ضرورت توجه به حقوق كودكان؛ اصلی مهم و بنیادین

كودكی از مهمترین و موثرترین دوره های زندگی به شمار می رود كه در آن شخصیت فرد شكل می‌گیرد و این مهم نشان می دهد، كودكان تنها به توجه و مراقبت جسمانی نیاز ندارند، بلكه تمامی ابعاد اجتماعی، عاطفی، شخصیتی و هوشی آنان به عنوان عوامل تعیین كننده و اساسی زندگی، نیازمند رشد و پرورش هستند.
كودكان، سرمایه های اجتماعی هر جامعه ای محسوب می شوند كه برای رشد و بالندگی به حقوقی احتیاج دارند و این امر نیازمند توجه همگانی است. مجمع عمومی سازمان ملل متحد به این منظور و بر پایه نظر صندوق كودكان سازمان ملل متحد(یونیسف)، پیمان نامه حقوق كودك را در 1989 میلادی در یك مقدمه و 54 ماده تصویب كرد كه 41 ماده آن حقوق كودك و 13 ماده دیگر درباره چگونگی اجرای آن است.
این پیمان نامه به حقوقی چون «حق حیات، كسب هویت، حق زیستن با والدین، حق ابراز عقیده، آزادی تفكر و مذهب و حق تفریح و بازی برای كودكان» اشاره دارد و كشورهایی كه به آن می پیوندند، باید بكوشند تا شرایط رفاهی، حقوقی، آموزشی و پرورشی كودكان را بر پایه این پیمان نامه ارتقا دهند. البته پیش از آن در 1946 میلادی انجمن عمومی سازمان ملل متحد برای حمایت از كودكان، صندوق كودكان این نهاد را ایجاد كرد.
آنچه سبب شد تا هشتم اكتبر به عنوان «روز جهانی كودك» نام گذاری شود آن بود كه دو دانش آموز 9 ساله مدرسه آتاتوری در نیویورك در هشتمین روز اكتبر 1986 میلادی با نگارش نامه ای از تمامی كودكان جهان خواستند تا روزی را به صلح اختصاص دهند.
یكی از این كودكان در پیام خود نوشته بود: «بزرگترهای ما عقاید ثابتی دارند. آنها ما را دوست دارند چون بچه‌هایشان هستیم اما آیا آنها می‌دانند كه چه دنیایی را برای ما به وجود می‌آورند. اگر كمترین اشتباهی در ماشین هسته‌ای آنها رخ دهد ما هرگز شانسی برای رشد نخواهیم یافت. ما امكانی برای رشد و پرورش می‌خواهیم.»
یونیسف هر ساله با تعریف و تبیین شعاری برای این روز می كوشد تا در راستای اهداف بین المللی مقرر در پیمان حقوق كودك گام بر دارد و به همین منظور در سال جاری عنوان «فرزند پروری مثبت و جامعه ایمن» را تعیین كرده است.
پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت روز جهانی كودك با «عاطفه كیانی نژاد» كارشناس ارشد روانشناس بالینی و مدرس دانشگاه جامع علمی كاربردی به گفت و گو پرداخت.
كیانی نژاد دوره كودكی را از دو تا 12 سالگی عنوان كرد و گفت: فردی كه از موهبت عشق و احترام برخوردار است، احساس امنیت می كند و این حس زمانی در كودك اوج می گیرد كه دریابد والدین همچون تكیه گاهی استوار، همواره حامی و پشتیبان او هستند اما هنگامی كه حس امنیت از میان برود، علایم اضطراب و استرس در كودك ظاهر می شود.
این روانشناس، اطمینان به داشتن خانواده ای مستحكم را از دیگر نیازهای كودكان دانست و اظهار داشت: پدران و مادران با جمله هایی چون «دوستت دارم»، «من به تو افتخار می كنم» و «همیشه در كنارت می مانم» می توانند، حس امنیت و تعلق را به فرزندان منتقل كنند. در خانواده هایی كه در بیشتر زمان ها در آن درگیری و مشكل وجود داشته باشد، حس تعلق شكل نمی گیرد و این امر به شدت سبب آسیب در كودكان می شود. رفتارهای همراه با خشونت و انتقادهای زیاد، این پیام را به كودك انتقال می دهد كه او دوست داشتنی نیست و به عنوان موجودی زیادی و مزاحم به شمار می رود.
این مدرس دانشگاه، احترام به عزت نفس را از دیگر حقوق كودكان برشمرد و بیان كرد: خانواده ها باید با فرزندان خود رفتاری محترمانه داشته باشند. در فرهنگ عمومی اعتقاد بر این است كه همواره می بایست احترام به بزرگترها صورت پذیرد و به این موضوع در ارتباط با كوچكترها زیاد توجه نمی شود. بی احترامی به فرزندان، احساس حقارت در آنها را به وجود می آورد و عزت نفس آنان را از میان می برد. كودكانی كه به دلیل تحقیر آسیب می بینند، احساس بی ارزشی می كنند و ممكن است در ارتباط با والدین و دیگران نیز پرخاشگر شوند.
وی در ادامه افزود: كودكان سعی می كنند تا در زمینه هایی كه توانایی دارند، علاقه و خلاقیت خویش را نشان دهند، به همین دلیل بایستی به شكوفایی استعدادهای آنان توجه كرد و باید نسبت به این موضوع آگاهی داشت كه كودكان استعدادهایی دارند كه اگر در فضا و بستر مناسب قرار بگیرند این ظرفیت ها آشكار می شوند. همچنین تشویق و ترغیب كودكان نسبت به انجام دادن فعالیت های ورزشی و هنری بسیار ارزشمند است. ورزش و هنر تاثیر بسیار خوبی بر سلامت جسمی و روانی افراد می گذارند و در حقیقت غذای روح انسان محسوب می شوند.
كیانی نژاد شرط داشتن فرزندانی خودساخته و مستقل را رفتارهای همراه با نظم و اقتدار والدین ارزیابی كرد و گفت: زندگی كودك باید برپایه یك برنامه پیش بینی شده، باشد و اموری مانند «زمان خواب، غذا خوردن، مدرسه رفتن، انجام دادن تكلیف و بازی» مشخص باشد. یكی از مهمترین نیازهای كودك این است كه به یك پدر و مادر قوی، با اقتدار و بابرنامه تكیه كند. والدینی كه سردرگم، آشفته، ضعیف، ناتوان و درگیر مشكلات گوناگون هستند نمی توانند نیازهای كودك را پاسخ دهند و فرزند احساس می كند كه هیچ تكیه گاهی ندارد و این مساله آسیب زا است. در حالی كه باید والدین تعیین كننده باشند تا كودك به راحتی به آنها اعتماد كند. همچنین باید برای داشتن كودكانی با عزت و اعتماد به نفس بالا عشق و اقتدار را به یك میزان به فرزندان ارایه داد.
این روانشناس تشویق و تنبیه را كاربردی، مهم و موثر در تربیت دانست و در تعریف این دو ابزار بیان داشت: اتفاق هایی كه پس از رفتار نادرست كودك می افتد، اگر به گونه ای باشد كه فرد در آینده آن عمل را از خود بروز ندهد و كمتر آن را انجام دهد، تنبیه است اما در صورتی كه واكنش به گونه ای باشد كه سبب تشدید و تكرار آن رفتار شود تشویق محسوب می شود. «لبخند، نوازش، بوسیدن، بیان جمله های محبت آمیز و تمجید از كار نیك كودك» جزو تشویق های مناسب هستند. تربیت باید متمركز بر تشویق باشد و والدین حتی كارهای نامناسب كودكان را اگر سبب آسیب و آزار به خود كودك و دیگران نمی شود نادیده بگیرند. بسیاری از رفتار كودكان مربوط به سن آنها است و اشتباه ها و فراموش كاری، اقتضای دوران كودكی به شمار می رود كه با بزرگ شدن فرد این مشكل ها برطرف می شود. خانواده ها باید با مطالعه و انجام دادن مشاوره در ارتباط با دوره كودكی و رفتارهای طبیعی و غیر طبیعی این برهه از زندگی، اطلاعات لازم را كسب كنند. جایزه های مادی نیز بخشی از تشویق ها محسوب می شوند كه پیشنهاد می شود در زمان های لازم به كار روند اما نباید تنها نوعِ تشویق باشند، جایزه هایی چون بردن به پارك و دعوت از دوست مورد علاقه كودك به منزل، اثرگذاری بیشتری دارد كه تشویق های اجتماعی لقب گرفته اند.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینكه بی اعتنایی بهترین نوع تنبیه است، یادآور شد: زمانی كه كودك رفتار اشتباهی انجام می دهد با تغییر رفتارهایی مانند نگاه، صحبت نكردن و فاصله گرفتن این پیام به كودك منتقل شود كه پدر و مادر از رفتار تو ناراحت هستند و او به مرور زمان متوجه خواهد شد كه با انجام دادن این رفتار، توجه والدین نسبت به وی كم می شود، بنابراین آن عمل را دیگر انجام نمی دهد. بی اعتنایی یكی از راه های كاهش اشتباه است كه در بلند مدت به خوبی پاسخ می دهد. تنبیه مناسب دیگر گرفتن امتیازهایی محسوب می شود كه كودك به آنها علاقه و برای او اهمیت دارد و به آن محرومیت می گویند اما نباید این محرومیت بیشتر از یك روز طول بكشد. در این روش بایستی رفتارهای ممنوعه توضیح داده شوند، رفتارهایی چون ابراز خشونت نسبت به همسالان، لج بازی و نافرمانی های شدید نسبت به والدین رفتارهایی هستند كه باید نسبت به آن واكنش نشان داد.
«تحقیر كردن، پرخاشگری و فریاد زدن، نصیحت های طولانی مدت، تنبیه بدنی و تهدید به آن» جزو تنبیه های بسیار مخرب است و تربیت متمركز بر این نوع تنبیه، بدترین و نامناسب ترین روش تربیتی به شمار می روند زیرا كودك به لحاظ اعتماد و عزت نفس به شدت آسیب می بیند.
وی میزان زمان مجاز تماشای برنامه های تلویزیونی و بازی های رایانه ای را برای كودكان سه تا چهار ساعت ارزیابی كرد و اظهار داشت: زیاده روی در كاربرد این برنامه ها، سبب بروز چاقی و كم تحركی می شود و روی هوش و هماهنگی حركتی كودك تاثیر منفی دارد. هوش كودك زمانی رشد می كند كه تحرك و جنب و جوش داشته باشد و فعالیت های فكری انجام دهد، در حالی كه مغز انسان در هنگام تماشای تلویزیون از نظر كاركرد در كمترین میزان موجود است. تماشای زیاد برنامه های تلویزیونی و استفاده از بازی های رایانه ای همچنین سبب كاهش ارتباط اجتماعی می شود و كودك دیگر نیاز و اشتیاقی برای برقراری ارتباط با هم سالان خود ندارد و این مساله او را به لحاظ مهارت اجتماعی در بزرگسالی دچار مشكل می كند.
برخی از بازی های فكری رایانه ای برای كودكان مفید است اما بازی هایی كه دارای مفهوم های خشونت آمیز هستند برای كودكان ضرر دارند و برخی از بازی ها هم چون بازی فوتبال با وجود آنكه در آن خشونتی وجود ندارد اما استرس زیادی به كودك وارد می كند كه از چهره و رفتار وی مشخص می شود، به همین جهت برای كودك مناسب نیستند.
كیانی نژاد با اشاره به اهمیت تماشای فیلم و برنامه های مناسب سن كودك تصریح كرد: برنامه های نامناسب سبب می شود تا ذهن فرد به شدت درگیر شود و استرس و خشمی كه به او انتقال می یابد، آسیب جبران ناپذیری را به كودك تحمیل می كند. تماشای فیلم های خانوادگی برای كودكان ممنوع است و نباید به آنها اجازه تماشا داده شود زیرا هیجان و استرس های این فیلم ها را متناسب با بزرگسالان طراحی می كنند كه این میزان از هیجان برای كودكان بسیار زیاد و مخرب است. صحنه ای كه سبب گریه و اندوه بزرگسال می شود كودك را دچار ترس و افسردگی می كند و تا روزها و ماه ها او را آزار می دهد.
این روانشناس در پایان ارتباط عاطفی عمیق و مستحكم میان اعضای خانواده را در تربیت صحیح كودك بسیار مهم ارزیابی كرد و گفت: فردی كه با همسر و دیگران دچار مشكل و نزاع است به طور حتم قادر نیست تا با فرزندان نیز تعاملی سازنده داشته باشد و این مساله یكی از اساسی ترین مشكل هایی است كه به ناهنجاری و آسیب های اجتماعی كودكان منجر می شود. اختلاف نظر در تمام خانواده ها وجود دارد اما باید این موضوع همراه با احترام متقابل باشد و با توهین و خشونت نباشد.
*گروه اطلاع رسانی
خبرنگار: مهسا شریفی** انتشار دهنده: شهربانو جمعه
**پژوهشم**2059**2002**9131