آداب سال نو در كردستان؛ 'كوسه نوروز' پيام آور بهار و زندگي

به گزارش خبرنگار ايرنا كُردها، به عنوان يكي از اصيل ترين اقوام ايراني، داراي جشن‌ هاي‌ مذهبي‌، قومي‌ و باستاني‌ زيبايي هستند‌ كه‌ ريشه‌ در باورهاي‌ كهن‌ مردم‌ دارد و اغلب‌ تاريخي‌ و پاره‌اي‌ اسطوره‌اي‌ است‌.
عيد نوروز يكي از اعياد ملي است و بسيار قابل توجه مردم كردستان بوده كه البته اين مهم با ورود تكنولوژي تا حد زيادي نسبت به گذشته كمرنگ شده است.
در اساطير ايران، پيدايش نوروز را به بر تخت نشستن جمشيد پيشدادي نسبت داده اند، اما در نزد مردمان كُرد، رأي غالب مربوط به داستان كاوه آهنگر و ضحاك مي شود.
گفته مي شود هنگامي كه كاوه بر ضحاك پيروز شد مردم به مناسبت اين پيروزي بر كوه ها آتش افروختند و دست در دست هم به شادماني پرداختند.
از آن سال تاكنون مردم كُرد هر ساله در اول بهار به بزرگداشت آن روز فرخنده، آتش روشن مي كنند و به شادماني مي پردازند.
خانواده هاي كردستاني از نيمه هاي اسفند و كمي زودتر دست به تدارك نوروز مي زنند و خود را براي استقبال از بهار طبيعت آماده مي كنند.
چند روز مانده به عيد، بازار شهرهاي مختلف استان، مملو از مردمي مي شود كه براي خريد لباس و كفش، برنج، گوشت، شيريني و آجيل، در آنجا حضور يافته اند.
كارشناس ارشد مردم‌شناسي و مسئول پژوهش‌هاي مردم‌شناسي اداره‌كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان كردستان در رابطه با آداب نوروز در استان گفت: مردم كردستان به پيروي از سنت پيشينيان، تقريبا يك ماه قبل از نوروز، مقدمات تهيه سبزه كه در زبان كردي سمني خوانده مي شود را فراهم مي كنند.
امير صادقي افزود: گندم، نخود، عدس و كنجد را در سيني و ظرف هاي مسي قرار مي دهند و روي آن را با پارچه اي مي پوشانند، سپس به آن آب پاشيده تا جوانه زده و براي روز اول بهار روي سفره هفت سين بگذارند.
وي ادامه داد: خريد و خانه تكاني نيز از جمله مقدمات پيشوازي از عيد نوروز است و خانواده هاي كردستاني در شهرها و روستاها، يك ماه قبل از عيد به بازار رفته و اقدام به خريد لباس و كفش مي كنند.
به گفته وي، همچنين حدود 10 روز قبل از عيد، برنج، گوشت، روغن، تخم مرغ براي رنگ كردن، شيريني ، ميوه و آجيل خريداري مي شود.

** چهارشنبه سوري(كوله چوار شه مه)
مسئول پژوهش‌هاي مردم‌شناسي اداره‌كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان كردستان با بيان اينكه در سنندج قديم، افروختن آتش رسم نبوده است اضافه كرد: اما در برخي از مناطق مختلف استان، كودكان و جوانان، خار و هيزم جمع كرده و شب چهارشنبه سوري در پشت بام، حياط خانه يا داخل كوچه، اقدام به افروختن آتش مي كردند.
صادقي گفت: از مهمترين و رايج ترين رسوم مردم كُرد در چهارشنبه سوري، بيرون رفتن مردم از منزل و حضور در طبيعت و صحرا است.
وي اظهار كرد: زنان روستايي با خود قيچي به همراه برده تا چند تار مو از سر فرزندان خود بريده و دور بيندازند.
وي بيان كرد: رسم بر اين بوده كه هنگام برگشت از صحرا، تعدادي سنگ ريزه(معمولا چهار عدد) جمع كرده و هنگام حركت از روي شانه هاي خود، به پشت پرتاب كنند.
وي ادامه داد: در كنار تمامي رسوم مربوط به چهارشنبه سوري، مردم دست در دست همديگر به هه لپه ركي( رقص كردي) و سور و نشاط مي پردازند.

** كوسه نوروز (كوسه وه وي)
مسئول پژوهش‌هاي مردم‌شناسي اداره‌كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان كردستان ادامه داد: كوسه گردي از جمله بازي ها و نمايش هايي است كه تا 2 دهه پيش به عنوان مقدمه نوروز در استان كردستان برگزار مي شد.
صادقي با بيان اينكه كوسه، فردي از اهالي روستا (معمولا شبان روستا) است افزود: اين فرد، ظاهري غيرعادي و در عين حال مضحك به خود مي دهد.
به گفته وي، كوسه، شاخ هايي از چوب و داس براي خود درست كرده و ريشي از پنبه يا پشم و سبيل درازي از موي بز مي سازد.
وي اظهار كرد: براي اجراي مراسم، يكي از جوانان روستا نقش زن كوسه را بازي مي كند، لباس كُردي زنانه پوشيده و سرخاب، سفيد آب مي كند.
به گفته صادقي، كوسه و زنش به همراه جمعي از جوانان در داخل روستا شروع به گشت زني كرده و موجب شوخي و خنده مردم مي شوند.
كارشناس ارشد مردم شناسي ادامه داد: كوسه به هر خانه اي وارد مي شود، صاحبخانه به استقبالش شتافته و هدايايي به مناسبت نوروز مانند انواع خشكبار، روغن، كره و تخم مرغ ارزاني مي كنند.
صادقي افزود: نكته قابل توجه اين است كه تا صاحبخانه هديه اي به كوسه ارزاني نكند، وي خانه را ترك نخواهد كرد.

** هيلكه شكيني( تخم مرغ بازي)
كارشناس ارشد مردم شناسي اظهار كرد: در آخرين روزهاي سال كهنه، مردم به ويژه زنان خانه، بر اساس تعداد جمعيت خود، شروع به خريد تخم مرغ، پختن و رنگ كردن آن مي كنند.
صادقي افزود: برخي به دليل آنكه ممكن است رنگ به داخل تخم مرغ نفوذ كند، از رنگ طبيعي استفاده مي كنند.
وي به تخم مرغ بازي( هيلكه شكيني) در كردستان اشاره كرد و گفت: اين آيين از چند روز قبل از عيد تا چند روز بعد از عيد ادامه دارد.
صادقي افزود: روش بازي به اين صورت است كه يكي از 2 طرف، تخم مرغ را طوري در دست مي گيرد كه انگشتانش به دور آن حلقه زده و تنها يكي از 2 سر آن مشخص باشد.
وي با بيان اينكه طرف ديگر نيز با تخم مرغ خود به آن ضربه وارد مي كند اضافه كرد: تخم مرغ هر كدام كه شكست(ترك بر داشت)، بايد آن را به طرف مقابل تقديم كند.

** طبق كشي
مسئول پژوهش‌هاي مردم‌شناسي اداره‌كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان كردستان گفت: در كردستان رسم بر اين است كه خوانچه هايي(طبق) براي عروس هاي نامزد شده يا به خانه شوهر رفته، فرستاده مي شود.
صادقي با بيان اينكه معمولا سه تا چهار خوانچه ارسال مي شود افزود: محتواي خوانچه ها عبارت از طلا، پارچه هاي رنگارنگ گران قيمت، جوراب، دستمال هاي تزئيني، عطر، انواع غذاها، سمنو، شيريني، آجيل، ميوه و به ويژه سيب سرخ كه نشانه محبت بسيار است.
وي با اشاره به اينكه اين هدايا 'نوروزانه' ناميده مي شود اضافه كرد: اين خوانچه ها بر سر طبقه كش ها در آخرين روز سال براي خانواده عروس يا نامزد برده مي شود.

** شال كشي
كارشناس ارشد مردم شناسي در ادامه به بحث شال كشي اشاره و اظهار كرد: بعد از تحويل سال و فرا رسيدن نوروز، كودكان و نوجوانان به صورت گروهي به پشب بام خانه ها مي روند و شال را براي دريافت عيدي از دودكش پايين مي فرستند.
صادقي ادامه داد: بعد از گذاشتن هدايا در داخل شال توسط صاحبخانه كه شامل پول، تخم مرغ رنگي، ميوه و شكلات و شيري مي شوند، كسي كه شال را پايين فرستاده با صداي 'هه ليكيشه'(بكش بالا ) صاحبخانه آن را بالا مي كشد.
وي بيان كرد: امروز با وجود تغيير بافت ساختمان ها و حذف دودكش سنتي سقف خانه روستاها، اين رسم همچنان برقرار است و جوانان شال را از پشت بام و از مقابل پنجره هاي ساختمان پايين مي كشند و همچنان هداياي خود را از صاحب خانه دريافت مي كنند.
بايد اذعان كرد تعدادي از اين آداب در كردستان تا حدودي زيادي رنگ باخته كه نياز است براي احياي آن و آشنايي نسل جوان با اين فرهنگ ها، جشنواره ها يا همايش هايي در سطوح مختلف برگزار شود؛ چرا كه چنين آيين هايي، معرف تاريخ و فرهنگ استان هستند.
7355/1904
**خبرنگار: وريا كرمي/انتشار دهنده: مسعود احمدي
** آگاهي از آخرين اخبار استان كردستان در كانال زير:
@IRNASANANDAJ
https://telegram.me/joinchat/DHygAj7hzZXSBJmWuX3Bvg