به گزارش ايرنا، يزد نخستين شهر خشت خام و دومين شهر تاريخي جهان، در كنار استانهاي فارس و اصفهان به عنوان مثلث طلايي گردشگري ايران مقصد نخست گردشگران خارجي بوده به گونه اي كه استقبال گردشگران از اين شهر تا پنج برابر افزايش داشته و همين امر گردشگري را محور توسعه استان قرار داده است.
تاكنون باغ هاي دولت آباد و پهلوان پور و قناتهاي زارچ و حسن آباد از استان يزد در فهرست ميراث جهاني سازمان علمي، فرهنگي و تربيتي ملل متحد (UNESCO) به ثبت رسيده و پرونده ثبت جهاني بافت تاريخي شهر يزد نيز به يونسكو ارسال شده است.
استان يزد 2هزار و 270هكتار بافت تاريخي دارد و شهر يزد داراي بافت تاريخي به مساحت عرصه 743 هكتار و مساحت حريم پنج هزار هكتار در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده است.
يزد با عناويني همچون شهر بادگيرها، شهر كار و كاريز و كاهگل، دارالعباده، دارالعلم و دارالعمل، حسينيه ايران، شهر دوچرخه ها، شيريني، شهر قنات و قنوت و قناعت و شهر آتش و آفتاب شناخته مي شود.
** باغ دولت آباد يزد
باغ دولت آباد يزد به عنوان يكي از زيباترين باغ هاي ايراني همواره شاهد حضور گردشگران پرشماري از داخل و خارج كشور است.
اين باغ در سال 1160هجري قمري ساخته شد و از زيباترين بناهايي است كه به دوره افشاريه و زنديه مربوط مي شود.
اين اثر تاريخي از قناتي به همين نام مشروب مي شود و جريان آب درباغ، استخوان بندي طراحي آن را تشكيل مي دهد.
باغ دولت آباد يزد داراي قسمت هاي بادگير و هشتي، عمارت حرمخانه، اصطبل و شترخانه، عمارت مستخدمين، عمارت تالار آئينه سر در اصلي، آب انبار دو دهانه و عمارت باغ بهشت آيين است.
جالب ترين بناي اين مجموعه را عمارت هشتي و بادگير تشكيل مي دهد كه تلفيق جريان آب و هوا به زيباترين شكل در آن صورت گرفته است.
بادگير باغ مذكور با ارتفاع نزديك به 34 متر بلندي از سطح زمين شاهكار مهندسي و نشانه نبوغ معماران يزدي است.
اين بنا شامل يك هشتي كلاه فرنگي و بادگير بلند و پنج حوض مرمر در داخل اين بنا و سه حوض مرمر در سه ظرف بنا تعبيه شده و مصالح اصلي آن شامل آجر، خشت و در نماي خارجي اندود هاي سيگل گچ و ريگ و سنگ مرمر است. در داخل به غير از زير بادگير كه با سنگ مرمر در قسمت مفروش شده، بقيه كف ها با آجر به صورت گل و موج پوشيده شده است.
هنوز بعضي درها و مشبك ها گروه چيني از چوپ چنار با شيشه هاي رنگي بسيار زيباي قديمي آن موجود است. گنبد و كلاه فرنگي روي هشتي قسمتي از بادگير و درها در سال هاي اخير بازسازي و مرمت شده است.
عمارت حرمخانه اين بنا در گوشه شرقي باغ قرار گرفته و داراي فضاهاي بسته مناسب با نور كافي است و داراي چهار اتاق قرينه پشت سرهم مي باشد كه قسمت جلو آن ها يك جفت ايوان قرار دارد.
اين بنا داراي بادگير كوتاه و حجيم بوده و زير زميني وسيع و متناسب دارد و تمامي درها و پنجره هاي اين مجموعه پس از ويراني مجددا باز سازي شده است.
عمارت تالار آيينه سر در اصلي باغ دولت آباد نيز در سه طبقه با اتاق هاي متعدد و يك تالار بزرگ است كه همگي داراي نقاشي هاي زيبايي با گچ بري ها و كنده كاري هاي بسيار غني است.
عمارت باغ بهشت آيين باغ هم داراي محوطه سازي جالب با سنگ فرش ها و هره هاي آجري با ابعاد بزرگ است.
در قسمت جنوب عمارت سر در اصلي در سه طرف فضايي كه در خارج باغ است سه عمارت سر در ميدان جلو خان و تالار آيينه و عمارت تهراني قرار داشته كه آنچه اكنون از محوطه سازي داخل بهشت آيين باقي مانده سنگ فرش هاي جالب و استخرهاي بزرگ است.
اصطبل اين بنا در پشت عمارت حرمخانه واقع شده و داراي دو راه ورودي يكي از داخل و ديگري از خارج باغ و شامل قسمت هايي سرپوشيده و حياط مربع رو باز است كه اواخر دوره قاجاريه در زمان تصرف آن به وسيله ارتش اتاق زندانيان در قسمت ورودي به آن اضافه شده است.
عمارت مستخدمين در شرق عمارت بادگير در ضلع كناري باغ ساختمان هايي شامل انبار، آشپزخانه، چند اتاق كم عمق با دهانه هاي كوچك واقع شده كه به قسمت مستخدمين معروف است.
** باغ پهلوان پور مهريز
باغ پهلوانپور در محله مزوير آباد شهرستان مهريز به خاطر دارا بودن بناهاي خشتي و چشم اندازهاي طبيعي از باغ هاي معروف تاريخي و فرهنگي استان يزد محسوب مي شود و به دليل روان بودن آب از داخل آن از گذشته هاي دور داراي جاذبه خاصي است.
آب عبوري باغ پهلوانپور مهريز از قنات مشهور به حسن آباد سرچشمه مي گيرد و به جز باغ پهلوان پور به طور مستقيم از هيچ يك از باغهاي منطقه عبور نمي كند.
آب قنات حسن آباد، درختان چناري را كه در حاشيه آن روييده اند، سيراب مي كند و علاوه بر قنات ذكر شده اين باغ از طريق دو رشته آب ديگر به نام قنات شاه حسيني و قنات مزوير آباد، آبياري مي شود.
اين باغ داراي 16حقابه (سهميه آب در اصطلاح محلي يزد) است كه هر 12 روز يكبار به آن متعلق مي گيرد و زمان هر حقابه بين 10 الي 11 دقيقه است كه به آن سبو نيز گفته مي شود.
دو طرف جوي اصلي باغ پهلوانپور درختان تنومند و سالخورده چنار قرار دارند و درختان مثمر باغ نيز شامل انار، بادام و خرمالو است و كاشت اين درختان با توجه به گرماي زياد استان يزد نمايانگر آب و هواي متفاوت نسبتاً خنك اين منطقه است.
باغ پهلوانپور از لحاظ معماري نمايانگر تغييرات سبك باغسازي كهن ايراني به سمت و سوي باغسازي رايج امروزي است.
اين باغ شامل يك مجموعه ورودي،ساختمان كوشك يا شربتخانه، بناي زمستانخانه، بناي سرايداري، حمام و آشپزخانه است.
سبك معماري آن تركيبي از معماري كوشكي و حياط مركزي است كه كوشك اصلي در مركز آكس اصلي باغ قرار دارد، مسير عبوري آب در باغ نيز از اين محور است.
علاوه بر اين محور اصلي آب در دو محور ديگر نيز جريان دارد كه باغ آرايي حول اين دو مسير به وجهي زيبا صورت گرفته است، به اين معنا كه درختان نظام ساز باغ در حاشيه اين دو خيابان كاشته شده اند.
مجموعه ورودي باغ شامل برج، اصطبل و كاهدان است و تزيينات برج همانند تزيينات دوره زنديه است، اگر چه تاريخ احداث تمامي اين سه بناي ذكر شده مربوط به دوره قاجار است.
زيباترين بناي باغ كوشك يا شربتخانه است كه در آكس اصلي ترين مسير باغ واقع شده و ساخت كوشك به دوره قاجار مربوط مي شود و در سه سطح (2.5 طبقه) طراحي شده است.
بخش داخلي كوشك شامل تالار، حوضخانه و گوشوارها است كه آب قنات حسن آباد پس از آنكه وسط كوشك عبور مي كند، در باغ جاري مي شود.
بناي معروف ديگر كه در مجموعه وجود دارد، بناي زمستانخانه است كه ساخت آن به دوره پهلوي اول مربوط مي شود از آن جهت به زمستانخانه مشهور است كه جهت آن با توجه به اقليم منطقه، بنا را براي استفاده در زمستان مناسب مي ساخته است.
اين بنا در يك طبقه ساخته شده و اتاق هاي نشيمن، پستو ، طنبي و مطبخ را شامل مي شود.
در كنار كوشك، آشپزخانه، حمام و انباري قرار داشته است كه توسط حفاري از زير خاك بيرون آورده شد.
بناي مشهور به سرايداري نيز كه محل سكونت و كارگاه خدمه باغ بوده است در جبهه شمالي باغ قرار دارد.
اين باغ زييا و تاريخي نه تنها در فصل بهار كه در طول سال ميزبان خيل مسافران و عموم گردشگران داخلي و خارجي است.
** قنات زارچ
قنات زارچ با طول بيش از 83 كيلومتر و در عمق 23 متري زمين به عنوان طولاني ترين قنات ساخت دست بشر شناخته شده كه از ويژگي هاي اين سازه 70 پله بودن آن است و اين ويژگي به اضافه طولاني بودن و قدمت آن، اين قنات را به يكي از قناتهاي ارزنده دنيا تبديل كرده است.
قنات زارچ به لحاظ طول در رديف طولاني ترين قناتهاي استان يزد و كشور قرار دارد و تشكيل شده از دو رشته اصلي شور و شيرين است كه با هدف بهره برداري از آب هاي زيرزميني براي مشروب كردن اراضي كشاورزي ساخته شده است.
جوي هاي رباني، قدمگاه، امام حسين (ع)، وقت الساعت، سيدركن الدين، كليميان و محل تل از جمله پاياب هاي شاخه شيرين قنات زارچ است.
براي ثبت جهاني اين قنات پاياب هاي جوي كوشكنو، پاياب حاج عباس، پاياب ميرعسكر شاهي، حسينيه شاه ابوالقاسم، مدرسه شهاب الدين طراز، مدرسه شاه كماليه و مسجد جامع و پا شيرهاي آب انبار جِن نُك و حسينيه شاه ابوالقاسم مرمت و ساماندهي شدند.
فناوري ساخت قنات در اوايل هزاره اول پيش از ميلاد در مناطق خشك كوهستاني ايران گسترش يافت و به كشاورزان اين مناطق اجازه داد تا بتوانند در دوره هاي طولاني خشكي كه آب سطحي پيدا نمي شود به كشت و زرع بپردازند، ايجاد قنات به تدريج در مناطق ديگر دنيا نيز رايج شد و اكنون قنات هاي زيادي از چين تا مراكش و حتي در قاره آمريكا وجود دارند.
شهر زارچ با قدمت بيش از سه هزار سال از مناطق كهن مركز ايران محسوب مي شود و در پنج كيلومتري شهر يزد قرار گرفته است.
** قنات حسن آباد
قنات حسن آباد بطول 58 كيلومتر از غربالبيز مهريز و كوه هاي اطراف سرچشمه گرفته و باعث رونق كشاورزي نزديك به 6 هزار كشاورز در روستاهاي دهنو و حسن آباد مشير يزد است.
در واقع، مادر چاه قنات حسن آباد از رشته كوه هاي مدوار مهريز (چشمه طبيعي غربالبيز) آغاز مي شود. يك پنجم (خمس) آب اين قنات در تقسيم گاه ساداتي سهم سادات مهريز مي شود و بقيه تا قبل از دهنو به تقسيم گاه يا تغاربند مي رسد كه دو روستاي دهنو و حسن آباد مشير براي آبياري مزارع و كشتخوان ها از آب آن بهره مي برند.
عمده محصولات باغي و زراعي اين كشتخوان ها و مزارع شامل انار، پسته، انگور، زردآلو و به است.
قنات حسن آباد مربوط به دوره مياني اسلامي (قرن هشتم) است و به شماره ثبتي 29976 در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده است. اين قنات چندي پيش به همراه 11 قنات ديگر كشورمان در فهرست ميراث جهاني يونسكو نيز به ثبت رسيد.
اكنون آب 19 قنات مهريز از جمله قنات حسن آباد به مركز استان و دشت هاي ميبد و اردكان سرازير مي شود و بخش اعظمي از منابع آبي استان را تامين مي كند.
قنات حسن اباد مهريز در 50 كيلومتري جنوب شهر يزد واقع شده و در تعطيلات نوروز پذيراي گردشگران داخلي و خارجي است.
7532 / 5054خبرنگار: سعيد صادقي مقدم** انتشار : بهنام احمدي *
irnayazdd@
يزد - ايرنا - باغ هاي دولت آباد يزد و پهلوان پور مهريز و قناتهاي زارچ و حسن آباد در استان يزد كه در فهرست ميراث جهاني يونسكو قرار دارند در تعطيلات نوروز پذيراي گردشگران داخلي و خارجي و دوستداران ميراث كهن است.
