به گزارش ایرنا تاریخچه صنایع دستی در سیستان و بلوچستان همچون دیگر مناطق ایران به گذشته های دور بر می گردد به طوری كه بر اساس مشاهدات باستان شناسان نخستین شواهد دست ساخته ها در این استان را می توان به ابزار سنگی ساخته شده توسط انسان در منطقه لادیز به دوره پارینه سنگی دانست اما آن چیزی كه به صورت متداول به عنوان صنایع دستی عموم مردم می شناسند به سایت های باستان شناسی استان نظیر شهر سوخته با آثاری همچون حصیر بافی، پارچه بافی و ابزار چوبی با قدمت پنج هزار ساله برمی گردد.
به گفته بسیاری از كارشناسان صنایع دستی تجلی ویژگی های فرهنگی و مظهر تمدن انسان های هر جامعه در گذر تاریخ است.
قالی بافی، گلیم بافی، چادر بافی، حصیر بافی، سوزن دوزی، سفالگری، طلاسازی، صنایع دستی دریایی و لنج سازی تنها بخشی از هنرهای دستی مردم این دیار است كه هر بیننده ای را به خود جلب می كند.
**سوزن دوزی
این هنر تنها با مدد دستان توانا و فكر خلاق زنان هنرمند سیستان و بلوچستان بر عرصه پارچه جاودان می شود به طوری نقش و نگاره های آن را می توان بر روی سجاده، رومیزی، كوسن، روتختی، جانماز و غیره مشاهده كرد.
**خامه دوزی
خامك دوزی یا خمك دوزی واژه محلی خامه دوزیست كه سفید دوزی نیز خوانده می شود اما آنچه از گذشته های دور بر آن نامیده شده خمك دوزی است، نامی كه درخشش زیبای الیاف ظریف ابرایشم درتارو پود پارچه های زیبای سیستان را به همت دستان پرتوان وذوق بی كران مردمانش یادآور می شود.
از این هنر زیبا در تزیین لباس، جانماز، كوسن و رومیزی و حتی دیوار كوب استفاده می شود كه تاریخ و قدمت آن را می توان با زمان ظهور ابریشم در سیستان مصادف دانست به طوری كه به گواه بسیاری از كارشناسان اوج این هنر را همچون دیگر هنرها و صنایع سیستان و بلوچستان می توان به دوره اشكانی وساسانی نسبت داد.
دلیل خواندن این هنر ظریف و زیبای اصیل سیستانی به این نام این است كه در گذشته ابریشم به صورت خام یعنی بدون هیچ پرداخت و یا اعمالی از قبیل رنگرزی و پخت یا سفید كاری مورد استفاده قرار می گرفت وهمین امر دلیلی بر نامیدن این هنر بدین نام است.
***سیاه دوزی
سیاه دوزی نوعی سوزن دوزی است كه این نوع دوخت برای تزیین پیش سینه و سر آستین لباس بكار می رود و تنها از نخ سیاه رنگ كه معمولا ابریشمی است استفاده می شود.
هنرمندان در این هنر با دوخت دندان موشی به هم چسبیده نقشهایی را به شكل مثلث بر روی لباس می دوزند و بین این دندان موشی ها گاهی از دوخت زنجیره استفاده می شود.
***پریوار دوزی
این نوع دوخت، پلیوار نیز نامیده می شود كه نوعی گلدوزی بر روی پارچه است كه بیشتر بر روی حاشیه روسری، دور آستین و سرپاچه شلوار استفاده می شود.
***حصیر بافی
هنر حصیر بافی جایگاهی ویژه در زندگی مردمان سیستان وبلوچستان داشته است به طوری كه این هنر پیشینه ای به درازای شهرسوخته و دریاچه هامون دارد.
حصیر بافی در منطقه سیستان با گویش «خولك بافی» و در منطقه بلوچستان با گویش «تگرد» تلفظ می شود كه از نظر نوع مواد اولیه با هم تفاوت زیادی دارند به طوری كه خولك بافی از ساقه های نی و تگرد از برگ درختان خرمای وحشی (داز) بافته می شود.
محصولات تولیدی حصیر بافی سیستان عبارتند از پرده، سایه بان و توتن ( نوعی قایق حصیری) و از محصولات تولیدی حصیربافی بلوچستان می توان به روپگ( جارو)، پروند( كمربند برای بالا رفتن از درخت نخل)، سواس( صندل)، سمان( زیرانداز)، سفت ( جانماز)، كچو( خورجین)، كپات( سبد كوچك) و غیره اشاره كرد.
*** سفال
سفال در سیستان و بلوچستان با نام روستای كلپورگان سراوان در آمیخته شده به طوری كه زنان هنرمند این روستا با پیروی از نیاكان خود حیات هفت هزار ساله نوعی سفال پیش از تاریخ ایران را با همان روش ساخت و تزیین ادامه دادند و این روستا را به موزه زنده خاك تبدیل كردند.
زنان روستای كلپورگان سراوان بدون استفاده از چرخ سفالگری در تهیه سفال، آن را به روش سنتی ابتدایی، بدیع و به كمك دست می سازند كه این امر موجب شگفتی جهانیان شده است.
طرحها و نقشهای سفال كلپورگان نیز كاملا هندسی است و تداعی نقشهای باستانی است تــزیینــات روی سفالینه ها با نمادهای تجریدی است كه از نسلی به نسل دیگر به یادگار مانده است و حكایت از راز و رمــز و خواهش های روحی و درونی هنرمند از محیط اطراف و اعتقادات و باورهای او دارد و اغلب نمادها شبیه به نقوش سفالهای پیش از تاریخ و آغاز دوره تاریخی است.
از نكات جالب در این سفال این است كه در آن لعاب به كار نمی رود بلكه برای تزیین و نقاشی از سنگ تیتوك استفاده می شود، این سنگ در منطقه تپه آچار در كهوران مهرستان در همسایگی سراوان یافت می شود و رنگ آن معمولا قهوه ای یا سیاه است، این سنگ نوعی سنگ منگنز است و رنگی كه از آن به دست می آید قهوه ای است.
سفال كلپورگان اغلب به شكل كاسه، كوزه، جام، قدح، پارچ و لیوان و قلك ساخته می شود و اغلب ظرف های ساخته شده آن نیز دارای سرپوش است كه گاه خود به عنوان ظرفی مستقل مورد استفاده قرار می گیرد.
هر چند در مورد این اثر تاریخی و هنر زیبا تبلیغاتی در خور شان آن انجام نشده اما آنقدر هویت و كیفیت منحصربفردش مشهود بوده كه اكنون در بازارهای مهم جهانی شهره است به گونه ای كه اینك كوره های سفالپزی كلپورگان نام دومین كارگاه سفال دنیا و تنها موزه زنده سفال را با خود یدك می كشند.
***سكه دوزی
این هنر به دلیل مصارف تزئینی وزینتی اش پس از سوزن دوزی جایگاه ویژه ای در صنایع دستی بلوچستان دارد به طوری كه هنرمندان با مواد و مصالحی نظیر آینه های ریز ودرشت، پولك، منجوق و مروارید، خرمهره، دكمه صدفی، نوار یراق، پارچه، سكه و صدف استفاده می شود كه در جشن ها و مراسم شاد استفاده می شود.
***گلیم بافی
به گفته كارشناسان آنچه كه در تاریخ آمده این است كه با آمدن سكاها به سیستان و بلوچستان تحولی بزرگ در این منطقه صورت گرفت كمترین چیزی كه امروز می توانیم بگوییم این است كه بافته های منطقه تحت تاثیر هنر سكاها تحولی عظیم یافت.
شهرت بافته های سیستان در دوره اسلامی نشان از یك هنر پر سابقه و كهن دارد.
در گذشته مردمان این منطقه نیز مانند سایر اقوام كوچ رو بوده و در چادر زندگی می كردند و از گلیم به عنوان زیر انداز، پشتی، سفره آرد و نان ،خورجین و كیسه های نمك استفاده می شد.
همچنین هنرمندان برای تزیین گلیم از خرمهره، صدف، سكه، منگوله و سنگهای زینتی بهره می گرفتند.
نقوش گلیم سیستان به صورت هندسی، ذهنی و راه راه بر گرفته از محیط اطرافشان است و رنگ بندی تیره گلیم این منطقه را از سایر گلیم های مناطق دیگر متمایز می كند.
***زیورآلات سنتی
طلا فلزی جاودان و درخشنده است و در زندگی تاریخ بشر اهمیت زیادی داشته است از این رو وجود كوره های ذوب فلز در سیستان و بلوچستان نشان از قدمت هنر فلز سازی در این منطقه دارد به طوری كه زیورآلات سنتی اغلب برای خود آرایی و گاه ریشه های مذهبی نیز دارد استفاده می شده است.
تاریخچه بیشتر نگاره ها و نقشها و روشهای تزئینی زیورآلات به روزگاران باستان بر می گردد.
هنر زیورآلات سنتی در این منطقه آمیزه ای از هنر میناكاری، مرصع كاری، مشبك كاری، منبت كاری و كنده كاری است، این هنر دارای تنوع بی نظیر محصولات با بیش از 50 گونه مختلف است كه از آن جمله می توان به گوشواره، چوری ( النگو)، سربند، كپگو( گردن بند) و تاسنی ( سنجاق سینه) اشاره كرد.
7316 ** 6081 خبرنگار: عصمت جهانی ** انتشار دهنده: حیدر سرایانی
اخبار لحظه به لحظه را در كانال تلگرامی «اخبار ایرنا سیستان و بلوچستان» دنبال كنید. @irnazahedan
زاهدان- ایرنا- مردمان صبور، بردبار و با ذوق سیستان و بلوچستان با ظرافت و زیبایی خاص، خالق زیباترین هنرهای صنایع دستی كشور هستند.