هجرت پیامبر(ص) از مكه و مهاجرت واقعی در آموزه های دینی

امروز (پنجشنبه) اولین روز از ماه ربیع الاول مصادف با سالروز هجرت حضرت رسول اعظم(ص) از مكه به مدینه و یادآور لیله المبیت است كه امیرمومنان(ع) با ایثار جان خود، در بستر پیامبر(ص) خوابید.
پس از هجرت رسول خدا (ص) به مدینه، بلافاصله دولت اسلامی تشكیل شد و با سرعت فراوانی در تمام بخش ها پیشرفت كرد و هجرت پیامبر(ص) و دیگر مسلمانان به مدینه، موجب شد كه اسلام از خطر نابودی در محیط خفقان آور مكه نجات یابد.
پس از اینكه گروهی از مردم مدینه در پیمان عقبه دوم با پیامبر(ص) عهد بستند كه از جان ایشان حفاظت كنند، آزارها و فشارهای مشركان بر مسلمانان مكه افزایش یافت. به همین علت پیامبر(ص) آنان را به هجرت به مدینه فرمان داد.
آنان در گروه های چند نفره و برخی به صورت فردی، مخفیانه و آشكارا به مدینه هجرت كردند. قریش احساس خطر كرد و منافع خویش را در معرض تهدید مسلمانان دید. به همین دلیل 40 نفر از بزرگان قریش در محلی به نام «دارالندوه» (محل برپایی جلسات مشورتی بزرگان مكه) گردهم آمدند و پیشنهادهایی را مطرح كردند كه در نهایت این پیشنهاد پذیرفته شد كه از هر قبیله، مردی دلاور انتخاب شود و سپس به اتفاق، با شمشیرهایشان شبانه بر پیامبر(ص) حمله كنند و او را در بستر، به قتل برسانند و زمان اجرای نقشه، شب اول ربیع الاول مقرر شد.
حضرت علی(ع) درباره چگونگی اطلاع یافتن پیامبر(ص) از نقشه مشركان فرمود: جبرئیل بر پیامبر(ص) نازل شد و او را از نقشه، آگاه كرد. همچنین او را از شبی كه آنان گردهم می آیند و از ساعتی كه بر بسترش هجوم می آورند، خبر داد. سپس جبرئیل پیامبر(ص) را به بیرون رفتن از خانه به سوی غار در وقت معین، فرمان داد.
حجت الاسلام سید هاشم رسولی محلاتی در كتاب زندگانی حضرت محمد(ص) می نویسد: در همان شبی كه 10 نفر یا به نقلی 15 نفر از قبیله های مختلف شمشیرهای خود را برای كشتن رسول خدا(ص) در پشت خانه پیامبر آماده كرده بودند؛ جبرئیل بر آن حضرت نازل شد و توطئه مشركان را به اطلاع پیامبر (ص) رساند.
آیه‏ 30 سوره انفال در این ارتباط می فرماید: (به خاطر بیاور) هنگامی را كه كافران نقشه می‏كشیدند كه تو را به زندان بیافكنند یا به قتل برسانند و یا (از مكه) خارج كنند. آنها چاره می‏اندیشیدند (و نقشه می‏كشیدند) و خداوند هم تدبیر می‏كرد و خدا بهترین چاره جو و تدبیركننده است.
از طرف دیگر با توجه به اینكه خانه‏های مكه در آن زمان عموما دیوارهای بلند نداشته و مردم از خارج خانه می‏توانستند رفت و آمد افراد خانه را زیر نظر بگیرند، رسول خدا(ص) باید مردی را به جای خود در بستر بخواباند تا مشركان نفهمند او در بستر مخصوص خود نیست و كار به تعویق نیفتد، البته انتخاب چنین فردی آسان نبود. زیرا این مرد باید شخصی فداكار و از جان گذشته و مؤمن و از نظر خلقیات و حركات نیز همانند رسول خدا(ص) باشد و تمام خطرهای این كار را بپذیرد.
پیغمبر به فرمان خدا، علی(ع) را برای این كار انتخاب كرد و حضرت علی(ع) حاضر شد تا این ماموریت ‏خطیر را انجام دهد و تا این حد به خدا و پیغمبرش ایمان داشته و در این راه فداكار باشد.
در چنین شرایطی بود كه آیه 207 سوره بقره در باره ایثار امیرمومنان(ع) نازل شد كه اشاره دارد: بعضی از مردم (با ایمان و فداكار، همچون علی(ع) در لیله المبیت‏ به هنگام خفتن در جایگاه پیغمبر) جان خود را به خاطر خشنودی خدا می‏فروشند و خداوند نسبت به بندگان مهربان است.
كفار قریش برای اجرای نقشه قتل پیامبر(ص) شبانه خانه او را محاصره كردند و صبح دم یورش بردند اما حضرت علی(ع) را در بستر رسول خدا(ص) یافتند و آن زمان بود كه از هجرت پیامبر مطلع شدند. لذا تمام توان و امكانات خود را برای یافتن پیامبر (ص) به كار گرفتند.
ابوجهل صد شتر با ارزش را به عنوان جایزه یابنده پیامبر (ص) یا خبردهنده از مخفیگاه ایشان، قرار داد.
قریشیان از بهترین ره یاب آن ناحیه كه «ابوكرزه» نام داشت استفاده كردند. او رد پای پیامبر (ص ) را تا غاری كه آن بزرگوار در آن بود، دنبال كرد اما كفار با دیدن تار تنیده بر دهانه های غار و لانه كبوتر در پایین آن، از رفتن به درون آن صرفنظر كردند و این چنین جان پیامبر(ص) از خطر مصون ماند. كفار سه روز در پی آن حضرت بودند و چون او را نیافتند، از جست وجو دست كشیدند.
از جمله دلایلی كه موجب شد تا پیامبر اسلام(ص) مدینه را هجرتگاه خویش برگزیند؛ می توان به مواردی چون پیوند فامیلی آن حضرت با برخی از قبیله های مدینه، موقعیت جغرافیایی مدینه، آبادانی و ثروت شهر مدینه و آمادگی ذهنی مردم مدینه برای پذیرش رسالت ایشان اشاره كرد.
در حدود سال هفدهم هجری بنا به دلایل مختلف، خلیفه دوم تصمیم گرفت تا برای تاریخ اسلام مبدایی قرار دهد . وقتی این موضوع در میان افراد مختلف مطرح شد هر یك پیشنهادی دادند، عده ای تولد پیامبر(ص)، گروهی بعثت و گروهی دیگر وفات آن حضرت را به عنوان مبدا تاریخ پیشنهاد دادند، در این میان حضرت علی(ع) پیشنهاد داد كه تاریخ هجرت رسول اكرم (ص) به مدینه مبنا قرار گیرد كه همین نظر نیز مورد پذیرش قرار گرفت.

** هجرت در قرآن
هجرت در لغت به معنای جدا شدن از چیزی است و به ترك وطن و كاشانه نیز به این جهت هجرت گویند كه جدا شدن از خانه و سرزمین است.
عوامل مختلفی می تواند موجب هجرت شود اما قرآن كریم از هجرتی به نیكی یاد می كند كه برای رضای خداوند و به سوی سرزمینی باشد كه بتوان در آن، دین خویش را حفظ و آموزه های آن را اجرا كرد.
در آیه 100 از سوره نساء و دیگر آیات مربوط به هجرت، قرآن كریم به مسلمانان دستور می دهد كه اگر در جامعه ای، نمی توانند وظیفه خویش را انجام دهند، باید به منطقه امن دیگر هجرت كنند، زیرا اسلام محدود به مكان و محیطی معین نیست.
بدین ترتیب، آشكار می شود كه علاقه به زادگاه و امثال آن، نمی تواند عذری برای هجرت نكردن باشد.
هدف آفرینش انسان، بندگی خداوند است، بندگی ای كه رمز آزادگی، سرفرازی و پیروزی انسان در تمام امور است. بنابراین هرگاه این هدف اساسی در مكانی دست یافتنی نباشد، باید از آن جا هجرت كرد زیرا زمین خدا وسیع است و باید به نقطه ای قدم نهاد كه امكان دسترسی به این هدف میسر باشد و انسان هرگز نباید اسیر علایقی از جمله وطن و خانه و كاشانه شود.
امیرمومنان علی(ع) در این باره فرمود: بهترین شهرها، شهری است كه تو را پذیرا شود و وسائل پیشرفت تو را فراهم كنند.
هجرت، قانونی همیشگی برای همه مكان هاست. یعنی هرگاه در جایی، آزادی مسلمانان به طور كامل سلب شود و ماندن در آن جا نتیجه ای جز زبونی و ترك وظایف الهی نداشته باشد، وظیفه مسلمانان است كه به مكان هایی هجرت كنند كه در آنها آزادانه به آیین خویش بپردازند.
خداوند در آیه 56 سوره عنكبوت بندگان خود را چنین راهنمایی می كند: ای بندگان من كه ایمان آورده اید و هم اكنون برای وظایف دینی خود، تحت فشار دشمن هستید، زمین من وسیع است. به جای دیگر هجرت كنید و تنها مرا بپرستید.
از جمله نكاتی كه می توان از آیه 41 سوره نحل درباره هجرت برداشت كرد، این است كه شخص مسلمان نباید میدان را خالی كند بلكه باید تا آنجا كه ممكن است در مقابل سختی ها ایستادگی كند و هرگاه كه تحملِ آزار دشمن، ثمری جز جرات یافتن و جسارت او و نیز تضعیف مسلمانان نداشت، باید هجرت كرد و با هجرت قدرت بیشتر به دست‌ آورد و حق را برپا كند.
از نظر اسلام، هجرت تنها به هجرت مكانی خلاصه نمی شود بلكه قبل از آن باید هجرتی روحی داشت، هجرتی از تاریكی به سوی نور و دوری جستن از آنچه با كمالات انسانی مغایر است.
حضرت علی (ع) درباره مهاجر واقعی فرمود: مهاجران واقعی، آنانند كه از گناهان، هجرت می كنند و مرتكب آن نمی شوند.
بررسی تاریخ اسلام نشان می دهد كه دو موضوع هجرت و جهاد، عامل پیروزی اسلام در برابر دشمنان نیرومند، بوده است و لذا هجرت سبب بقای اسلام و جهانی شدن آن و جهاد موجب بالندگی آن است.
هم اكنون نیز هجرت در بسیاری از جوامع كه امكان اجرای احكام اسلامی در آنها نیست می تواند در رساندن پیام اسلام به گوش جهانیان، رهگشا باشد.
مهمترین نتیجه هجرت، دستیابی به مكانی است كه بتوان در آن، خداوند را بندگی و به وظایف خویش عمل كرد.
هجرت در سرنوشت جوامع چنان جایگاهی دارد كه درباره آن گفته اند در پسِ چهره هر مدنیتی، مهاجرتی پنهان است و به سخن هر جامعه بزرگی كه گوش می دهیم، به زبان تاریخ یا اساطیر خود از هجرتی حكایت می كند.
آنچه انسان را در انجام دادن یك كار به تردید می اندازد، هراس از نرسیدن به نتیجه است و چه بسا این هراس، فرد را از انجام دادن كار، منصرف كند اما در مورد هجرت چنین نیست. زیرا مهاجر در هر صورت پیروز و رستگار است چون اگر به هجرتگاه خود برسد، به مقصود خویش یعنی بندگیِ پروردگار و گزاردن وظایف خویش رسیده و اگر در راه هجرت جان دهد، خداوند وعده كرده است كه به او پاداش شایسته دهد.
هجرت همانند هر كاری نیاز به آمادگی ها و توان هایی دارد. همان طور كه در آیه 42 سوره نحل آمده، مهاجران باید به دو صفت صبر و توكل مجهز باشند كه صبر در برابر خواسته های نفس برای آغاز هجرت و توكل برای به پایان بردن آن است.
هر كسی كه می خواهد به هجرتی دست زند، باید نخست از علایق پست مادی دل خالی كند و سپس با توكل به خدا از پیش آمدها هراسی به دل راه ندهد.
در قرآن، مسلمانانی كه در صف كافران باقی مانده و تن به ذلت داده اند، مورد نكوهش قرار گرفته اما درباره مهاجرانِی كه برای خدا هجرت می كنند، زندگی بهتر نوید داده شده و می فرماید كسی كه برای خدا هجرت كند، مكان امن فراوان و گسترده ای در زمین می یابد. همچنین در قرآن هجرت از جمله سبب های آمرزش گناهان شمرده شده است.
فراهنگ**1003** 1436**خبرنگار: محمدرضا جعفرملك**انتشاردهنده: داود پورصحت**