امام موسی كاظم(ع)؛حافظ مذهب جعفری

هفتمین روز صفر 128 هجری قمری، در ابواء منطقه ای میان مكه و مدینه در خانه امام جعفر صادق(ع) ششمین پیشوای شیعیان و حمیده همسر ایشان بانویی پاكدامن و زاهد، فرزندی از تبار خاندان پاك رسول خدا(ص) دیده به جهان گشود.

امام موسی بن جعفر(ع) در كودكی از دانش پدر بزرگوار خویش بهره مند شد و رسالت سنگین امامت و هدایت مردم را پس از شهادت امام جعفر صادق(ع) در 20 سالگی بر عهده گرفت. «كاظم و صابر» از لقب های این امام همام و «ابوالحسن، ابوابراهیم و باب الحوائج» از كنیه های ایشان است. دوره امامت هفتمین امام شیعیان 35 سال به طول انجامید و با حكمرانی خلفای عباسی چون «منصور دوانیقی، مهدی عباسی، هادی عباسی و هارون الرشید» همراه بود.

با توجه به ظلم و جور دستگاه خلافت و همچنین وجود انحراف های بسیار در جامعه، امام موسی كاظم(ع) فقه جعفری، اخلاق، تفسیر و كلام را كه از زمان امام صادق(ع) و پیش از آن در زمان امام محمدباقر(ع) آغاز و عملی شده بود، ادامه داد و با تلاش مستمر خویش به تبلیغ دین اسلام، گسترش فرهنگ اسلامی، تبیین معارف و احكام الهی در قالب احادیث، تربیت شاگردان بزرگ، مبارزه با حاكمان مستبد و ساماندهی شیعیان با شیوه های مختلف تربیتی، عملی، مناظره های سیاسی پرداخت.

این فعالیت های روشنگرانه سبب شد تا حقانیت مكتب جعفری برای تمام مردم آشكار و حساسیت دستگاه حاكم نسبت به فعالیت های دینی وی بسیار شود، بنابراین مهدی خلیفه عباسی كه وجود امام موسی كاظم(ع) را مانعی در جهت پیشبرد اهداف خویش می دید، امام(ع) را در بغداد بازداشت كرد و پس از مدتی دوباره ایشان را از زندان رها ساخت و پس از بر تخت نشستن هارون الرشید فرزند او، هفتمین امام شیعیان دوباره ظلم و ستم یك خلیفه عباسی دیگر را نسبت به خود مشاهده كرد اما اقدام های نادرست هارون الرشید هرگز سبب نشد تا وی از ادامه فعالیت های دینی بازماند و بارها به وسیله ایشان به مكان های مختلف فرستاده و زندانی شد و سرانجام این امام همام را در 25 رجب 183 هجری قمری، در 55 سالگی مسموم و به شهادت رساندند.

سالروز ولادت هفتمین اختر تابناك آسمان امامت و ولایت سبب شد تا پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا با «حجت الاسلام مجید رضایی دوانی» مدیر مركز مطالعات قرآن دانشگاه مفید قم و پژوهشگر امور دینی به گفت و گو بپردازد.

حجت الاسلام رضایی دوانی با بیان اینكه امام موسی بن جعفر(ع) در شرایط بسیار سختی امامت امت اسلامی و پیروان مكتب اهل بیت(ع) را برعهده گرفت، گفت: با توجه به شرایط دشوار و سختی كه در آن روزگار برای ایشان وجود داشت با مزایای خاصی نیز همراه بود. تلاش های فراوانی كه امام باقر(ع) و امام صادق(ع) در تربیت شاگردان بسیاری انجام داده بودند، به ثمر رسید و علما و فقهای برجسته ای در جامعه اسلامی به عنوان افرادی كه پیرو اهل بیت(ع) بودند، پرورش یافتند و مكتب تشیع در بخش علمی توانسته بود، بسیار پیشرفت كند. بنابراین جامعه شیعه گرچه از نظر سیاسی محدود شده بود و امكان حضور سیاسی به صورت گسترده در آن شرایط فراهم نبود اما از نظر علمی از جایگاه بسیار گسترده ای برخوردار شد.

مدیر مركز مطالعات قرآن دانشگاه مفید قم در ادامه افزود: امام موسی كاظم(ع) به تربیت شاگردان برجسته همت گماشت اما در آن هنگامه حكومت بنی عباس از اقتدار خاصی برخوردار و جایگاه این حكومت پس از فراز و نشیب های بسیار در جامعه آن روز تثبیت شده بود. دوران بسیار طولانی امامت امام(ع) به مدت 35 سال به طول انجامید و به عنوان بیشترین دوره امامت در میان ائمه معصومین(ع) مطرح است و از هنگامه 20 سالگی تا 57 سالگی ایشان بوده و با خلافت منصور دوانیقی، مهدی، هادی و هارون عباسی همراه بود، خلفایی كه از نظر سیاسی، نظامی و ... بسیار قدرتمند بوده اند. در واقع پایه ریزی تمدن اسلامی در دوره بنی عباس شكل گرفت.

وی درباره جایگاه علمی هفتمین امام شیعیان یادآور شد: دیدگاه هایی كه در دوره هفتمین امام شیعیان مطرح بود، سبب شد در سده دوم هجری قمری با جامعه اسلامی رو به رو شویم كه وسعت آن بسیار گسترده شده و در كنار آن حكومت نیز قدرتمند شده بود. گرچه در آن هنگامه انحراف های فراوانی به وجود آمده اما علاوه بر آن قدرت سیاسی و نظامی بسیار بود و از نظر علمی جامعه تحول پیدا كرد و گروه ها و مكتب های بسیاری شكل گرفتند. بنابراین در چنین شرایطی فردی باید امامت مسلمانان را برعهده می گرفت كه از سجایا و ویژگی های اخلاقی بسیار ویژه ای برخوردار باشد. امام(ع) هم از نظر سیاسی، علمی و همچنین اخلاقی افراد بسیار زیادی را به خود جذب كرد و با اخلاق اسلامی، صبر و درایتی كه داشت، توانسته بود در میان یاران امام صادق(ع) حضور جدی داشته باشد و آنها نیز جایگاه این امام همام را به دلیل آنكه از مقام علمی ایشان را مشاهده كرده بودند، به راحتی بپذیرند. یاران امام صادق(ع) نیز با ایشان به مناظره و بحث می پرداختند. بنابراین هنگامی كه فردی توانسته باشد در طول 35 سال با موفقیت این دوره را سپری و افراد بسیاری را به خود جذب كند، این امر نشان دهنده دانش و تقوای والای ایشان بوده است.

حجت الاسلام رضایی دوانی با بیان اینكه یكی از ویژگی های برجسته هفتمین امام شیعیان فرو خوردن خشم است، ادامه داد: این صفت برای امام موسی كاظم(ع) به این دلیل بیان شده كه بسیار خوب خشم خویش را كنترل می كرد و در سخت ترین مسایل و در مصیبت های فراوانی كه برای وی ایجاد می شد، با بردباری و رفتارهای مدبرانه برخورد می كرد. در روایتی نقل شده است؛ هنگامی كه ایشان به زندان رفت، این مكان را به عنوان فرصت عبادت و ارتباط با پروردگار می دانست.

مدیر مركز مطالعات قرآن دانشگاه مفید قم دلیل آنكه ایشان را باب الحوائج نامیدند، چنین توصیف كرد: تمام افرادی كه با پروردگار ارتباط دارند می توانند شفیع باشند اما گاهی برخی از ائمه معصومین(ع) به دلیل سختی هایی كه متحمل می شوند، خدای متعال لطف خویش را با برطرف كردن مشكل های مردم به خاطر شفاعت آن بزرگواران نزد خداوند، نشان می دهد و امام موسی كاظم(ع) نیز به دلیل سختی های فراوانی كه در زندان صبورانه تحمل كرد و ویژگی های بارز اخلاقی كه دارا بود، افراد بسیاری به ایشان توسل جستند و این امام همام را باب الحوائج نامیدند؛ یعنی ایشان به عنوان درگاهی ارزشمند و معنوی محسوب می شود كه می توان خواسته های خود را از امام(ع) خواست و به شفاعت این امام همام خدای متعال لطف می كند و مشكل ها را برطرف می سازد. گاهی وقت ها پروردگار امامت فردی را كه با بی توجهی مردم رو به رو می شود، با همین توسل هایی كه صورت می گیرد و اجابت می شود، آشكارتر می كند.

وی با بیان اینكه امام موسی كاظم(ع) پاسدار مكتب جعفری به شمار می رود و عنوان كرد: امام جعفر صادق(ع) میراث بسیار گرانسنگی را توانست عرضه كند و در درگیری هایی كه میان بنی امیه و بنی عباس وجود داشت شاگردان فراوانی را تربیت كرد و مطلب های علمی را وارد جامعه ساخت و مكتب واقعی اهل بیت(ع) را به همگان نشان داد. دستگاه خلافت ایشان را به شدت زیر نظر داشت و پس از آن به بغداد به عنوان مقر حكومت عباسی و همچنین بصره و مكان های مختلف در زندان منتقل كرد.

امام(ع) توانست از این موقعیت استفاده كند. ایشان از تمامی شاگردان امام صادق(ع) بهره برد و پس از آن نیز شاگردان برجسته ای را تربیت و آنان را به تمامی سرزمین های اسلامی فرستاد و روش جدیدی با عنوان وكالت را به وجود آورد كه در آن تمامی یاران خویش را به عنوان وكیل انتخاب كرد و از آنها خواست تا هر فردی در منطقه خویش به صورت مستقیم برای گسترش دین اسلام عمل كند. در واقع امام موسی كاظم(ع) توانست هویت جدیدی را به طرفداران مكتب اهل بیت(ع) بدهد و جایگاه آنان را ممتاز كند. به گونه ای كه از «ابوحنیفه نعمان بن ثابت» از علمای اهل سنت پرسیدند كه چه فردی برای خلافت ارزشمند تر است؟ وی گفت: امام موسی بن جعفر(ع). ایشان هم از نظر نسبی و نیز علمی و همچنین تقوایی و درایت از بنی عباس بسیار بالاتر است. امام(ع) توانسته بود در جامعه آن روز توانایی ها خود را نشان دهد و به صورت عملی جامعه شیعه را بسیار گسترده سازد. در واقع آن مكتب جعفری كه امام صادق(ع) از نظر علمی بسیار برای آن تلاش كرده بود، امام موسی كاظم(ع) توانست در عمق جهان اسلام این علوم را نشر دهد.

حجت الاسلام رضایی دوانی درباره شیوه برخورد امام موسی كاظم(ع) با فرقه های سیاسی تصریح كرد: روش برخورد امام(ع) با فرقه های سیاسی علمی بود. همانگونه كه امام علی(ع) نخستین امام شیعیان با افرادی كه مخالف ایشان بود، به زبان علمی به گفت و گو می پرداخت و تلاش می كرد تا آنان را قانع سازد. به یقین هنر اصلی ائمه معصومین(ع) این امر به شمار می رفت؛ به افرادی كه با آنان اختلاف نظر عقیدتی و دیدگاه های متفاوتی داشتند، فرصت می دادند تا پرسش ها را مطرح كنند و برای رسیدن به پاسخ صحیح به آنان وقت می دادند و این امر خود كار تربیتی بسیار گسترده ای بود زیرا اهل بیت(ع) با ایمان به توانایی های خویش به آنان فرصت می دادند تا به نتیجه برسند و از نظر درونی با عالم هستی ارتباط درستی برقرار كند و هیچگاه آنها را به عنوان یك مانع از مسیر خویش برنمی داشتند. هدف ائمه معصومین(ع) این بود كه تمامی انسان ها هدایت و این امر بسیار مهم بود تا مشكل های علمی با استفاده از برهان، دلیل و اخلاق برطرف شوند و حتی به افرادی كه با آنها بسیار تند برخورد می كردند، اجازه توهین نسبت به آنان را هرگز نمی دادند.

مدیر مركز مطالعات قرآن دانشگاه مفید قم در پایان شیوه به شهادت رساندن امام موسی كاظم(ع) را چنین توصیف كرد: پس از به شهادت رسیدن امام حسین(ع)، تمام دشمنان اسلام به این نتیجه رسیدند كه با خاندان اهل بیت(ع) نباید به شیوه رسمی و علنی برخورد كرد. زیرا چنانكه حكومت بنی امیه نیز به خاطر برخورد نادرست در واقعه كربلا با امام حسین(ع) و خاندان ایشان، از میان رفت. خلفای عباسی هرگز این شیوه را ادامه ندادند و با زندانی كردن امامان معصوم(ع) و فعالیت های پنهانی دیگر به مخالفت با آنان می پرداختند. شیوه برخورد آنها با امام موسی كاظم(ع) نیز چنین بود. هارون عباسی ظلم بزرگی را در حق انسانیت انجام داد و با خورانیدن سم به هفتمین امام شیعیان، ایشان را به شهادت رساند و پیكر پاك امام(ع) در كاظمین به خاك سپرده شد و دانشمندان بسیاری از آن مكان به عنوان پایگاه مهم تشیع یاد می كنند.
خبرنگار: فاطمه مهدوی**انتشاردهنده: شهربانو جمعه
پژوهشم**9128**9131
*ایرنا مقاله كانالی برای انعكاس مقالات اندیشكده ها – پژوهشكده ها - دانشكده ها - مراكز تحقیقاتی و رسانه های ایران وجهان*
Irnaarticle@