، به عنوان اهداكننده سازگار و خویشاوند ارجح تلقی می شود، هر چند امكان دارد كه سایر اعضای خانواده هم بتوانند اهداكنندگان مناسبی باشند.
با این وجود در حدود 70 درصد مواقع دهنده خویشاوند سازگار یافت نمی شود و در این حالت لازم است جستجو برای داوطلبان اهدای سلول های بنیادی خونساز غیرخویشاوند آغاز شود.
با مدرن شدن سبك زندگی وكوچك شدن اندازه خانواده ها و بروز پدیده تك فرزندی، مقوله اهدا اهمیت بیشتری پیدا كرده به طوری كه در هر كشوری یك یا چند مركز ثبت اهداكنندگان سلولهای بنیادی خونساز راه اندازی شده است؛ در عین حال، زمانی كه جستجو برای دهنده غیرخویشاوند سازگار آغاز میشود، نه تنها مراكز ثبت اهداكنندگان داخلی بلكه در بسیاری موارد تمامی مراكز ثبت اهداكنندگان سلول های بنیادی و واحدهای خون بندناف در تمامی جهان جستجو می شوند.
*** روش های اهدای سلول های بنیادی خونساز چیست
اهدای سلولهای بنیادی خونساز در بالغین به دو روش اهدا از مغز استخوان و اهدا از گردش خون محیطی صورت می گیرد، همچنین اهدای خون بند ناف كه حاوی سلول های بنیادی خونساز است، روش دیگری است كه در هنگام زایمان انجام می شود.
اهداكننده سلول های بنیادی خونساز باید از شرایطی همچون قرار داشتن در بازه سنی 18 تا 55 سال، برخورداری از سلامت كامل، نداشتن بیماری های قلبی، كلیوی و كبدی، نداشتن اضافه وزن ، نداشتن سابقه سرطان، دیابت، بیماری های خودایمنی و سایر بیماری های لاعلاج و مزمن برخوردار باشد و همچنین نباید ویروس های خونی مثل ایدز (HIV) و هپاتیت (HBV, HCV) داشته باشد.
اهدای سلول بنیادی خونساز از مغز استخوان در یك فرایند جراحی انجام می شود كه امروزه چندان روش شایعی نیست و محدود به موارد خاص است، در این روش پس از بیهوشی ، پزشك با استفاده از سوزن مخصوص مایع موجود در مغز استخوان را از قسمت پشت استخوان لگن خارج می كند، امروزه اكثر اهداكنندگان، روش اهدا از گردش خون محیطی را به روش اهدای مغز استخوان ترجیح می دهند.
در روش اهدای سلول بنیادی از خون محیطی نیز باید این امر در یك مركز آفرزیس (جداسازی سلولی) انجام شود، اهدای سلول بنیادی از خون محیطی یك روش بدون نیاز به جراحی و در خارج بدن است، در این روش اهداكنندگان روزانه داروی G-CSF (فاكتور تحریك كلونی گرانولوسیتی) را دریافت میكنند، داروی نامبرده به مدت 5 روز قبل از اهدای سلول بنیادی به فرد اهداكننده تزریق می شود و باعث افزایش تعداد سلولهای بنیادی در جریان خون محیطی می شود.
در روز ششم با روشی به نام آفرزیس، خون اهداكننده از طریق سوزن از یك دست وارد دستگاه می شود و سلولهای بنیادی آن جدا میشوند و همزمان با این عمل خون از دست دیگر به بدن اهداكننده بازگردانده میشود، احتمال دارد كه اهداكنندگان كمی سردرد، درد استخوان و دردهای عضلانی را چند روز قبل از جمع آوری سلول های بنیادی تجربه كنند، این موارد از عوارض داروی G-CSF است و در مدت كوتاهی پس از اهدا از بین میروند.
***بهبودی و بازگشت به وضعیت قبل از اهدا ظرف چند روز
در روش اهدای سلول بنیادی از خون محیطی ممكن است چند روز قبل از جمع آوری سلول ها سردرد یا درد استخوانی یا عضلانی وجود داشته باشد كه به علت تزریق داروی G-CSF است، این عوارض بعد از اهدا به زودی برطرف می شود.
در روش اهدای مغز استخوان ممكن است تا چند روز احساس درد و سوزش در قسمت تحتانی پشت وجود داشته باشد، اغلب اهداكنندگان درعرض چند روز به زندگی عادی خود باز می گردند، مغز استخوان اهدا شده نیز در عرض 4 تا 6 هفته به طور كامل جایگزین می شود.
دكتر ' امیرعلی حمیدیه دبیر شورای مراكز پذیره نویسی اهدای سلول های بنیادی خونساز و بانك های خون بندناف در خصوص اهمیت اهدای سلول های بنیادی گفت: خوبی پیوند سلول های بنیادی خونساز این است كه اهداكنندگان سلول های بنیادی خونساز برخلاف اهدای ارگان های بدن مانند كلیه و بقیه ارگان ها، عضوی از بدن را از دست نمی دهند، به واقع به محض اهدای سلول های بنیادی، مغز استخوان شخص اهداكننده سلول ها را تولید كرده و جایگزین می كند و با وجود این كه فرد اهدا كننده بخشی از بدن خود را به عنوان سلول به بیمار اهدا می كند، اما برای شخص وی مشكلی ایجاد نخواهد كرد.
***برتری پیوند سلول بنیادی؛ بی نیازی از دارو تا پایان عمر
حمیدیه اظهاركرد: علاوه بر آن، برتری پیوند سلول های بنیادی خونساز نسبت به پیوند ارگان های بدن این است كه اگر بیمار خوب شود دیگر تا پایان عمرخود نیاز ندارد كه هیچ دارویی را مصرف كند و این امر خود خیلی حائز اهمیت است.
وی گفت: با سلول های بنیادی خونساز 60 نوع بیماری صعب العلاج و كشنده قابل درمان است، به هر سمت و سویی كه به پیوند سلول های بنیادی خونساز نگاه كنیم، اهمیت این قضیه بیشتر و بیشتر مشخص می شود.
وی در زمینه مشكلات اهدا با وجود مزیت های آن گفت: متاسفانه در پیدا كردن اهدا كنندگان با مشكل مواجه هستیم، گرچه مراكز پیوند سلول های بنیادی خونساز وجود دارد ولی چون تعداد اعضای خانوار روز به روز در كشور كمتر شده است، در حال حاضر از هر 10 بیمار كه برای پیوند مراجعه می كنند، فقط برای 3 بیمار دهنده سازگار در خانواده پیدا می شود و 7 بیمار بدون دهنده هستند و جان آنها كاملا وابسته به یك اهداكننده غیر خویشاوند است.
*** پذیرش 13هزار نمونه داخلی در شبكه ملی اهداكنندگان سلول های بنیادی خونساز
وی افزود: خوشبختانه از سال گذشته شبكه ملی اهداكنندگان سلول های بنیادی خونساز در كشور راه اندازی شده و با كمك وزیر بهداست، این شبكه ملی به مجمع جهانی اهداكنندگان سلول های بنیادی خونساز متصل شده و در واقع بودجه ای در این خصوص اختصاص داده شده است.
حمیدیه گفت: الان در حال افزایش پذیرش افراد در این شبكه هستیم و الان حدود 13 هزارنمونه داخلی اهداكنندگان سلول های بنیادی خونساز و بند ناف در این شبكه ملی اهداكنندگان پذیرش شده اند.
دبیر شورای مراكز پذیره نویسی اهدای سلول های بنیادی خونساز و بانك های خون بندناف یادآور شد: در شش ماه سال جاری بیش از 400 مورد جستجو در این شبكه صورت گرفته است و تا الان چهار مورد اهداكننده برای افراد بیمار نیازمند به سلول های بنیادی خونساز پیدا شده است، منتهی این تعداد هنوز خیلی كم است و نیاز به افزایش دارد.
وی گفت: نكته مهم دیگری كه باید به آن توجه كرد، این است كه حتی اگر در كشورهایی پیشرفته مثل آلمان و آمریكا بررسی كنیم می بینیم كه با وجود چندین میلیون نفرداوطلب باز هم آن ها 60 تا 70 درصد نمونه هارا در داخل كشور خودشان پیدا می كنند و مابقی را باید از نمونه خارج از كشور استفاده كنند.
وی با اشاره به اینكه خداوند در واقع جوری كمپلكس سازگاری بافتی ( HLA) افراد را قرار داده است كه كاملا پراكنده است و نمی توان كاملا در داخل یك كشور فراهم كرد گفت: بنابراین ما باید به غیر از ایجاد و گسترش شبكه ملی اهداكنندگان سلول های بنیادی خونساز در داخل كشور با شبكه های ملی اهداكنندگان در سطح بین المللی نیز باید ارتباط برقرار كنیم و این امر مهم و قابل تامل است و خوشبختانه با اتصال به مجمع جهانی اهداكنندگان این اتفاق افتاده و ما در هر دو جبهه در حال فعالیت هستیم.
حمیدیه در خصوص استفاده از نمونه سلول های بنیادی اهداكنندگان خارجی افزود: در شش ماه نخست سال جاری نمونه هایی از اهداكنندگان سلول های بنیادی خونساز نیز از خارج به كشور وارد شده اند، هرچند اهداكننده چه داخلی و خارجی وجهی را دریافت نمی كند و این كار را با میل خود و به صورت رایگان انجام می دهد اما وقتی قرار باشد نمونه از خارج از كشور بیاید، تست های مختلف سلامت مثل ایدز، هپاتیت و نیز جداسازی سلول همگی هزینه دارد كه برعهده بیمار است.
وی یادآورشد: اما در داخل كشور با اجرای طرح تحول سلامت خوشبختانه هزینه ها در این زمینه در داخل كشور نزدیك به صفر شده است.
*** اهدای سلول های بنیادی نیازمند منابع مالی/ راه اندازی سایت كمك خیرین به شبكه ملی
وی در خصوص نبود اطلاع رسانی و ناآگاهی مردم از اهدای سلول های بنیادی خونساز گفت: در این زمینه باید اطلاع رسانی شود و متقابلا مردم ما نیز علاقه مند به همكاری در این زمینه هستند، اما در این خصوص نیاز به منابع مالی داریم، انجام تست HLA ( كمپلكس سازگاری بافتی ) برای اهدای سلول های بنیادی خونساز بسیار گران است و هر تست 300 تا 400 هزار تومان هزینه دربر دارد كه در واقع، مشكلات مالی موجب اطلاع رسانی اندك در این زمینه شده است.
حمیدیه یادآور شد: در تمام دنیا تمام این هزینه ها را دولت ها تقبل نمی كنند بلكه یكی از كارهایی كه در تمام دنیا انجام می شود، این است كه خیرین به كمك دولت می آید و در این زمینه یاری رسان هستند، خوشبختانه در وزارت بهداشت نیز این كار شروع شده و سامانه ای برای كمك مالی خیرین به شبكه ملی اهداكنندگان سلول های بنیادی خونساز در حال راه اندازی است.
وی با اشاره به این كه در واقع در این حوزه هم ما به كمك مالی و هم به كمك سلولی مردم نیاز داریم، گفت: اگر افراد شرایط مشخص شده برای اهدا را داشته باشند، هیچ محدودیتی در اهدا وجود ندارد.
دبیر شورای مراكز پذیره نویسی اهدای سلول های بنیادی خونساز و بانك های خون بندناف افزود: خوشبختانه مراكز پذیرش اهداكنندگان سلول های بنیادی خونساز نیز در شهرهای مختلف شیراز، تبریز، اصفهان، كرمان و كرمانشاه، مشهد راه اندازی شده است و افراد نیاز نیست كه به تهران مراجعه كنند، این دفاتر زیر نظر سازمان انتقال خون یا دانشگاه های علوم پزشكی سراسر كشور در حال فعالیت است.
وی یادآور شد: پیش از این افراد برای پذیره نویسی برای اهدای سلول های بنیادی به تهران مراجعه می كردند كه با راه اندازی دفاتر در برخی از استان ها از رفت و آمد افراد جلوگیری شده است، در حال حاضر در تهران نیز 4 مركز اهداكنندگان سلول های بنیادی خونساز در بیمارستان دكترشریعتی، بیمارستان طالقانی، سازمان انتقال خون ایران و بیمارستان مركز طبی كودكان فعال و پذیرش انجام می شود.
علمی** 9340**2017
خبرنگار:منیر ابراهیمی زاده**سردبیر: زهره محتشمی پور
برای اطلاع از اخبار متنوع علمی و فناوری، با كانال علمی ایرنا در تلگرام همراه شوید:
irnaelm@
https://telegram.me/irnaelm
تهران- ایرنا- پیوند سلول های بنیادی خونساز فناوری نوین پزشكی است كه با آن می توان 60 بیماری صعب العلاج و كشنده را درمان كرد؛ 17 سپتامبر (27 شهریور) روز جهانی تقدیر از افرادی است كه با اهدای سلول های بنیادی خونساز، سلامت و زندگی را از همنوعان خود دریغ نمی كنند.
