آسیب شناسی عملكردهای زیست محیطی

آلودگی هوا، كمبود آب و به آخر رسیدن منابع زیر زمینی، امروز به دغدغه جدی و اولویت اول تمام جوامع تبدیل شده است .
گرچه اولویت های جوامع به ظاهر باهم یكی نیست اما در برخی مباحث از جمله مسائل زیست محیطی سرنوشت همه ساكنان این كره خاكی بشكلی پیچیده با یكدیگر گره خورده و با هم درآمیخته است.
این بدان معنا است كه مصادیق این معضلات و مشكلات بویژه چالش های زیست محیطی با شدت و ضعف در همه جوامع وجود دارد و تنها زمان حادث شدن و بروز آنها متفاوت است.
اولویت ها، بحران ها و مشكلات جوامع مختلف در حقیقت از نظر موضوعی یكسان و مشترك است و تنها ممكن است زمان وقوع یا سرعت شناخت نسبت به آنها متفاوت باشد؛ مثلا بحران های زیست محیطی در نیمه دوم قرن بیستم به عنوان تهدید جدی در جهان توسعه یافته مطرح شد و اذهان عموم را به خود جلب كرد، در حالی كه همان زمان این مهم برای كشورهای عقب نگه داشته شده و در حال توسعه، امری حاشیه ای تلقی می شد و همین غفلت موجب شد تا مشكلات زیست محیطی در این جوامع به معضلاتی پیچیده تبدیل شود و چندین دهه بعد در این كشورها رخ نمایان كند.
همان زمان ضرورت حفظ محیط زیست، بازاندیشی در الگوهای توسعه و رفتار با محیط پیرامون به عنوان مهمترین راهكار برای مهار مشكلات و جلوگیری از بحران های زیست محیطی در دستور كار كشورهای پیشرفته قرار گرفت و این درحالی بود كه در این سوی كره زمین، بویژه در كشورهای در حال توسعه، تب صنعتی شدن بشدت بالا گرفته بود و حال و هوای توسعه صنعت به عنوان تنها الگوی پیشرفت هر روز رونق بیشتری می گرفت .
در همان زمان كه اروپا از راهی پرمخاطره برمی گشت تا محیط زیست خود را نجات دهد، آسیای جوان و كشورهای درحال توسعه از جمله كشور ما پای جای پای غرب گذاشت و به همین جهت زودتر از آنچه تصور می شد با روند روبه رشد جمعیت، افزایش مهاجرت از روستا به شهر ، تخریب مراتع و جنگلها و دستكاری تار و پود طبیعت، در میانه راه صنعتی شدن در معضلات زیست محیطی گرفتار شدیم.
در حال حاضر كلانشهرهای اصفهان، تهران، اهواز، اراك، تبریز، مشهد، شیراز و كرج به عنوان مناطق آلوده كشور با بحرانهای زیست محیطی بویژه آلودگی هوا، كمبود آب و كاهش روز افزون پوششهای گیاهی روبرو است و سلامت ساكنان این مناطق مورد تهدید قرار دارد.
فرصتهای و عرصه های موثر در سالم سازی و تلطیف محیط زیست در نقاط مختلف كشور از جمله تالاب گاوخونی، دریاچه ارومیه و فهرستی از عرصه های و فرصتهای بی نظیر طبیعی بتدریج به كانونهای بحرانی و متغیرهای تهدید كننده محیط زیست تبدیل شده و حمله ریزگردها مخاطرات جدی برای 22 استان كشور ایجاد كرده است.
هم اكنون جلوه های بهار در این استانها در سایه توده ای از ریزگردها و غبار متراكم پنهان شده و این پدید علاوه برتخریب طبیعت و محیط زیست منشا بسیاری از بیماریهای تنفسی و قلبی عنوان شده است .
تالاب ببن المللی گاوخونی در اصفهان كه همواره از نظر اقتصادی و زیست محیطی فرصت و نعمتی بزرگ برای شهر اصفهان و مناطق اطراف آن محسوب می شد اكنون برخاك نشسته و به عنوان كانون تولید ریزگردها به تهدیدی جدی برای محیط زیست منطقه مركزی تبدیل شده است .
كارشناسان محیط زیست و استادان دانشگاهها در چند سال اخیر نسبت به خطر بیابان زایی در نقاط مختلف كشور بویژه در شرق اصفهان و تشدید آلودگی هوا بدلیل خشك شدن رودخانه زاینده رود و تالاب گاوخونی هشدار داده و معتقدند : این عرصه طبیعی با توجه به شرایط كنونی می تواند تهدیدها و آسیب های بسیاری برای كلانشهر اصفهان و حومه آن ایجاد كند .
گرچه این شرایط بسیار نگران كننده است اما روزنه های امید نیز پیدا شده، آگاهیهای مردم نسبت به اهمیت محیط زیست در حال افزایش است، آسیب شناسی عملكردهای زیست محیطی در سطوح كارشناسی و مدیریتی مطرح و مورد توجه قرار گرفته و همین امر ضرورت باز اندیشی و نگاه ارزیابانه به گذشته را مورد تاكید قرار داده است .
بی تردید رسیدن به این نكته نشان دهنده تحولی بزرگ در رویكرد به مسائل زیست محیطی است كه این تحول در پرتو تلاشی جمعی حاصل شده است .
اكنون علاوه بر رسانه ها و مطبوعات، شبكه های اجتماعی و پویش های مردمی نیز بشكلی موثر وارد این عرصه شده و این همیاری چشم انداز بهتری را ترسیم می كند.
دریغ از گذشته و عزم همگانی برای مقابله با پدیده های ناگوار زیست محیطی در سطوح مختلف جامعه ما مهمترین شاخصه های این چشم انداز است و نشان می دهد كه حركتی بنیادین برای حفظ محیط زیست در اذهان عمومی شكل گرفته و امید است كه گام هایی موثر در این زمینه برداشته شود .
* محمد سلطانمرادی رئیس ایرنا در اصفهان