سید جمال الدین اسدآبادی در 1217 خورشیدی در خانواده ای مذهبی و از سادات حسینی در اسدآباد همدان چشم به جهان گشود. نبوغ ذاتی، هوش سرشار و فراست قوی سیدجمال او را از همان كودكی در پی تجزیه و تحلیل محتوای داستان ها به آفاقی دیگر سوق می داد و از همان ایام كودكی به فكر چاره و علاج دردها و رنج ها افتاد.
او در همان دوران كودكی برای یادگیری علوم و فنون مختلف به قزوین رفت و پس از كسب آموزش های لازم در زمینه های ادبیات عرب، منطق، فقه و اصول در حوزه علمیه این شهر، راهی تهران شد و در آنجا از محضر آیت الله «سید محمد صادق طباطبایی» همدانی بهره های فراوانی برد و اینگونه تحسین استادان خویش را برانگیخت. آوازه فراست و نبوغ وی، عالمان نجف، كربلا و سامرا را به حیرت واداشته بود وی برای فراگیری و كسب تجربه های بیشتر و بنابر توصیه استادانش روانه شهر بمبئی در هندوستان شد.
سیدجمال الدین اسدآبادی در نوجوانی فعالیت های اصلاحی و سیاسی خود را با مشاهده استعمار انگلیس بر هندوستان آغاز كرد و به بررسی علت های ضعف مسلمانان پرداخت و به دلیل حضور همه جانبه انگلیسی ها در آن كشور به ناچار راهی عثمانی و از آنجا راهی مصر و فرانسه شد. وی پس از مدتی به ایران بازگشت و چندین بار تبعید و اخراج شد.
این اندیشمند سیاسی سال های پایانی عمر خود را در عثمانی به سر برد و سلطان عبدالحمید سلطان عثمانی از حضور سید جمال الدین اسدآبادی در این كشور برآشفت و دستور قتل او را صادر كرد. سرانجام سیدجمال الدین اسدآبادی را در 18 اسفند 1275 خورشیدی مسموم كردند و به شهادت رساندند.
پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به بهانه بزرگداشت سیدجمال الدین اسدآبادی با «سیداحمد موثقی» عضوهیات علمی و استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران به گفت وگو پرداخت.
** سیدجمال الدین اسدآبادی شخصیت برجسته سیاسی- مذهبی
سیداحمدموثقی با اشاره به اینكه سیدجمال الدین اسدآبادی در مقطعی حساس از تاریخ قاجاریه می زیست، گفت: وی در دوره ناصرالدین شاه و همزمان با شروع نهضت فكری و اصلاحات داخلی كه یكی از مهم ترین دوره های تاریخ و سیاسی ایران بود زندگی می كرد. این شاه قاجار كه به دلیل قتل امیركبیر نسبت به اطرافیان خود بسیار بی اعتماد و بدبین شده بود، روش مستبدانه ای را در پیش گرفت.
سیدجمال الدین اسدآبادی را در حقیقت می توان یكی از شخصیت های برجسته سیاسی و مذهبی نیمه دوم حكومت ناصرالدین شاه كه با ظهور جریان های آزادی خواهانه و اصلاح طلبانه همراه بود به شمار آورد. در این برهه روشنفكران و نخبگان ایرانی به دنبال تلاش های امیركبیر در تاسیس مركزهای علمی و فرهنگی با اندیشه های روشنفكران غربی آشنا شدند و این مساله ای شد كه نخبگان ایرانی به طرف یك تحول فكری كشانده شوند و سیدجمال نیز از همین افراد محسوب می شد.
** تاثیر گذاری اندیشه های آزادی خواهانه سیدجمال بر مردم مصر
این استاد دانشگاه با بیان این مساله كه سفرهای سیدجمال الدین بر اندیشه های او تاثیر بسزایی داشت، بیان كرد: وی در دوره نوجوانی پس از فراگیری علوم اسلامی برای كسب تجربه و دانش بیشتر به سفرهایی رفت و در هند همزمان با آموختن زبان انگلیسی با تحولات سیاسی و اندیشه های جدید نخبگان این سامان آشنا شد و در آنجا با اندیشه های پوزیتیویستی(احكام علمی در خصوص پدیده هایی كه قابل اثبات هستند) كه جریان فكری «سیداحمد خان» یكی از روشنفكران هندی بود، آشنا شد و مقاله ای با عنوان «حقیقت مذهب نیچری» در رد اندیشه های سیداحمد خان نوشت كه این كتاب به وسیله یكی از شاگردان مصری وی با نام «الرد علی الدهریین» به عربی ترجمه شد. هنگامی كه او به نشر افكار خویش می پرداخت با تهدیدهای دولتی مواجه شد و تصمیم گرفت به مصر و سپس به استانبول برود. فعالیت های سیاسی سیدجمال الدین اسدآبادی در رشد اندیشه های آزادی خواهانه مردم مصر بسیار تاثیر داشت به گونه ای كه انجمن حزب الوطنی را در آنجا تاسیس و همزمان در دانشگاه جامعه الازهر تدریس و فعالیت های سیاسی خویش را شروع كرد.
وی در ادامه بیان داشت: با توجه به اینكه انگلیسی ها در آن روزگار بر كشور مصر بسیار تسلط داشتند و سید جمال الدین اسدآبادی همواره بر وحدت میان مسلمانان بسیار تاكید می كرد فشار ها و كنترل ها بر این اندیشمند فزونی یافت و این امر سبب شد انتقال افكار و اندیشه های آزادیخواهانه اش به مردم با سختی همراه شود و با وجود این فشارها، تصمیم گرفت تا از مصر خارج و به هند بازگردد.
** انتشار روزنامه عروه الوثقی در پاریس
موثقی با بیان فعالیت های آزادی خواهانه سیدجمال اسدآبادی در پاریس، تصریح كرد: عمده ترین فعالیت های سید جمال در سفر به فرانسه شكل گرفت. او در آنجا به نوشتن روزنامه عروه الوثقی پرداخت كه البته سپس به دلیل فشارهای دولت انگلیس به فرانسه انتشار آن دیگر ادامه پیدا نكرد. وی در مدت اقامت خود در پاریس، دیدارها و مناظره هایی را با بزرگان و روشنفكران فرانسوی به منظور تحقیق و پژوهش گسترده در حوزه تطبیق ادیان الهی به خصوص مسیحیت، اسلام و یهود داشت.
** تاثیر اندیشه های سید جمال بر ظهور آزادی خواهی
این استاد دانشگاه با اشاره به اندیشه های سیاسی سید جمال الدین و تاثیر آن بر ظهور آزادی خواهی و مشروطه طلبی، گفت: اندیشه های سیاسی سید جمال تاثیر غیر قابل انكاری در رشد، ظهورآزادی خواهی و مشروطه طلبی مردم ایران و بسیاری از كشورهای اسلامی داشت. سیدجمال الدین اسدآبادی به دلیل سفرهای زیاد به دیگر كشورها با فرهنگ و آیین آنها آشنا می شد و به همین سبب بسیاری از كشورها ادعا می كنند كه وی متعلق به آنجا است. این عالم فرهیخته علاوه بر دیدار با حكام و دولتمردان به میان توده های مردمی نیز می رفت و با آن ها دیدار و گفت و گو می كرد و برایشان در مسجدها، مركزهای فرهنگی و حتی در قهوه خانه های عمومی سخنرانی می كرد. این اقدامات بسیار نتیجه بخش بود كه البته گاهی با برخوردهای خشن و تند عوامل وابسته به حكومت ها همراه می شد.
** اتحاد اسلامی برگرفته از اندیشه های سید جمال الدین اسدآبادی
موثقی، سیدجمال الدین را پایه گذار پان اسلامیسم دانست و اظهار داشت: آرمان خواهی های سیدجمال در جهان اسلام به گونه ای بود كه وی را پایه گذار پان اسلامیسم یا نوگرایی اسلامی می دانند. وی در راه دستیابی به اهداف خویش از هر امكانی استفاده بهینه می كرد، گاهی به حكام ایرانی و گاهی هم به علما یا حكام دیگر كشور نزدیك می شد و این مساله سبب می شد تا به او همواره اتهام بزنند. وی در پی ایجاد سازگاری میان اسلام سنتی و چالش های علمی از طرف غرب بود و در همین زمینه راه میانه ای را در پیش گرفت تا جایی كه دیده می شود تا مرز تسامح دینی هم پیش می رود و این خود زمینه ساز در معرض اتهام قرار گرفتنش شد. وی معتقد بود كه جهان اسلام می تواند بدون پذیرش پیامدهای كلامی و فلسفی از فن آوری غرب نیز الگو بگیرد.
نوگرایی و روحیه اصلاح گر سیدجمال اسدآبادی در حوزه اسلامی سبب محبوبیت وی در میان تمام جوامع مسلمان از جمله ایران، هند، افغانستان، عثمانی و مصر شد. سیدجمال الدین اسدآبادی در فلسفه اسلامی نیز از تبحر خاصی برخوردار بود و فلسفه را برای احیای تمدن اسلامی امری ضروری می دانست. تفكرهای وی در دین، فلسفه وعلم انعكاس دیدگاه های روشنفكران سده 19 میلادی بود. نقش مهم وی به عنوان یك روشنفكر و اصلاح طلب در این است كه او منبع الهام برای جنبش های احیاگرایانه ای مانند اخوان المسلمین در مصر و جماعت اسلامی در پاكستان شد و تاثیرات عمیقی را در افكار روشنفكران مسلمان گذاشت.
** تاثیر اندیشه های سیدجمال اسدآبادی بر نهضت مشروطه
عضوهیات علمی دانشگاه تهران، تاثیر اندیشه های سیدجمال بر نهضت مشروطه را قابل توجه دانست و بیان داشت: سید جمال الدین، استبداد و استعمار را 2 روی یك سكه می دانست و برای مبارزه توام با آنها به زمان نیاز داشت و بر همین پایه در طول زندگی مبارزاتی خود، همواره در معرض فشار و هجمه قرار گرفت و در تمام كشورهای عربی، اسلامی، شرقی و غربی به نحوی با محدودیت هایی روبه رو بود و در نتیجه همیشه در تبعید، آوارگی و حتی زندان به سر می برد. اندیشه های سیدجمال را می توان در زمره جریان هایی دانست كه سرانجام سبب به وجود آمدن جنبش روشنفكری و اصلاح طلبی در ایران شد. نهضت مشروطه تلاش یك سده سابقه تحولات فكری در داخل كشور بود و ظهور روشنفكرانی از جمله سیدجمال و امیركبیر را در پی داشت كه باعث شد تا مردم به دلیل عملكرد مستبدانه نظام حكومتی قاجار به طرف مشروطه خواهی بروند.
** استفاده از رسانه؛ روش سیدجمال الدین اسدآبادی برای آگاهی بخشی عمومی
سیداحمد موثقی با اشاره به این كه سیدجمال اسدآبادی استفاده از رسانه و آگاهی بخشی عمومی را بهترین روش تبلیغی می دانست، تصریح كرد: او در برهه ای از زمان می زیست كه نشریه ها و روزنامه ها از اهمیت بسیار زیادی برخوردار بودند و در طول سفرهایی كه به دیگر كشورها داشت به اهمیت و نقش روزنامه ها پی برد و در اینجا بود كه حس كرد پیام خود را به وسیله این رسانه به مردم برساند. به همین دلیل به هر كشوری كه می رفت از همین راه استفاده می كرد. بنابراین برای پیشبرد اهداف خویش روزنامه تبدیل به هدف شد و از آن در تمامی مراحل كار خود بهره برد.
*گروه اطلاع رسانی
خبرنگار: مریم همتی**انتشار دهنده: شهربانو جمعه
پژوهشم**9117**2059**9131
**ایرنا مقاله كانالی برای انعكاس مقاله های اندیشكده ها- پژوهشكده ها- دانشكده ها- مراكز تحقیقاتی و رسانه های ایران و جهان*
Irnaarticle@
تهران- ایرنا- سیدجمال الدین اسدآبادی با پایه گذاری مكتب نوگرایی اسلامی و با بهره گیری از شعار وحدت و اتحاد، نقش مهمی را در پیشبرد آرمان های جامعه اسلامی داشت؛ این اندیشمند با ارایه اندیشه های سیاسی خود تاثیر بسیاری را در رشد، ظهورآزادی خواهی و مشروطه طلبی مردم ایران و برخی از كشورهای اسلامی گذاشت.