در ادامه اين گفت و گو آمده است: درحالي‌كه سازمان‌هاي بين‌المللي، قنات را با نام ايران مي‌شناسند و بر ترويج علم قنات در كشور‌هاي خشك و نيمه‌خشك تأكيد دارند اما كارشناسان معتقدند در ايران به جايگاه اين ميراث تاريخي و نقش آن در حل بحران آب كمتر توجه مي‌شود. در اين ارتباط با مرتضي تفتي، استاد و مؤسس دانشكده قنات يزد گفت‌وگويي داشته‌ايم كه در متن زير مي‌خوانيد:
** به تاريخچه‌اي از قنات اشاره بفرماييد؟
اولين بار قنات در ايران حفر شد. در يك بازه زماني ٥٠٠ساله اين فناوري به ٣٤ كشور جهان تسري پيدا كرد و اكنون در اين كشور‌ها كه در مناطق خشك و نيمه‌خشك قاره‌هاي آسيا و آفريقا قرار دارند، قنوات فعال هستند و مورد بهره‌برداري قرار مي‌گيرند. ٦٥ درصد از مجموع قنوات دنيا در ايران بوده و ٣٥ درصد باقي‌مانده در ٣٤ كشور ديگر وجود دارند. از قنوات ايران درحال‌حاضر حدود ٣٠ هزار رشته زنده هستند كه به علت بروز خشك‌سالي‌ها، سيل، زلزله و ساير حوادث اين آمار در حال تغيير است. از ٣١ استان كشور ١٨ استان داراي قنات هستند و در دشت‌هاي آنها تماما قنات وجود دارد اما در استان‌هايي كه قنات وجود ندارد، دشت‌ها در معرض خطر هستند. به طور متوسط ٣٠ هزار رشته‌قنات در سطح كشور فعال است كه استان‌هاي خراسان‌رضوي با پنج هزار رشته‌قنات، خراسان جنوبي با چهار‌هزارو ٥٠٠ قنات و سپس استان‌هاي يزد و اصفهان بيشترين تعداد قنوات را دارند.
** قنات در حل بحران آب چه نقشي دارد؟
مشكلي كه در بحث آب به‌ويژه آب‌هاي زيرزميني وجود دارد، اين است كه چون مردم، پايين‌آمدن سطح آب‌هاي زيرزميني را نمي‌توانند با چشم بينند، براي آنها بحران آب چندان محسوس نيست و نمي‌توانند صحبت‌هاي كارشناسان را مبني بر اينكه سطح آب‌هاي زيرزميني پايين رفته و جبران‌شدني نيست، بپذيرند اين در حالي است كه هرچه جلوتر مي‌رويم بحران آب پررنگ‌تر مي‌شود. يكي از راه‌حل‌هاي كم‌آبي، قنات است زيرا قنوات به هيچ عنوان مزاحم سفره‌هاي آب زيرزميني نيستند به‌عبارت ديگر قنات آب را از اعماق زمين بيرون نمي‌كشد بلكه به‌صورت عمودي از روي سفره آب برداشت مي‌شود درحالي‌كه چاه‌ها به‌صورت افقي تا اعماق زمين حفر مي‌شوند و آب بيرون كشيده مي‌شود. همچنين براي استخراج آب از قنات به هيچ‌گونه انرژي الكتريكي يا سوخت فسيلي نياز نيست و قنات كمترين زحمت و دردسر را براي كشاورزان دارد.
** آيا آن‌گونه كه بايد از اين ميراث تاريخي بهره مي‌بريم؟
ما با قنوات قهر كرده‌ايم و با تفكر اينكه مدرن شده‌ايم مزاياي اين سنت ارزشمند را از ياد برده‌ايم. قنوات يك منبع مطمئن و پايدار براي استحصال آب بوده و در سطح دنيا داراي جايگاه ويژه‌اي هستند اما متأسفانه كارشناسان دستگاه‌هاي مرتبط با قنات نيز از مزاياي بي‌شمار قنوات بي‌اطلاع هستند و افرادي كه مسئول حفاظت از آنها هستند، با بي‌اطلاعي خود در حق قنوات دشمني مي‌كنند. از ٦٤٠ دشت موجود در سطح كشور، در دشت‌هايي كه قنات وجود ندارد، بيلان يا تراز آب زيرزميني منفي است؛ يعني مقدار آبي كه ما از زمين خارج مي‌كنيم، از بارندگي‌ها بيشتر است. به دليل اينكه قنات‌ها از آب‌هاي زيرزميني استفاده مي‌كنند، اندك تغييراتي در سطح آب‌هاي زيرزميني قنات را خشك مي‌كند.
** دليل اصلي خشك‌شدن قنوات چيست؟
هرچند تنها دليل خشك‌شدن قنات‌ها وجود چاه‌ها نيست اما مي‌توان گفت دليل عمده آن وجود چاه است. چاه مزاحم قنات است و نبايد در حريم قنوات چاه حفر شود. ١١ دليل اصلي براي خشك‌شدن قنوات وجود دارد كه يكي از اين دلايل چاه است و از ديگر دلايل مي‌توان به مهاجرت روستاييان به شهرها، اختلاف مالكان، بلاياي طبيعي مانند سيل، زلزله و... اشاره كرد. به طور متوسط ١٠ درصد نياز بخش كشاورزي به وسيله قنوات تأمين مي‌شود كه اين آمار در سال‌هاي پرآب و كم‌آب متغير بوده به‌طوري‌كه در سال‌هاي پرآب هشت ميليارد مترمكعب از ٨٠ ميليارد مترمكعب آب مصرفي را قنوات تأمين كرده‌اند و در سال‌هايي كه با خشك‌سالي مواجه بوديم، سه ميليارد مترمكعب از آب موردنياز از قنوات تأمين شده است.
** براي حفظ قنوات چه اقداماتي صورت گرفته است؟
لزوم حفظ قنوات و و احياي قنات‌هايي كه در سال‌هاي گذشته خشكيده‌اند، يك اولويت به شمار مي‌رود. يكي از اقداماتي كه دولت انجام داده اين است كه در سال ١٣٧٦ با مصوبه مجلس مقرر شد سالانه اعتباري به سازمان جهاد كشاورزي داده شود تا صرف مرمت و بازسازي قنوات شود، اين اولين بار بود كه چنين اقدامي براي قنوات رخ داد تا قنوات كم‌آب، پرآب شوند، پرآب ها حفظ شوند و آنهايي كه خشك شده‌اند، به چرخه حيات بازگردند.
*منبع: روزنامه شرق، 1395.11.21
** گروه اطلاع رساني**9368**9117**1732** انتشاردهنده: ليلا رضوي
تهران- ايرنا- روزنامه شرق در گفت و گويي با مرتضي تفتي استاد و موسس دانشكده قنات يزد مي نويسد: قنات يكي از ابتكارات ارزشمند ايراني‌ها در گذشته محسوب مي‌شود كه درحال‌حاضر نيز در زمينه‌هاي مختلف از محيط زيست گرفته تا مهندسي و مديريت آب حرف‌هاي زيادي براي گفتن دارد.
