خط و نگارش سابقه اي به بلنداي تاريخ در ايران دارد و به 2 هزار و 900 سال پيش از ميلاد بر مي گردد و برمبناي كتاب هاي تاريخي و كهن نخستين خط متعلق به دوره ايلامي است.
در دوره هخامنشيان به ويژه در زمان پادشاهي داريوش بزرگ، نوشتن كتيبه هاي اين دوره تاريخي شالكه اي ديگر به خود گرفت و با عنوان خط ميخي بسياري از مكتوبات آن زمان به يادگار مانده است.
سير و پيشرفت خط همچنان ادامه داشت و در دوره ساسانيان و هخامنشيان نيز ساختاري خاص را تجربه كرد و پس از ورود اسلام به ايران نيز دستخوش تغييرات جديدي شد.
اما نكته حائز اهميت اين است كه خط فقط براي نوشتن و كتابت روزگار شاهان به كار گرفته نمي شد بلكه در تاريخ و تمدن ايرانيان به اندازه اي رشد داشته است كه براي حساب و كتاب و امور رياضيات نيز خطي جداگانه تعبيه شد كه با نوشتار امروز به طور كامل تفاوت دارد.
سياق خطي براي حسابداري بوده است كه قدمت آن به دوره هخامنشيان برمي گردد.
براي نخستين بار ساختار منظم و تخصصي خطر رياضياتي به منظور محاسبات ديوان سالاري در عصر ساسانيان پي ريزي شد.
سياق شيوه از عدد نويسي رمزگونه براي ثبت و آگاهي از ارقام نقدي و جنسي است كه در گذشته تاريخي در پهنه كشور ايران و سرزمين هاي پيرامون متداول بوده است و تداوم درآمدهاي و هزينه هاي جاري در جامعه با اين ارقام توسط اشخاص، كسبه، تجار، موسسات و ماموران در ديوان هاي محاسبه ثبت و ضبط مي شده است.
سياق سيستم اداري و ديواي بوده است كه مجموعه اي محاسبات، عمليات بودجه نويسي، تخصيص منابع، كدگذاري و برات نويسي تا دخل و خرج ساده تجاري را شامل مي شده است.
وجود اين نوع خط و علم در سابقه تاريخي ايران نشان از اهميت و جايگاه والاي دانش در اين سرزمين دارد، به طوريكه امروز تنها با يك مقاله و يا يك كتاب نمي توان اين سابقه عظيم را منعكس كرد و به دليل اهميت اين تاريخ بلند بايد حفظ و حراست و انتقال آن به نسل هاي جديد با قدرت دنبال شود.
در همين راستا و به منظور معرفي سوابق علم و خط در ايران كتابي با عنوان' سياق، آموزش، ديوان سالاري و رياضي حسابداري' به نگارش و چاپ رسيده است.
نويسنده اين كتاب در گفت وگو با خبرنگار ايرنا عنوان كرد: اين كتاب با كمك نسخه هاي خطي به جا مانده به منظور معرفي ساختارهاي دروني سياق با تاريخ، كاربرد ديواني، اصطلاحات، ساز و كار يادگيري آن و نوشتار حساب سياق نوشته و در 2 جلد و مجموعه هزار و 280 صفحه توسط نشر سفير ارهال به چاپ رسيده است.
اسدالله عبدلي آشتياني عنوان كرد: سياق شيوه اي در علم رياضيات است كه مميزان و حساب رسان زير نظر مستوفيان بر دخل و خرج درآمدها و هزينه ها نظارت داشته اند و اين علم در طول زمان در مدارس تعليم مي شده است.
وي افزود: مهمترين خاستگاه آموزش اين شيوه و در واقع اين علم مكتبخانه ها و مدارس علوم ديني بوده و تدريس و آموزش آن در طول تاريخ در مدارس متداول بوده است و سياق دانان و افراد برجسته حسابداري از اين مدارس فارغ التحصيل مي شدند.
عبدلي آشتياني گفت: مستوفيان و سررشته داران دفاتر استيفاء(ماليات) گاهي دراز نويسان نام گرفته اندكه خود سابقه اي مفصل در پيش از اسلام دارند و اين عنوان دنباله محاسبات خط پهلوي نيز قلمداد مي شود.
وي گفت: اين خط و عنوان در دوره ساسانيان نيز رشد يافت و با ورود اعراب به ايران كه دخل و خرج نمي دانستند كل ديوان سالاري ايران قبل از اسلام به دوره پس از اسلام انتقال يافت كه مهمترين ديوان سالار آن زمان در حكومت امويان عبدالحميدابن يحيي فارسي بوده است.
وي اظهار كرد: كليه محاسبات مستوفيان و تجار قلمرو وسيع ديواني امپراطوري هخامنشي، ساساني، عباسي، سلجوقي تا ايلخاني، صفويه، عثماني و قاجار از هند و پاكستان و آسياي ميانه تا آسياي صغير، شامات و مصر كه در مسير جاده ابريشم قرار داشته اند تا سال 1307 هجري خورشيدي با سياق ضبط و ثبت مي شده است.
اين عضو كميته تخصصي خط سياق انجمن مجموعه داران ايران تصريح كرد: قدرت ديوان سالاري دبيران، مستوفيان و وزيران ايراني در پاسداري از فرهنگ ايراني در 2 هزار سال گذشته به حفظ راز و رمز در انديشه ايراني وابسته بوده و انتقال و معرفي آن به نسل حاضر نيز امري بديهي و قابل ارزش است.
وي با اشاره به مزاياي اين خط گفت: اين خط هزاران سال در سيستم اداري ايران وجود داشته است و از اين حيث علاوه بر ارزش و اهميت آن شاخصه هاي خاص آن عمر آن را دراز كرده است.
عبدلي آشتياني بيان كرد: سياق برخلاف خط رياضي كنوني از راست به چپ نوشته مي شود و داراي نوعي اختصار نويشي در عدد و حروف است.
وي افزود: در سياق عدد و معدود در كنار هم قرار داده مي شود و از اين حيث امكان اشتباه و يا تقلب و حساب و كتاب هزينه ها و درآمدها امكان ندارد.
اين متخصص اسناد و خط سياق با بيان اينكه در سياق صفر وجود ندارد كه اين امر خود محلي براي مناقشه محسوب مي شود، اضافه كرد: سياق در عين عدد بودن نوعي خط به شمار مي رود و امكان تغيير و جابه جايي اعداد ناممكن است و با توجه به نوع نگارش آن علاوه بر نوعي علم به دليل زيبايي خاص نوعي هنر محسوب مي شود.
وي گفت: سياق بخش مهمي از تاريخي اداري و ديوان سالاري حكومت هاي ايراني است كه در اسناد و مدارك به جا مانده صدهاسال حضوري فراگير داشته است و بخش اعظم اسناد مربوط به به 200 سال اخير ايران اين خط خودنمايي بالايي را نشان مي دهد و جز لاينفك سلسله اداري كشور قلمداد مي شود.
اين نويسنده تاكيد تصريح كرد: خط سياق قلمرو و فرهنگي فراگير از مرزهاي چين و جاده ابريشم تا شبه قاره هند و تركيه و حتي مصر را در برگرفته است و خاستگاه تجارت و بودجه نويسي بخش عظيمي از اقوام متمدن جهان قديم بوده است.
وي كرد: اين خط بخشي از فرهنگ غني ايران را به دنيا معرفي مي كند و مردم نيز بايد با تاريخ خود و زواياي پنهان آن بيش از گذشته آشنا شوند و تدوين چنين كتبي قطعا نقشي موثر را ايفا مي كند.
عبدلي آشتياني گفت: اين مطالعات در حوزه خط سياق به مدت 25 سال به طول انجاميده است و كتاب 'سياق، آموزش، ديوان سالاري و رياضي حسابداري' حاصل پنج سال كار و تحقيقات مدوام است كه با كمك بيش از 500 نسخه خطي و بررسي 90 نسخه در باب خط سياق به نگارش در آمده است و مهمترين و كهن ترين نسخه استفاده شده براي كتاب مذكور، ويژه ترين نسخه حسابداري بعد از اسلام با عنوان الامرسد في الحساب نوشته حسن بن علي كاشاني در سال 391 هجري استفاده شده است.
نماينده ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي شهرستان آشتيان عنوان كرد: اين كتاب تاريخ خط سياق و آموزش آن به عنوان يك خط ديوان سالاري و محاسبات اداري و كسبه بازار را مورد واكاوي و تشريح قرار داده است.
علي اميري گفت: در تاريخ شهرستان آشتيان مستوفيان بسياري را مي توان يافت كه به اين خط مسلح بوده اند و به جرات مي توان اين شهرستان را يكي از خاستگاه هاي اصلي خط سياق عنوان كرد چراكه همچنان در بازار شهر آشتيان برخي كسبه و بازاريان از اين خط براي حساب و كتاب و محاسبات خود استفاده مي كنند.
وي افزود: مستوفي الممالك يكي از بزرگترين مستوفيان شهرستان آشتيان است كه اما مدارك و اسناد بسياري از وي با خط سياق بهجاي مانده است كه مي توان اطلاعات بسياري از اسناد در خصوص اين خط و نوع نگارش و حساب و كتاب به دست آورد.
عبدلي آشتياني كه اصالتش آشتياني است اهتمام بسياري براي واكاوي و معرفي خط سياق كشيده است و در اين بين كميته تخصصي اين خط كه در مجموعه انجمن داران ايران فعاليت دارد، اهدافي چون معرفي خط سياق به جامعه ايراني، آموزش خط سياق، ثبت خط سياق به عنوان خط كهن ايران و ترجمه متون خط سياق و چاپ و انتشار آن را دنبال مي كند.
6992/6013/خبرنگار:آذر اسفندياري*** انتشاردهنده:مژگان حيدري
پس از ورود اسلام به ايران تاريخ و فرهنگ اين كشور بزرگ به دو بخش تقسيم شد و اين تفكيك شامل موارد بسيار زيادي همچون خط شد.
